Freyr - 01.08.1999, Page 28

Bóndakona - hvað er það?
Ellen Klynderud, aðalritari Norges Bondekvinnelag
Margir, sem verða á vegi okk-
ar, vita ekki hvað stendur á
bak við nafnið „bónda-
kona“. Þar mætti komast hjá marg-
víslegum misskilningi ef orðið væri
tengt öðrum hugtökum, svo sem
umráðamaður umhverfís, stoð og
stytta menningar eða dreifbýliskona.
Það er ekki langt síðan staða kon-
unnar markaðist af því hverjum hún
var gift. Það var læknisfrúin, kona
lögfræðingsins o.s.frv. Þannig er
það ekki lengur. Árið 1968 urðu
tímamót í jafnréttisbaráttunni i
Noregi og nú er svo komið að fleiri
konur en karlmenn ljúka háskóla-
prófi og langflestar konur stunda
vinnu utan heimilisins. Æ fleiri
spyrja því hvað felst í því að vera
bóndakona. Er hún gift bónda, er
hún bóndi sjálf, er hún kona sem
býr á bóndabýli eða er þetta nafn-
gift á konu sem sumt eða allt þetta
á við um?
Lifandi fordómar
Það hvemig við upplifunr hug-
takið bóndakona fer eftir því hvar
við stöndum og kunnugleika okkar
á byggðasamfélaginu. Hugmyndir
og fordómar lifa góðu lífí. Það hef-
ur komið glöggt í ljós í könnunum á
hugmyndum þéttbýlisbúa um dreif-
býlisbúa. Enn er til fólk í þéttbýli
sem telur að bónakonan sé með
skuplu á höfði og í hælasíðu pilsi,
rjóð og sælleg, ljúf og gamaldags.
En hvers vegna hefur þá naffigift-
in bóndakona haldið stöðu sinni?
Skýringin er að hluta til sú að hún
var svo margt og meira heldur en
einungis húsmóðir. Sveitakonan
hafði oft bæði völd og sterka stöðu.
Hún stjórnaði heimilishaldinu og
hafði yfír öðmm að segja. Flestar
voru þær virkir þátttakendur í bús-
störfunum, einkum við hirðingu bú-
fjár. Vinnudagur þeirra var langur
og verkefnin Qölbreytt.
Menningarmiðlari
Að auki tók hún sérstaklega að
sér ábyrgð á þáttum sem snertu
menningu og virðingu heimilisins.
Með daglegum verkum sínum var
hún mikilvægur menningarmiðlari.
I námsefhi sem Bréfaskóli land-
búnaðarins bauð upp á árið 1960,
upp á 15 bréf, undir heitinu „Býlið
sem heimili“, er lögð áhersla á
gleðina við að vera þátttakandi í
heild. Fjögur bréf Qaha um fjöl-
skylduna og bamauppeldið. Heim-
ilið, með húsgögn, vefnað og hann-
yrðir, lýsingu og litanotkun, var
fjallað um í fimm bréfúm. Sérstakt
bréf var unr hlaðið og eitt um heim-
ilisgarðinn og að sjálfsögðu um
umhirðu kirkjugarða. Einnig var
fjallað um þátttöku í félagslífí og
menningarviðburðum.
Áhersla var lögð á að ffítíminn
væri hverri manneskju mikilvægur
og tónlist, kvikmyndasýningar og
leikhús fengu einnig sína umfjöllun.
Fjölbreytt verkefni
Bóndakona nútímans er einnig
með fjölbreytt verkefni á sinni
könnu. Margar þeirra vinna í hluta-
starfi utan búsins. Þær taka þátt í
bússtörfum og bera ábyrgð á heimili
og bömum. Þær em umffam allt
sveitakonur og taka við og bera
áfram hugsunarhátt góðrar ráðs-
mennsku. Þær bera ábyrgð, em
rausnarlegar og ganga skipulega til
verks. Þetta kemur fram í viðhorfúm
þeirra og verkum og með búsetu
sinni í dreifbýli em þær mikilvægar
við að varðveita menningararfínn.
Þó að margar nútímakonur í
sveitum stundi launuð störf utan
heimilis hafa þær varðveitt nokkuð
af „eggjapeningahugsunarhættin-
um“. (Áður fyrr þegar bóndakonan
var heimavinnandi hafði hún að
jafnaði fyrir sig tekjur af hænunum.
Með þeim gat hún veitt sér eitthvað
smávegis, eitthvað til að gauka að
bömunum o.s.frv. og þá peninga
varð að treina eins og unnt var).
Þessi hugsunarháttur, að láta
tekjumar endast og nota þá mögu-
leika sem gáfúst, var þeirra tíma
svar við sjálfbærri þróun. Þess
vegna birtist bóndakonan oft fremst
í flokki við að tryggja nægan mat
handa heimilinu.
Hún tekur þátt í baráttu fyrir
bættu umhverfí með því að flokka
sorp og endumýta verðmæti og það
er ekki langt síðan hún var virk í
baráttunni fyrir fosfórlausu þvotta-
efni í „Mjösaátakinu“ á áttunda ára-
tugnum. Við verðum oft vitni að
því að umhverfisvemdarsamtök og
kvennahreyfingar snúa bökum
saman í málum sem fjalla um um-
gengni við náttúruna og sjálfbæra
þróun.
Gefandi manneskjur
Þessar konur eru gefnandi mann-
eskjur vegna þess að þær ástunda
og bera áfram til næstu kynslóðar
hugsunarhátt umhyggju og ráðs-
mennsku. Nútíma bóndakona er
bæði framleiðandi og neytandi. í
umræðunni um umhverfísvemdar-
mál á hún því nokkra sérstöðu.
Sjálfbær þróun verður mál málanna
á næstu öld og sveitakonur, sem em
meðvitaðar urn umhverfísmál, em
kjömar til að takast á við verkefnið.
Það er hlutverk þeirra að varðveita
aldalanga þekkingu á matreiðslu,
handíðum, staðbundnum hráefiium,
kennslu í að fara vel með verðmæti,
varðveislu staðbundinnar menning-
ararfleifðar og sérkenna og þær em
vörslukonur siðferðilegs hugsunar-
háttar í matvælaframleiðslu. Allt
eru þetta hjartans mál dreifbýlis-
kvenna í Noregi.
Framhald á bls. 32
28 - FREYR 9/99