Nýi tíminn - 04.08.1949, Blaðsíða 3

-t' FftnaajUifolgar <> • ág’ú^t. 1940
•Ntl'TíiPíN
-»?i'i.tasSRUr.'r: xrt.rr rtr.TTtsr.rr-s nwMiiura
Dimitroff — Hetjan frá Leipiig
byltingarEinna, : verkamanna,
bænda og menntamanna.
I öllum ]öndum heims var
fylgzt af ákafri athygli og að-
dáun. með hetjubaráttu þeirri
. er Dimjtroff háði í Leipzig, og
háði svo gáfulega.og öruggt að
hinir nazistisku dómarar, vitni
og ákærendur vissu ekki sitt
rjúkandi r-áð. Gtorgi Dimitroff
sigraði hvert fasistavitnið af
öðru. Ljúgvitnin, þaulreyndir
lögregluspæjarar, komust i
ausa skömmum yfir saicöorn-
inginn. Réttarforsetinn reyndi
í vandræðum sínum að ánainna
Dimitroff: „Sjáið þér ekki að
kommúnistaáróður yðar æsir
upp vitnið og veldur þessari
grófu ftamkomu?
Dimitroff tók saman það semj
gerzt hafði í eina hæðnislega
setningu:: .„Eg er mjög ánægð-
nr með svör forsætisráðherr-
ans.“
Du muszt steigen oder sinkera,
Du muszt herrschén und
gewinnen,
Oder dienen und verlieren,
Leiden oder trrumph’ieren,
Ambosz oder Hammer sein.
Dimitroff hélt því fram að
vildi aiþýða Þýzkai. ekki vera
steðji yrði hún að vera hamar
sá er lemur fasismann til
dauðs.
Þrjátiu sinnum meðan á ræð-
Þá sleppti Göring sér aiveg
bobba við hinar hvössu spurn-. og skipóði vörðunum að faraj unni stóð greip dómsforsetimt
ingar. hans. og fipuðust brátt í
þaulæfðum hlutverkum sínum.
Þegar dómsforsetinn mótmælti
hvemig Dimitroff lék á vitnin
sagði bann stillilega: „Eg hef
vanizt því að nefna hlutina sín-
nm nöfnum. En það er að sjálf
sögðu fremúr óþægilegt fyrir
saksóknarann að flest vitn-
anna skuli vera annað hvort
geðsjúklingar éffa glæpamenn."
Hvað eftir án.nað gripu dóm-
ararnir frani í fýrii honum, og
vísúðu honúm oft út úr róttar-
salnum, en hann hélt liíJaust
áfram vöm sinni, bætti i Jsana
með Dimitroff út úr réttarsalnj fram í og í öll skiptin svaraði
um. Það var nýtt i réttarsög-| Dimitroff aðfinnslum hans
unni að vitni hefndi sín þannigl snarráður og fullum hálsi. Þó
á sakborningi. En Dimitroff lét
sér hvergi bregða. Hann átti
eftir fáeinar sekúndur, og kall-
aði til Görings:
„Þér óttizt spurningar mín-
ar, herra minn.“
„Eg er ekki hræddur við yð-
ur! Gætið yðar að lenda ekM
í höndúm' mér utan. þessara
réttarveggja," svaraði Göring.,
honum væri meinað að ljúka
ræðunni, sagði hann allt sem
segja þurftd.
Þýzki nazistadómstóllinn
sem átti að dæma Georgi Dimi-
troff og hina aðra sakbomingaj
til dauða, neyddist til að sýkna
Það fór á aðra leið. Þrettánj þá. Van der Lubbe, ábyi'gðar-
árum siðar var hinn voldugij laust verkfæri nazisíanna, var
Göring kvaddur fyrir alþjóða-
atriðum sem liann komst úð í jdömstól í Númberg til áð ávara
réttarhöldúnurií óg gáf rt-fcía.

hugmýnd s'f' þ'ví hvéraig (*2Z-
istaJeiðfögí.mir ’ stóðu áð þÍKg-
húsbruhaÉtm. '
Foringjar nazista voru sem
þnimu lostnir. Þeir fundu að
málaferlin höíðu snúizt hrapal-
lega gégn þeim'sjálfum. Mark-
viss högg Dimitroffs neyddu þá
til undanhalds en til þess að
breiða yfir glæp sinn reyndu
þeir að kasta allri sök á þing-
húsbrunanum á herðar hin'um
ábyrgðarlausa van der Lubbe.
Dimitroff sá strax þetta her-
bragð réttarins cg eyðilagði
það.
