Nýi tíminn - 05.03.1953, Síða 7

Fimmtudagur 5. marz 1953 — NÝI TÍMINN — (7
Ég mun hafa verið nokkuð
innan við fermingu, þegar ég
rakst á Afmælisdagabók þá er
Guðmundur Finnbogason gaf út
í fyrsta sinni.
Er ég hafði opnað bókina
nokkrum sinnum, af handahófi,
tók ég að leita uppi 30. jarvúar
því mig fýsti að vita hvern'ig
súv vís-a hljóðaði, sem tilheyrði
þeim degi, er ég hafði verið
í heiminn borinn.
Lestur vísunnar varð mér
sem opinberun frá æðra heimi.
Ég kannaðist að vísu við hana,
ég hafði lesið ljóðið, sem hún
var tekin úr. En þa.r sem hún
stóð þarna ein sér, prentuð
aneð bláu letri á hvítan pappír,
birtist hún mér í nýju ljósi,
afmörkuð í bláum ramma,
sem hver önnur véfrétt og auk
þess fannst mér þá, að hún
væri mín persónuleg eign, þar
sem hún var óvefengjanlega
tengd mínum afmælisdegi,
nokkurskonar guðleg gjöf til
miín, óverðskulduð hamingja
sem mér íátækum, lítilsigldum
og umkomulausum hafði í
skaut fallið, og ég óskaði þess
í hrifningu minni, að hún
mætti verða mér einhverskon-
ar andlegt leiðarljós og vega-
nesti á lífsleiðinni þó ég að
vísu gerði mér ekki grein fyrir,
'hvernig það mætti verða:
Veit þá engi,
að eyjan hvíta
á sér enn vor,
ef fólkið þorir
guði að treysta,
hiekki að hrista,
lilýða réttu,
góðs að bíða?
Mér skildist þá strax, að ef
eyjan hvíta, ísland, ætti að
eignast vor, þ. e. hagur lands-
ins og þjóðarinnar ætti að
verða góður og batnandi, þyrfti
fólkið, sem landið byggði iað
uppfylia fjögur höfuðskilyrði,
eða réttara sagt þora að upp-
fylla fjögur meginskilyrði: í
fyrsta lagi þurfti það að þora
að -treysta guði. Það út af fyr-
ir sig fannst mér ákaflega
eðlilegt. Ég hafði heyrt svo
mikið .st,aJað um guðstraust, að
ég skildi strax, að það hlaut
að vera undirstaða þjóðlegs vel-
farnaðar.
En það þurfti meira en guðs-
traust 'til þess að þjóðinni
vegnaði vel. Annað skilyrðið
þótti mér öýsna einkennilegt:
Hlekki að hrista, hlekki að
hrista, endurtók ég fyrir munni
mér. Og þetta með hlekkja-
hristinguna var rétt á eftir guðs
traustinu, svo það hlaut að
ver.a töluvert mikið sem á því
ylti. Það vissi ég, að í þann tíð
sem þetta var orkt, tíðkaðist
það ekki að hlekkja fólkíð í
bókstaflegum skilningi, svo
'þetta hiaut að vera eitthvað í
óeiginlegri merkingu.
En hvað var það þá? Það
fór um mig heitur straumur.
Ef fólkið var beitt einhverju
óréttlæti af einhverium, átti
það ekki að bera það með þol-
inmæði og þögn. Það átti að
hafa þor til að rísa gegn þvi.
Það var skylda þess, svo fram-
arlega sem Eyjan hvíta átti að
eignast vor.
Þriðja skilyrðið, hlýða réttu,
skildist mér að mætti útleggja
á þann veg, að fólkið aetti * að
þora að hafa jafnan það í
hverju máli, sem.sannasí væri
og léttast.
Skúli Guðjónsson:
Ef fólkid |>or1r
Hugleiðingar á fimmtugsafmæli mínu þrítugasta janúar
mi
Fjórða og síðasta skilyrðið
var þó kannski veigamest, þeg-
ar öllu var á botninn hvolft:
Að þora góðs að bíða. Guðs-
traustið gat orðið haldlaust,
hlekkirnir gátu orðið svo þung
ir, að þá var ekki hægt að
hrista og sannleikurinn gat ver-
ið troðinn niður í svað'ið af
þeim, sem ekki vildu iað Eyjan
hvita eignaðist vor. Þá var
ekkert hægt að gera annað en
gengu yfir, þegar fólkið ekki
þorði guði að treysta, hlekki
að hrista, hlýða. réttu, góðs að
bíða. Svo komu líka þeir tím-
ar, er fólkið þorði þetta allt,
og þá kom vorið yfir eyjuna
hvítu, og það voru unaðslegir
d.agar, sem ég er forsjóninni
þakklátur fyrir að hafa lifað.
Sem dæmi upp á slíka daga má
nefna 1930, þegar þjóðhátíðin
á Þingvöilum var haldin til
Hvaö' þýðir að vera að tala
um vor á þessum siðustu og
■ verstu tímum. Ráða ekki mátt-
arvóld vetrarins hér ríkjum og
eru nokkur líkindi til að þar
verði á nokkur breyting í fyr-
irsjáanlegri framtíð?
