Freyr - 01.08.1999, Side 19

var 120 kg á ári, samkvæmt könn-
uninni.
B. Fjarhagstjón vegna vöktunar
og refagirðinga.
Af 42 vörpum í slembi- og við-
bótarúrtaki, sem urðu fyrir tjóni af
völdum refa, voru 13 (30,0%) þar
sem skipuleg vöktun gagnvart tóf-
um var stunduð. Með því að yfir-
færa þetta hlutfall á landið í heild
má reikna með að 39±12 umsjónar-
menn æðarvarpa um landið allt
stundi skipulega vöktun og verji til
hennar að meðaltali 104±51
klukkustundum hver, í heild
4060±2350 stundum ef varpið að
Auðkúlu í V.-ís. er frátalið. Þetta
varp skar sig úr og var hátt yfir
meðaltali. Að Auðkúluvarpinu
meðtöldu er meðalvöktunin
225±348 klukkustundir og heildar-
fjöldi vaktstunda því 8800±13800
stundir á landsvísu.
Á sama hátt má áætla að um
13±4 umsjónarmenn æðarvarpa
standi straum af kostnaði vegna
refaheldra girðinga við vörp sín.
Ekki náðist að afla upplýsinga um
kostnaðinn sjálfan og því er erfitt
að meta heildarkostnað vegna refa-
girðinga í landinu og hið sama má
segja um aðrar vamir gegn refum,
s.s. hljóðgjafa og skurði.
C. Tilflutningar kollna innan varps
og hreiðurskemmdir.
Oftar en ekki verður tófu vart
þegar hún kemst í vaktað varp og
hún veidd eða fæld burtu áður en
mikill skaði er unninn. í þessum til-
fellum er algengt að kollur flytji sig
til tímabundið innan varps, þétti sig
að sögn sumra æðarbænda, þar sem
hún fær að vera óáreitt fyrir refum,
en aðrir telja þó að hún þétti sig
ekki vegna nærveru refa. Æðar-
bændur sem höfðu reynslu af nær-
veru refa skiptust nokkuð jafnt í tvö
hom hvað þetta varðar, um 17%
töldu að æðarvarp þéttist vegna
nærvem refa, fleiri töldu varp ekki
þéttast (24%) en langflestir vom
óvissir (59%). Fái æðarvarp að
jafna sig í friði eftir áfoll af þessu
tagi, er líklegt að það jafni sig á
nokkmm áram, ekki síst ef aukin
umhirða fylgir i kjölfarið. Flestir
viðmælendur töldu varp vera 2-3 ár
að jafna sig eftir slíkar refaheim-
sóknir.
Niðurstöður könnunarinnar gefa
til kynna að í 26-40% varpa sem
verða fyrir ágangi refa eigi sér stað
flutningar kollna innan varps í kjöl-
farið. Með því að yfirfæra þetta á
landið í heild má reikna með að í
um 43±13 vörpum eigi sér stað til-
flutningar innan varpa vegna refa-
ágangs. í mörgum tilfellum leiða
slíkir tilflutningar ekki til mikilla
óþæginda fyrir æðarbændur því að
kollumar færa sig gjarnan þangað
sem aðrar eru fyrir, t.d. inn fyrir
refahelda girðingu. Hitt gerist þó
líka að þær flytji af svæðum sem
þykja góð til æðarræktar, s.s. stór-
um grónum hólmum, og yfir á verri
svæði, t.d. í nokkur lítil umflotin
sker þar sem ekkert varp var fyrir.
Þannig virðast staðhættir og lands-
lag oft ráða því hvort kollumar
þétta sig eða ekki vegna ágangs
refa.
Á sama hátt og fyrr má áætla að í
25±7 vörpum um land allt nái refur
að skemma hreiður án þess að dún-
tekja minnki svo að heitið geti og
án þess að tilflutningar verði innan
varps.
D. Fjölgun refa og áhrif þeirra á
fuglalíf
Reiknuð lágmarksstofnstærð refa
var 4000±1500 dýr árið 1994 (Páll
Hersteinsson, óbirt gögn) og hafði
þá u.þ.b. þrefaldast á 15 áram yfir
landið í heild en fjölgunin var mest
á vestanverðu landinu og refum tók
ekki að ijölga annars staðar fyrr en
um miðjan 9. áratuginn. Allra sið-
ustu ár hefúr fjöldi veiddra refa, að
meðtöldum yrðlingum, verið í
kringum 3000 á ári og hefur veiðin
u.þ.b. þrefaldast frá áranum í kring-
um 1973.
Af þeim æðarbændum nytjaðra
varpa sem slembiúrtak könnunar-
innar tók til, kvörtuðu menn hlut-
fallslega minnst undan auknum
ágangi refa á austanverðu Norður-
landi en annars staðar kvartaði um
þriðjungur viðmælenda undan
auknum refaágangi. Margir við-
mælendur töldu auk þess háttarlag
refa hafa breyst, að því leyti að refir
héldu sig meira niðri í byggð og
væra óhræddari við manninn en áð-
ur, einkum síðustu 1-2 áratugi.
Séu niðurstöðumar yfirfærðar á
landið í heild eins og áður má
reikna með að umsjónarmenn
112±5 varpa á landinu telji að ref-
um hafi fjölgað í nágrenninu og að
umsjónarmenn 99±5 varpa telji að
fuglum hafi almennt fækkað í
grennd við varpið. Rúmlega 7 af
hverjum 10 nefndu eingöngu mó-
fúgla þegar spurt var hvaða fuglum
hefði fækkað en hinir nefndu ýmist
eingöngu máva og mófugla eða
aðra, s.s. kríur. Flestir töldu eink-
um aukinn refaágang vera orsökina
en nokkrir tilnefndu auk þess mink.
2. Örlög varpa sem eru ekki
lengur nytjuð
Af þeim 11 umsjónarmönnum
ónytjaðra varpa sem náðist í taldi
meirihlutinn að minkur hefði átt þátt
í hnignun varpsins eða 8 manns, þar
af 3 sem töldu ref hafa verið annan
meginvarginn og einn sem taldi
byggingaframkvæmdir við varpland
hafa hjálpað minknum. Tveir til
viðbótar töldu ref einan hafa ráðið
niðurlögum varpa sinna en einn
kenndi vegaframkvæmdum um
hnignun varps síns. Séu þessi hlut-
föll borin saman við hlut mismun-
andi affæningja í samdrætti í dún-
tekju nytjaðra varpa kemur í ljós að
refur, og þó sérstaklega minkur,
eiga mun meiri þátt í samdrætti
ónytjaðra varpa en nytjaðra.
Svo sem fyrr segir er liðin meira
en hálf öld frá því að sum þessara
varpa vora nýtt og að meðaltali
vora liðin 22,1 ár (staðalfrávik ±
18,9 ár) frá því hætt var að nytja
þau vörp sem minkur átti þátt í að
eyðileggja en aðeins 11,2 ár (stað-
alfrávik ± 6,2 ár) meðal þeirra sem
refur átti þátt í að eyða. Munurinn
er þó ekki tölfræðilega marktækur.
FREYR 9/99 - 19