Freyr - 01.08.1999, Síða 12

Matvœlaöflun
frá sjónarhóli lífræns landbúnaðar
Hvemig er ástatt með mat-
vælaöflun jarðarbúa um
þessar mundir? Eru ein-
hver vandamál þar á ferð og hvem-
ig er unnt að leysa þau ef svo er?
Sem bóndi sem stundar lífrænan
landbúnað fær maður oft að heyra
fullyrðingu sem þessa: „Lifrænn
landbúnaður getur ekki brauðfætt
jarðarbúa“, eða: „Það er siðlaust að
beita ræktunaraðferðum sem skila
minni afrakstri en þeim hámarksaf-
rakstri sem hefðbundnar ræktunar-
aðferðir skila.“
Það sem fylgir hér á eftir ber að
líta á sem hugleiðingar leikmanns -
að vísu metnaðarfullar- til að setja
sig inn í þessi grundvallarvanda-
mál.
Ræktunarland er undirstaða allrar
fæðuframleiðslu, að viðbættum
fiskveiðum. Jurtaríki jarðar,
summan af öllum villtum og rækt-
uðum jurtum, er grundvöllur allra
annarra lifandi vera. Hæfileiki
grænna jurta, með sólarljósið sem
orkugjafa, til að breyta ólífrænum
efnum í lífræn er undirstaða fæðu
jafnt dýra og manna.
Endanlegt takmark ræktunar jurta
til neyslu er ofar öllu öðru að sjá
jarðarbúum fyrir nægum mat af há-
marksgæðum hvað varðar næring-
argildi og hollustu.
Á fundi Matvæla- og landbúnað-
arstofnunar Sameinuðu þjóðanna,
FAO, fyrir þremur árum, var hug-
takið fæðuöryggi skilgreint þannig
(1):
* Að ætíð sé fyrir hendi nægur
matur handa öllum jarðarbúum.
* Að allir eigi kost á að nægum
mat.
* Að maturinn fullnægi næring-
arþörfum, m.t.t. magns, gæða og
samsetningar.
* Að maturinn sé ásættanlegur út
frá menningarlegu sjónarmiði.
Hið ákjósanlega takmark er að
sjálfsögðu að fyrir hendi sé mat-
vælaöryggi sem sé varanlega sjálf-
bært, bæði hvað varðar þjóðfélög
og sérhvert heimili.
Um þessar mundir býr um 50%
jarðarbúa í þéttbýli og hefur ekki
beinan aðgang að ræktunarlandi
og auk þess er þéttbýlismyndunin
hraðvaxandi. Þá er, eins og kunn-
ugt er, m.a. af veðurfarsástæðum,
mikill munur milli landa hvað
varðar hlutfall íbúaQölda og rækt-
unarmöguleika í viðkomandi
landi. Af þessu leiðir að viðskipti
með matvæli og flutningur á þeim
frá strjálbýli til þéttbýlis og milli
landa óhjákvæmilegur og hinn al-
menni draumur um sjálfsþurftar-
búskap einstakra heimila er óraun-
sær. Jafnframt er Ijóst að umfang
flutninga matvæla og fóðurs milli
landa og heimsálfa, sem nú á sér
stað, er einungis að hluta til nauð-
synlegar m.t.t. matvælaöryggis
jarðarbúa.
Verulegur hluti af matvælaflutn-
ingum milli landa á sér eingöngu
stað til þess að fullnægja þörf fyrir
munað. Dærni: Neysla Þjóðverja á
appelsinusafa krefst mikilla flutn-
inga og í Brasilíu fara um 150 þús-
und hektara ræktunarlands undir
ræktun á appelsínum til þeirra þarfa
(2).
Það er m.ö.o. hlutverk land-
búnaðarins að framleiða:
* Mat í hæsta gæðaflokki hvað
varðar næringu og hollustu, og
* nægan mat.
Matur í hæsta
gæðaflokki
Gæði matvæla er flókið fyrirbæri
sem hér verður ekki rætt ítarlega.
Hins vegar er ástæða til að nefna
nokkrar mikilvægar hliðar á gæða-
hugtakinu. Slíkt er eðlilegt þar sem
gæðahugtakið snertir ekki aðeins
eiginleika varanna heldur einnig
þær aðstæður sem varan er fram-
leidd við.
Hefur t.d. jarðræktin spillt um-
hverfmu - lofti, jarðvatni, frjósemi
jarðvegs o.s.frv.? Og hefúr ræktun-
in spillt náttúruauðlindinni; næring-
arefnum, jurtaríkinu, dýraríkinu og
öðru?
Hvað varðar uppskeruna þarf að
sjálfsögðu í fyrsta lagi að fylgjast
með æskilegu innihaldi hennar af
próteinum, kolvetnum, fituefni,
vítamínum og steinefiium, en einn-
ig óæskilegum efnum, þ.e. eiturefn-
um, þungmálmum leifum af jurta-
vamarefnum o.fl., sem og öðrum
eiginleikum, svo sem stærð og lög-
un, t.d. hvað varðar gulrætur eða
tómata má nefna lögum lit, þétt-
leiki, ásamt bragð, lykt og
geymsluþol.
í lífrænum landbúnaði hefur frá
upphafi verið litið á það sem sjálf-
sagðan hlut að leggja áherslu bæði
á eiginleika framleiðslunnar og þær
aðstæður sem hún er framleidd við.
Eve Balfour, einn af brautryðjend-
um líffæns landbúnaðar í Englandi,
mælti eftirfarandi fræg orð fyrir 40
árum: „Heilsa jarðvegs, plantna,
dýra og manna er ein og óaðskiljan-
leg“ (3).
Lífrænn landbúnaður stefnir, -i
orðsins eiginlegu merkingu- að
sjálfbæru framleiðslukerfi með
hringrás efna. Hugtakið sjálfbæmi
er farið að verða útslitið og oft mis-
notað. Uppmnaleg merking þess
snertir eingöngu jafnvægi náttúm-
12 - FREYR 9/99