Freyr - 01.04.1983, Blaðsíða 10

Gísli Gunnarsson
Grasspretta, nýting og heyfengur 1630—1900
samkvæmt sögulegum heimildum
/
Vegna þeirrar miklu áherslu sem sumir veðurfrœðingar og fleiri náttúruvísindamenn
hafa lagt á hitastig sem einhliða mœlikvarða á árangur í heyskap á ýmsum tímum, er
nauðsynlegt að kanna nokkuð hvað sögulegar heimildir hafa að segja viðvíkjandi
orsökum góðs eða lélegs heyskapar. Grunur minn fyrirfram er sá að allt of lítið hafi
verið gert úr þætti úrkomunnar, einnig að litið hafi verið fram hjá því veigamikla
hlutverki sem engjabúskapur gegndi.
Gísli Gunnarsson er stundakennari í
sagnfrceði við Háskóla íslands og vinnur
að doktorsritgerð um liagsögu íslands á
18. öld við Háskólann í Lundi i Svíþjóð.
Forsenda þess að hægt var að gera
athugun þessa á ekki of löngum
tíma var notkun bókar Þorvaldar
Thoroddsen, Árferði á íslandi í
þúsund ár, I-II, Kaupmannahöfn
1916 - 1917. Sýna má fram á að
fyrir ákveðin einstök ár gat frá-
sögn Þorvaldar stundum verið
eitthvað ónákvæm (sbr. ábending-
ar Þórhalls Vimundarsonar í ritinu
Hafísinn, 1969). En ég sé enga
ástæðu til að draga í efa að al-
mennt sé frásögn Þorvaldar ár-
eiðanleg og því ætti að teljast
fyllilega réttmætt að nota verk
hans til að draga saman niðurstöð-
ur fyrir fjölmörg ár.
II
Fyrst ber að athuga að rann-
sóknir á heyfeng á 20. öld eru
varla glögg vísbending um heyfeng
á 17. og 18. og 19. öld á íslandi.
Landbúnaður á íslandi hefur gjör-
breyst á undanförnum 75 árum.
Um aldamótin 1900 voru varla til
hlöður á íslandi og dæmi eru til að
„illviðrakast um vetur orsakaði að
hey reyndust víða hrakin“ (1826),
eða „þegar (hey) hafði náðst í
garða, þá fór vatnið ofan í það“
með þeim árangri að mikil eymd
skapaðist við Faxaflóa (1884), eða
frá árinu 1897: „..víða stór-
skemmdist hey í görðum af úr-
komum um haustið“. Ég vík nánar
að hlöðuleysinu hér á eftir. Óþarfi
ætti að vera að taka fram að fyrr á
tímum þekktist hvorki súr-
heysverkun né súgþurrkun. Af
þessu samanlögðu leiðir að skin
sólar og úrkomuleysi á ákveðnum
árstíma var miklu þýðingarmeira
fyrir heyuppskeruna fyrr á öldum
en hefur verið undanfarna ára-
tugi. En margar fleiri tæknilegar
breytingar hafa orðið sem gera
hæpna yfirfærslu 20. aldar líkana á
landbúnað fyrri alda. Óvenjumikil
úrkoma áður fyrr gat eyðilagt út-
Grein þessa samdi ég árið 1979 og var hún einhvers konar
innlegg í umræður vísindamanna í ýmsum fræðigreinum í
ýmsum löndum um „veðurfar og sögu". Ég hef deilt talsvert á
þá viðleitni sumra fræðimanna að gera of mikið úr mikilvægi
veðurfarsins fyrir sögulega þróun og of lítið úr getu eða
getuleysi samfélagsins til að bregðast við náttúruhamförum.
Einnig hef ég deilt á þá viðleitni að éinfalda um of áhrif
veðurfars á landbúnað og fiskveiðar, t. d. með því að einblína
á meðalhitann en gleyma öðrum veðurfarsþáttum. Almenna
gagnrýni þessa eðlis er m. a. að finna í riti mínu „A Study of
Causal Relations in Climate and History, with an emphasis on
the Icelandic experience“, sem út kom í Lundi, Svíþjóð, 1980.
(Rannsókn á orsakatengslum veðurfars og sögu, með hliðsjón
af reynslu íslendinga).
Grein þessi, sem hér birtist, er efnislega óskyld áðurgreindu
riti, en grundvallarhugmyndirnar eru þær sömu.
G.G.
250 — FREYR