Freyr - 01.01.1983, Blaðsíða 35

Aths.: Erfitt er að segja til um,
hvað höfundur er hér að fara, þar
sem hann nefnir ekki aldur sjúkl-
inga eða lýsir veikinni nánar. Sú
liðaveiki, sem við þekkjum nú á
dögum er liðabólga í ungum lömb-
um, sem rauðsýkigerlar valda, og
mörg þeirra verða aumingjar og
úrkast við slátrun.
9) Ormar í innyflum, langir,
hvítir, fylgja gjarna „hungruðum"
kindum, sem hafa fengið létt og
slæmt fóður; þeir hindra þær í að
þrífast, og eins þótt þær fái síðar
besta fóður, tærast þær upp og
deyja í hrönnum. í rökum árum
eru þeir skæðastir.
Aths.: Lítið var það sem höf-
undur hafði að segja um þennan
mesta skaðvald íslenska sauðfjár-
ins sem flest fé hefur drepið hér í
aldanna röð, en það eru litlu orm-
arnir í vinstur, görnum og lungum,
sem eru í hundraða- og þúsunda-
tali, sérstaklega í lömbum, en oft
einnig í fullorðnu. Ekki er minnst
á þá, enda er erfitt að finna þá
suma, nema með nákvæmri leit.
Hér talar Snorri um bandorm
sauðkindarinnar (Moniezia ex-
pansa), sem er hvítur, breiður og
langur (nokkrir metrar) og sést
jafnvel í gegnum garnirnar þegarfé
er slátrað, en svona var það á þeim
tíma. Menn einblíndu á það sem
var stœrst og mest áberandi og
skelltu á það allri skuldinni, þó
bandormurinn sé einmitt minnsti
þáttur ormaveikinnar. Að vísugeta
lömb orðið veik af honum fyrsta
sumarið sitt, fengið skitu, garna-
stíflu og blásið upp og drepist. Pá
var bandormurinn algengur í frá-
fœruánum — kallaður mjólkur-
maðkur af því að þeim var haldið
saman sem hjörð, og ekki er nú
vitað, hvort hann olli veikirtdum í
þeim. Aftur á móti sést hann ekki
núorðið ífullorðnu, aðeins í lömb-
um á einstaka bœ. Pað er líka
athugandi, að áður fyrr var að-
staða bœnda til sauðfjárrœktar
mörgum sinnum erfiðari en nú til
dags: Peir urðu að setja öll lömb á,
en höfðu lítil hey og létt, enga
þekkingu, bóluefni né ormalyf
önnur lyf til þess að verja féð fyrir
ýmsum sjúkdómum.
10) Bráðasótt (Bradsot). Að vísu
tapast einstaka kind úr þessari
veiki, einnig í uppsveitum, með
sömu sjúkdómseinkennum og úti
við ströndina, en þó er hún tíðust
þar, þar eð fé gengur jafnan í
fjöruna og étur ýmsar þarategund-
ir með áfergju. Hér ræðst sóttin á
kindina svo brátt, að á meðan hún
stendur á beit með góðri lyst,
hættir hún snögglega að bíta, fell-
ur dauð niður þar sem hún stend-
ur, eða skjögrar áður nokkur
skref. Um leið lyktar allur skrokk-
urinn viðbjóðslega, og hann er svo
ónothæfur sem mannamatur, að
jafnvel hundar og hrafnar koma
ekki til þess að fá sér bita. Skrokk-
urinn er bláleitur. Frá september
til janúar verður veikinnar helst
vart í strandhéruðum, en sjaldan
eftir þann tíma. Sumir halda því
Aths.: Petta segir hann um okk-
ar alrœmdu bráðapest (bráðafár,
bratsot, braxy). Eiginlega slœr
hartn því föstu, að veikin stafi af
þaraáti (þangi), en hvað skal þá
segja um féð í uppsveitum, sem
aldrei kemur í fjöru, en drapst þó
með sömu einkennum? Höfundur
fram, að féð við ströndina éti
eitruð skordýr, en hversvegna þá
ekki líka eftir nýár, eins og frá
september til nýárs?
talar hér um „einstaka kind“, en
sumir bœndur misstu mörg lömb á
hverju hausti, allt að þriðjungi, og
allan veturinn voru að tínast upp
kindur á ýmsum aldri, en það var
bara svo algengt að fé drœpist, að
lítið var um réttar ákvarðanir um
dauðaorsök. Hann lýsir pestar-
skrokknum hroðalega — ekki einu
sinni hunda og hrafna œti — og
líklega í þeim tilgangi að fœla
menn frá að nota kjötið til matar,
en það er alkunna, að víða var
megnið af pestarkjötinu notað til
matar, a. m. k. eftir að saltið kom
Bráðapest. Myndin tekin af vinsturparti. Það sjást ótal bráðapestargerlar og hvítar
blóðagnir.
FREYR — 27