Freyr - 01.01.1983, Blaðsíða 23

um áætlanagerðir og rekstrar-
kannanir og hvernig þær megi að
gagni koma sem tæki til að bæta
afrakstur manna af búrekstrinum.
Líta má á hvert bú sem lokaða
einingu. Innan hvers bús eru síðan
margir ólíkir þættir sem hafa áhrif
hver á annan og samanlagt hafa
mikil áhrif á árangur búrekstrar-
ins. Utan við þessa afmörkuðu
einingu, búið, eru síðan aðrir
þættir sem hafa áhrif á það og
samspil innri þátta þess.
Ef litið er á hvaða þættir það
eru innan búsins, sem hafa áhrif á
arðsemi þess, koma eftirfarandi
atriði t. d. upp í hugann:
1) Stjórnun fyrirtækisins (aldur
bóndans, þekking, áhugi).
2) Stærð búsins.
3) Samband milli ýmissa fastra
framleiðsluþátta, svo sem jarð-
ar, fjármagns, og fjárfestingar.
4) Notkun breytilegra aðfanga.
5) Nýting þeirra möguleika sem
fyrir hendi eru.
6) Fjármagnsuppbygging.
7) Nýting tekna.
Utanaðkomandi áhrifavaldar eru
t. d.:
1) Veðurfar.
2) Markaðsaðstæður.
3) Stjórnmál (landbúnaðarpóli-
tík).
4) Þróun tækni og annarrar þekk-
ingar.
Þessi síðasttöldu atriði hafa það
sameiginlegt að á þá getur hver
einstakur bóndi haft tiltölulega
lítil áhrif. Hins vegar er það mis-
jafnt hvernig menn bregðast við
áhrifum þeirra.
Þeir þættir sem nefndir hafa
verið hér að framan mynda
samanlagt þær aðstæður sem fyrir
hendi eru og gefa hugmynd um þá
möguleika og erfiðleika sem fram-
tíðin felur í skauti sér. Markmiðið
með áætlanagerð er að ákvarð-
anataka byggist á föstum grunni
og taki mið af aðstæðum en sé
ekki tekin í blindni eða eftir
augnabliksákvörðunum. Hversu
oft hefur það ekki komið fyrir að
keypt er vél, sem reynist svo ekki
gegna hlutverki sínu þegar á hólm-
inn er komið, eða fjárfest er í
dýrum byggingum sem síðan er
mjög dýrt að breyta, jafnvel óger-
legt, þegar aðstæður hafa breyst
þannig að byggingin hentar ekki
lengur.
Rekstrarkönnun.
Öll áætlanagerð verður að hefjast
á skilgreiningu á þeim mögu-
leikum er búið býr yfir. I því
sambandi er mikilvægt að taka
tillit til reynslu og niðurstöðu
undanfarinna ára. Grunnþekking
á rekstrinum byggist á því að ekki
sé einungis gerð samantekt á
rekstrarniðurstöðum sl. árs, held-
ur velti menn einnig fyrir sér hvers
vegna árangurinn varð sem hann
var. Hafa einstakir þættir verið
afgerandi um árangurinn eða
endurspeglar hann hagkvæmni
búsins undir eðlilegum kringum-
stæðum? Hefur verið lagt í kostn-
að sem skilar litlum eða engum
arði? Fyrst þegar rekstrarkönnun-
in hefur verið unnin þannig, gegn-
ir hún hlutverki sínu við framtíðar-
skipulag búsins. Þekking á því
hvar menn standa vel að vígi og
hvar betur megi fara í rekstrinum,
er nauðsynlegur grunnur til að
menn geri sér grein fyrir þeim
aðgerðum sem þarf að fram-
kvæma í framtíðinni. Því þarf að
gera skipulegt heildaryfirlit yfir
reksturinn. Slíkt eftirlitskerfi á að
leiða í ljós svo fljótt sem unnt er ef
ekki er allt sem skyldi. Vissulega
sýnir lausafjárstaðan það fyrr eða
síðar ef eitthvað er að, en gott
eftirlitskerfi á að upplýsa það fyrr
en ávísanaheftið.
Sú aðferð sem hér skal lýst er
byggð upp kringum fimm lyk-
ilspurningar, sem spanna flest það
er leitt getur til slakrar útkomu úr
búrekstrinum. Kringum þessar
spurningar er byggt upp svokallað
vandamálatré, sem maður fetar
sig eftir jafnframt því sem spurn-
ingunum er svarað.
1) Hefur fyrirtækið of litlar
tekjur?
Æskilegast er að hafa bú-
reikninga eða annað bókhald
til að sækja niðurstöður í og fá
samanburð við önnur bú. Til
að meta þær notar maður t. d.
hagnað, launagreiðslugetu,
framleiðsluverðmæti. Tekju-
vandamálinu má skipta í tvo
flokka:
— Erfið lausafjárstaða. Hún
lýsir sér í því að fyrirtækið á í
erfiðleikum með að standa við
fjárhagsskuldbindingar, og sá
tekjuafgangur sem bóndinn
hefur í vinnulaun er í lágmarki.
— Afstætt tekjuvandamál.
Fyrirtækið á ekki við neina
sérstaka erfiðleika að etja.
Fjármagnið rentar sig nokkuð
og lausafjárstaðan er í sæmi-
legu lagi. En við samanburð út
á við kemur í Ijós að aðrir sem
búa við líkar aðstæður ná veru-
lega betri árangri. Hvers
vegna?
Sé svarið við fyrstu spurning-
unni það að fyrirtækið skilar
ekki nægum hagnaði, skal
könnuninni haldið áfram.
2) Er vandamálið árvisst eða til-
fallandi?
Til að geta dæmt um það, verð-
ur maður að leiðrétta fyrir
breytileika milli ára, áður en
unnt er að gera samanburð við
fyrri árangur sinn eða árangur
annarra. Þá verður bæði að
taka tillit til breytileika í verð-
lagsþróun og í framleiðslu-
magni. Til að geta þetta verður
að finna viðmiðun sem gefur
raunhæfan samanburð. Hana
getur verið erfitt að finna,
einkum hvað snertir verðlags-
þróun.
Með því að finna hlutfallið
milli verðs á framleiddri ein-
ingu og verðs einhverrar ann-
arrar einingar sem hefur nokk-
uð fasta verðþróun má finna út
hver þróunin hefur orðið á
verði framleiðslunnar, t. d.
samanburður á verðþróun
mjólkurlítra eða fiskkílós. Við-
miðun á framleiðslumagni get-
ur maður fengið hjá sjálfum sér
með samanburði við fyrri ár
svo og við þá sem búa í næsta
FREYR — 15