„Hvernig hefði van der
Lubbe“, spurði hann réttinn,
„maður sem ekki getur kveikt
í tréskúr í Nenköln, kveikt í
hinn gxíðarstóra þinghúsi?“
Dómsfcsrsetinn, öskureiður,
æpti á móti:: „Hver er forseti
róttarins? Eg eða þér?!“
En Dimitroff lét sér ekki
segjast, heldur safnaði elds-
glóðum að höfði nazistaleiðtog-
anna. Hann spurði hiklaust að
því er nazistairair óttuðust
mest: „notuðn brennuvargarair
ekki neðanjarðargöngiu er
liggja til þinghússins?“ Við þá
spumingu missti réttarforset-
jnn alia stjóm á sér og æpti:
„Þessi spnrning verðnr ekki
rædd“.
Nú voru góð ráð dýr. Réttar
höldin vora að verða nazistum
sfórhæífuleg. Þeir afréðu í
vandræðum sínum að kveðja
eem vtori sjáifian forsætisráð-
herrann, Hermann Göring. Gör
■ ing kom í’ róttinn með öfluga
lögregluvernd, áheyi'endur í
réttarsalnum . heilsuðu honum
aneð nazistakveðju.
Geargi Dimitroff miklaðist
ekki veldi ráðharrans og veitti
honum hina háðulegustu útreið.
Spurningar Dimitroffs ýfðu svo
ekap' Görings áð hann tck að
til saka 'fýrir ilíverk sín. Hanh
kom sér hjá hengingu tneðpví
að .drepa sig á erfrii • ‘ ■
Eftir hrakför Görings afréðú
Nazistarair að tefla fram. -þár-
trompi áróðurs sins .tíjL ;.gð,
liressa upp á sákfrppt'jijlmgíljln
eftir ’mæíti sjálfui áráðurkíað-
herrannj i; j ÍTpseph''': ,'Göbbejs, í
einn sakfelldur. En Göring ætl-
aðl ekki að láta sitja við hótan
íí'iiar,*' heldur ná sér niðri á
Dimitroff utan réttarsalsins.
En hinn búlgarski verkalýðs-
leiðtogi sem gekk inn í rétt-
arsál nasista sem einn 'áf leio-
tcgum . : veirkáiyðshréýfingar
heimsins á kom þaðan út sem
heim'sfrægur maður, virtur og
dáður af frjálshuga möniium
um heim allan. Enn á ný blpss
aði upp méð biargföldu.aflrjöfi
ug hreyfing úm heim' abnri' er
réttú^iijj 1 vöra gc-gr. asokúhki krafðistjhonum yrði s’eppt,
um Dimitroffs rey:di Göbke:Sj eil úrslilani rt|ð e.r sovétstjórn-
að hájda jafnvægi með þ\í 3-ð| úikig'erði búlgörsku verkaíýðs-
fulivissá sjálfan sig -og aðra:^ ^jötogatoa' þi'ja að sovétborgur
um að jafnsterkir aeftust við:,; ,tel. :0g. lét ■ sendiherra sinn í
„Hann er slunginn- í ajrt/ðri, en Uerlín krefjast að þeim yrði
ég er það einnig. Hár.h kemúf ]gyft ag farp til Sbvétríkjanna.
mér ekki úr jafnvægi. Þegar frégnih' barst að Dimi-
En Göbbels varð ekki að þvi. • troff ,0g félagar hans hefðu
Hann fór einnig sigraður út úr flogið til Moskva hafði þýzki
salnum. . j nazisminn beoið fynsta stóra
Það var Dimitroff sem fráj
byrjun hafði vald á réttarh&Id-.
inium og tckst 'að snúa þeimj
gegn fasistum’. Hinir sakborn-
ingarnir voru cvirkir. Popoff
og Taneff skildu ekki orð i
þýzku og áttu því ákaflega ó-
hægt um aJla vörn. Torgler
brást vonum cg sætti sig við
forailega lögfrsðilega vörn.
Það gerði Dimitroff erfíðara.
fjTÍr. Hann varð að be-rs Jiita
og þunga baráttunnar, trufla
hjálparlaust vélabrögð nazist-
anna, og tókst svo glæsilega að
hann ávann séir virðingu og að-
dáun um allan heim.
