Freyr - 01.06.1996, Blaðsíða 16

Bœndur geta
ekki tekið jörð
og byggingar
undir hendina
og labbað með
þœr burt og sett
þœr niður
annars staðar
þar sem þeim
hentar betur að
leita að atvinnu.
Ég á erfitt með
að setja mig í
stellingar neyt-
andans sem
setur sig svo stíft
í stellingar
vinnuveitandans
gagnvart
búvörufram-
leiðandanum að
finnast œskileg-
ast að bœndur
hafi enga
launataxta
heldur geti þeir
samið á torgi við
hvern og einn
um það kaup
sem þeir fá
Ýmsir bændur, þar á meðal ég, hafa
verið að framleiða síðustu árin umfram
kvóta. Við höfum ekki fækkað síðustu tvö
árin eins og þurft hefði, menn settu á
haustið 1994 í von um það að fá þessar
150-160 kr. á kg fyrir útflutninginn og
hugsuðu sem svo að aðstaðan er öll fyrir
hendi; maður er með húsin, fóðrið, fjár-
stofninn og vinnuaflið, sem ella nýttist
ekki. Það væri því betra að beygja sig eftir
þessu heldur en að fækka fénu. Síðan
gerist það að vísu að verðið mun ekki ná
þessum 150-160 kr. á kg sem talað var um.
Þá sýnist mér dæmið liggja þannig fyrir,
vegna þess að hver og einn lítur á málin út
frá sinni stöðu, en ekki út frá heildar-
stöðunni, að hann haldi áfram eins og fyrr
með fjárfjölda sinn, vegna þess að hann
togar þá pínulítið til sín. Ég skal útskýra
þetta með einföldu dæmi:
Segjum að framleiðendumir séu bara
tveir, A hefur framleiðslurétt upp á 40 en
B upp á 60, en þeir framleiða báðir 60. Ef
sú framleiðsla selst í sama hlutfalli og hún
hefur gert þá fá þeir sinn helminginn hvor
af fullvirðiskjötinu. M.ö.o. þá hefur A náð
til sín verulegum hlut frá hinum. Um leið
og B áttar sig á þessu þá hlýtur hann að
framleiða eins mikið og hann getur til að
hanga á sínu.
Ég verð að játa það líka að ég er hræddur
við að sleppa verðlagningunni. Og ég er
reyndar á móti því af grundvallarástæðum.
Verðlag búvöru er fundið með þeim hætti
að sérhver hagræðing í framleiðslu sem
mælist skilar sér jafnharðan til neytenda.
Samkeppni bænda innbyrðis um hag-
kvæma framleiðslu er sá hvati, sem tryggir
þetta eins og verða má. En ég skil svo sem
vel að við rrkjandi aðstæður getur verið
erfitt að standa á verðlagningunni án
frávika.
Æði margir neytendur eru í laun-
þegasamtökum. Ég á erfitt með að skilja
það sjónarmið þeirra að setja sig svo stíft
í stellingar vinnuveitandans, sem vel má
kalla þá, gagnvart búvöruframleiðendum,
að finnast æskilegast að bændur hafi enga
launataxta, heldur geti þeir samið á torgi
við hvern og einn um verð og þar með það
kaup, sem hann fær. Mér finnst það
grunnristur skilningur á þessum sam-
skiptum og reyndar auðsætt að slíkri
stefnu er auðvitað fyrst og fremst beint
gegn sameiginlegum töxtum launþega-
samtakanna sjálfra. Ég held að fæstir
launþegar séu á því, að samkeppnin eigi að
gilda þegar vinna þeirra er verðlögð, með
tilheyrandi undirboðum, þegar svo stendur
á. Nú er Samkeppnisráð að japla á því að
opinber verðlagning búvöru sé svo
samkeppnishamlandi að varla verði við
slíkt stílbrot unað í dýrðarrrki ráðsins.
Varla fer hjá því að ráðið taki bráðum eftir
því að fastir launataxtar í kjarasamningum
séu svipaðs eðlis.
Við höfum horft upp á það á undan-
förnum árum að útboðastefnan hefur ríkt,
einkum í opinberum verkefnum, og skilið
eftir slóðann af gjaldþrota verktökum. Þeir
rísa oft úr valnum að kvöldi með nýja
kennitölu og láta bankana um töpin. Og
svo eru allir steinhissa á vaxtamuninum.
En þetta sparar framkvæmdafé í bráð.
Almenningur tekur ekki eftir hvemig hann
borgar.
Menn hafa spurt mig, hvers vegna
bændur eigi að hafa __ eitthvert atvinnu-
öryggi umfram aðra. Ég hef svarað á þá
leið að það sé fyrst og fremst af því að það
sé vandamál sem þjóðfélagið standi
andspænis að bændur geta ekki tekið jörð
og byggingar undir hendina og labbað
með þær burt og sett þær niður annars
staðar, þar sem þeim hentar betur að leita
að atvinnu. Við erum bundnir við torfuna
með allar okkar eigur og aðsetur, fyrir utan
þau tilfinningalegu tengst sem búa í sálum
fólks og em utan við hagfræðileg sjónar-
mið. Þetta er þjóðfélagslegt vandamál og
réttlætir það að við fáum að verðleggja
vinnu okkar eins og aðrir. Allt fráhvarf frá
reiknuðu verði á afurðunum gengur út yfir
launalið bóndans.
En eru ekki fjárbœndur í raun að
glíma við bœndur í öðrum
kjötgreinum?
Jú, auðvitað og í lélegri vígstöðu að
mörgu leyti. Aðrir eru minna bundnir af
fastri verðlagningu eða láta sig hafa það að
hnika til verðlagi, þó að auðvitað þurfi þeir
á atvinnuöryggi að halda.
Nú hefur verið létt fyrir þessum
svokölluðum kjötgreinum með
því að afnema fóðurgjöldin?
Já og fyrir kröfu neytenda. Sá hugs-
unarháttur var til skamms tíma ríkjandi að
þjóðinni væri nauðsynlegt að bíta og
brenna það sem hún hefði af eigin
landsgæðum, rétt eins og hverju heimili
var stjómað. Frá því sjónarmiði taldi ég
eðlilegast, burtséð frá því að ég framleiddi
sjálfur grasbítakjöt, að fóðurgjöld væru
eðlilegasta framleiðslustjórntækið. Mér
var alltaf illa við kvótann og taldi hann
neyðarúrræði. Nú eru menn famir að meta
það svo að það sé ekkert betra að búa að,
232 FREYR - 6. '96