Lokaræða Dimitroffs í Leip-
zig fól í sér inctak allrar bar-
áttunnar fyrir réttinum. Dimi-
troff var ekki að verja sjálfan
sig. Þó hann sneri máli sínu
tál dómendanma var h-ann að
ávarpa alþýðu aJlra landa,
hvetja hana tíl einingar og bar
áttu gegn fasismanum. Hann
vitmaði í hin fleygu vísuorð:
Goethes:
Leme zeitig klúger sein:
Auf des Glúckes groszer Waage
Sfcebf die' Zunge seiten ein.
osigunnn.
Réttarhöldin í Leipzig höfðu
gífurleg áhrif á baráttuna gegn
fasismanum. Hetjubarátta
Dimitroffs varð heiminum ó-
ræk sönnun þess að hægt var
að sigrast á fasismanum og að
það verð að gersigra hann.
Réttarhöldin sýndu heimin-
um grímulaust andlit hinna fas
istísku valdhafa, hugmyndafá-
tækt fasismans og villimennsku
í baráttuaðferðum. I Leipzig
stóðu tveir lieimar hvor gegn
öðrum, heimur fasismans og
heimur sósíalismans. Átök
þeirra, persónugerð í Dimitroff
annarsvegar en nazistunum
hinsvegar, varð mörgum al-
þýðumanni úrslitafræðsla i
þjóðfélagsmálum.
1 baráttunni um sýknun og
frelsi Dimitroffs og félaga
hans tókst í fjölda landa sam-
fylking ólíkra manna og stétta
gegn fasismanum. Ekki einung
ís kommúnistar heldur líka
Bandariska kreppan
'21, ’29 eða ’38? Þetta er engr*
in gáta, heldur einföld spurn-
ing, sem menn leggja oft fyrir
sig þessa dagana i New York.
1921, 1929 og 1938 eru ártöl
þriggja siðustu viðskiptakrepp-
anna. Fyrir nokkrum mánuð-
um datt förystumönnum Banda
rikjanna ekki einu sinni í hug,
að kreppa væri meguleg. „Mér
þykir vænt um að geta skýrt
þinginu frá því", lýsti Truman
forséti yfir í þingsetningarboð-
skap sínum 5. janúar s.l., „að
ástandið í Ban.darikjunum er
gott. Við erum færari um. það
aetur. Og til að geta stokkið
Jýpra, •
[VAÐ hafði í rauD og vern
gerzt? Bandarisku hring-
arnir notuðu sér skortinn á
einstökum iðnaðarvörum (bíl-
um, kæliskápum, útvarpstækj-
um o. s. frv.) í Bandaríkjua-
um og neyðina annarsstaðar í
heiminum og kröfðust síhækk-
andi verðs fyrir vörur sinar.
Gróðinn var gífurlegur. En
hvað hlaut að leiða af því?
Stórum meira verðfall, þegar
skortinum var fulinægt. Jafn-
framt festu bandarísku auð-
en nokkru sinni fyrr að upn- ■ mennirnir gífurlegai upphæðir
fylla þarfir bandarisku þjóðar- J fyrirtækjum sínum. Fjárfest-
innar og gefa fólkinu hin.ákjós ingin á þessum þrem árum fór
f ram. úr öllu, sem áður hafði
þekkzt, meira að segja 1929.
Til hvers var þetta fjármaga
notað? Aðeins að litlu leyti til
að stækka verksmiðjurnar, að
mestu fór það til að kaupa i
'stáð vélanna, sem fýrir hendi
voru fullkomnari verkfæri,
sem kröfðust minna vinnuaflsi.
Það þýddiT viðjjafna eða jafn-
vel aukna framleiðslu meira at
vinnuleysi, þarafleiðandi minnk
andi neyzlu og þessvegna
harðari kreppu.
þennan hátt varð úpp-
anlegustu tækifæri í leit þess
að hamingjunni." Á þeirri
stundu, þegar þessi eftirtektar
verðu orð voru töluð, var krepp
an þegar hafin fyrir nokkrum
vikum. Nú spyrja bandariskxr
ráðamenn sjálfa sig ekki leng-
ur, hvort kreppa sé á ferðum,
heldur hverrar tegundar þessi
kreppa verði, af árgöngunum
'21, ’29 eða ’38? Þegar þessi
spurning er borin upp segja
allir: „Bara að hún verði nú
eins og kreppan frá 1921!" Hún
var nefnilégá sú stytzta. Á eftir
henni kom hið fræga vélgengn-
(stímabil áranna 1922—1929/
Síðán k'om hið ægilega hrun,
sem árin 1929—1933 olli hverju
gjaldþrotinu eftir annað, bönk-.
unum var lokað og 13 milljóu-
jm atvinnuleysingja kastað ' á
jötuna.
MJFTÉR þetta hrun náði
bandarískt atvinnulíf sér
i raun og veru aldrei. Þegar
svo leit úr árin ’35 og ‘36, sem
sitthvað væri að rétta við,
gangstímabilið 1947 og
1948 ekki aðeins til þess að
fresta kreppunni, heldur skap-
aði skilyrði fyrir langtum harð
ari kreppu. Verðlækkanir og;
samdráttur í fjárfestingunni
hlutu að þýða upphaf
þessa hruns. Þar sem stað-
reyndirnar sýna, að heildsölu-
verðlag tók að lækka í ágúst
1948 og fjárfestingin tók að
minnka á fyrsta þrjðjúngi yfir
; standandi árs, getur maður
kom ný skriðá áflð' 1938 o^j, ’slegið því föstu, að í banda-
pað var aðeins styrjöldinni að
þakka, að Bandaríkin bjöfguð-
ust úr herini. AUt gerbreyttist.
Milljónir atvinnuleysingja voru
teknar í herinn. Framleiðslan
fór íram úr öllum fyrri met-
rísku atvinnulífi hófst i árs-
lok 1948 nýtt hruntimabil. Það
• 1
er engin tilviljun, að síðan
i nóvember hefur vinnandi
fólki í iðnaðinum sífellt farið
fækkandi og að samdráttúrinn
i, og auðmennirnir, græddu i framleiðslunni mun fara vax-
andi á næsta misseri. Krepp-
an, eða réttara sagt nýr kafli
i bandarísku eftirstriðskrepp-
unni, er hafinn. Því spyrja
menn ’21, ’29 eða ’38? Svarið
verður: Hvorki ’21, ’29 né ’38!
Þetta verður ekki endurtekn-
ing á kreppunni 1921, einsog
„bjartsýnismennirnir" ' i
Wall Street vona, vegna þess,
að á árunum 1946—1948 hefur
bandaríska auðvaldið gengið
til húðar þeim bjargráðum,
sem höfðu fleytt því yfir krepp
una .1921, þ. e. a. s. fjárfest-
jngu í iðnaðinum, byggingu í-
búðarhúsa og veitingu neyzlu-
lána, sem gáfu tímabilinu 1922-
meira en þeir höfðu nokkru
sinni gert áður. En þegar frið-
ur kom aftur, myndi þá ekki
skella aftur yfir kreppa,
svipuð þeirri frá 1929? 1 raun
og veru fór vinnandi fólki að
fækka áður en vopnaviðskiptun
um var lokið. Árið 1944 byrj-
aði að halla undan fæti og hélt
áfram 1945 og 1946. Árið 1946
?ar framleiðslumagnið .20%
minna en 1943. Tala atvinnu-
leysingja hækkaði úr 670.000
árið 1943 í 2.270.000 árið 1946.
Gróði tók að rýrna. Var nú
nýtt hrun framundan? Nei,
nokkurt uppgangstímabil hófst,
og varð orsok óteljandi tál-
vona. Frá 1946 til 1948 fjölgaði 1929 falskan blóma. Það verða
linnandi fólki dálítið aftur, ekki heldur kreppurnar frá
a]a atvinnuleysingja stóð i 1929 eða 1938, því að þá var
yeim milljónum og gróði fram það Bandaríkjastjórn, sem not
eiðslufyrirtækja óx svo örtt að aði aukin útgjöld til að auka
iann fór fram úr metupphæð- atvinnuna og yfirvinna þess-
jm stríðsáranna. „Þessi upp- ar kreppur. Nú eru hernaðar-
fangur," sagði Truman 5. jan-
iar í boðskap sínum til Banda-
•íkjaþings, „hefur gert að ó-
lannindamönnum þá hrunspá-
nenn hér og erlendis, sem
ipáðu endalokum bandaríska
luðvaldsskipulagsins." 1 raun
jg veru hafði bandaríska auð-
raldsskipulagið aðeins hopað á
jæli undan kreppunni, sem
ignaði þvi, til að geta stokkið
útgjöldin þrjatíu sinnum hærri
en ’29 og sextán sinnum hærri
en 1938. Fjárveitingarnar «1
Marshalláætlunarinnar eru
jafnháar og allur utflutningur
Bandaríkjanna 1929!
T'reppan, sem nú er hafin,
•®^er að því leyti sérstæð, að
menn hafa nú beitt þeim ráð-
um, sem í fyrri skiptin voru
Framhald. á 7. siðiu.
FraaoheM á 7. saSv.