Eru ekki máttarvöld vetrar-
ins búin að pranga inn á félk-
ið Keflavíkursamningi, Mars-
hallfjötrum, Atlanzhafssamn.-
*i Öu jiyg -5fiJ
ÍVÖ
Norður í Strandasýslu sltur
bóndi á bæ sínum, einn snjall-
astl pólitískur rithöfundur Is-
iauds og skrifar — blindur.
En liann sér flestum sjáandi
betur í hvern voða þjóðin hef-
ur stofnað sér. Hann hefur alla
sína ævi aldrei þreytzt á því
aö hvetja bændur og verka-
menn til sameiginlegrar bar-
áttu gegn auðvaldi og fátækt,
hvetja þjóðina tii þess að
standa á verði um frelsi sitt
og menningu.
Skuli Guðjónsson er fæddur
30. janúar 1303 að Ljótunnar-
stöðum. í Bæjarhreppi í Stranda
sýslu, þar sem faðir hans var
bóndi. Saga hans er saga ís-
ienzka bóndans, sem berst dag
hvern erfiðri lífsbaráttu sveita-
mannsins, en hann gerist um
leið brautryðjandi í sókn
bænda við hlið ’ verkalýðsins
fram tii sósíalismans. Allt
frá fyrstu greinum Skúla, eins
og „Jósafat og Jukki“ og „Is-
ienzlcur bóndi“ í Bétti 1934-’5,
vaktl liann eftirtekt á sér fyrir
óvenju skemmtilegan stil og
snjalla liugsun og síðan hafa
í tvo áratugi greinar hans í
Þjóðviijanum, Tímarlti Máls
og menningar og Rétti verið
listrænt og sterkt vopn í bar-
áttu alþýðunnar á tslandi.
1 sjö ár hefur Skúli nú ver-
ið hlindur og getur hver mað-
ur sett sig í spor hans og
/jölskyidu hans. En hetjuliind
fsienzks bónda hefur ekki
brotnað við það áfall. Hlöðu
og f jós byggði hann á bæ sín-
um, Ljótunnarstöðum.eftlr þetta
og greinar hans bera vott um
hve skörp andleg sjón hans
er áfram.
Skúli er giftur Þuríði Guð-
jónsdóttur og eiga þau fjögur
börn, þrjá drengi og eina
stúlku. Skúli Iiefur verið í
fiokksstjórn Sósíalistaflokks-
ins frá stofnun flokksins.
Hugleiðingar þær, sem hirt-
ast hér, sltrifar hann á fimm-
tugsa.fmæli sínu, 30. janúar s.l.
Nýi tíminn árnar Skúia allra
lieilla, þakkar honum þessa
snjöiiu grein og allar þær fyrri
og væntir þess að geta sem
oftast flutt Islendingum boð-
skap bóndans á Ljótunnarstöð-
um.
bíða og þora að halda áfr.am
að trúa á vorið þrátt fyrir allt,
þvi sá sem glatar trúnni á vor-
ið er tortímingunni ofurseldur.
Sennilega hef ég ,þó ekki
hugsað þetta allt nákvæmlega
á þennan veg er ég sat yfir af-
mælisvísunni minni í fyrsta
skipti, iþó hún snerti mig djúpt,
heldur hefur framangreindur
skilningur mótazt hið innra
með mér smátt og smátt eftir
því sem árin fjölguðu og lífs-
reynsla mín mótaðiat af meira
raunsæi.
Allir vita, að árstíðirnar
skiptast á háttbundið eftir á-
kveðnum lögmálum. Vor kem-
ur á eftir vetri, án nokkurs
tilverknaðar af hálfu okkar
mannanna. Það getur kannski
skakkað einhverju til eða frá,
en það kemur fyrr eða síðar.
Því getum við itreyst.
Þessu er ekki þann veg hátt-
að með vorið sem Jónas Hall-
grímsson talar um í afmælis-
Viísunni minni, vor þjóðlífsins.
Við verðum að vinna til þess,
þora að leggja eitthvað • á okk-
ur, fóma einhverju, svo fram-
ariega sem við viljum verða
þess aðnjótandi.
Það hefur orðið hlutskipti
mi'tt í lífinu að skynja afstöðu
fólksins, eða afstöðuleysi, til
vorsins af meiri nákvæmni en
mér hefur verið Ijúft eða holit.
Stærsta óhamingja lífs mins
hefur verið sú, er þeir .tímar
þess að minnast þúsund ára af-
mælis Alþingis, og 1944, þegar
lýðveldið var endurreist. Þá
lifði fólkið í samræmi við sitt
eigið eðli. Það var glatt og m^ð.
góða samvizku' vegna þess að
það hafði þorað að gera skyldu
sína gagnvart sjálfu sér og
Eyjunni hvítu.
Þótt það sé að vísu alltof
sjaldan sem slíkur allsherjar
vorhugur hefur gagntekið fólk-
ið, hefur það ekki sjaldan hit-
að mér um hjartarætur, þegar
meiri eða minni hópar fóLksins
hafa þorað að hrista svo hlekki
eða scgja sannleikann á þann
hátt, mitt í hörkum og misk-
unnarieysi vetrarins, að stór.ar
eyður hafa þiðnað í freranum
og sólin hefur náð að skína
.gegnum ský óveðursins lengri
eða skemmri tíma.
Sem dæmi slíkra vorboða má
nefna, er stórir hópar fólksins
hafa þorað að bindast samtök-
um um’ að knýja fram undan-
hald hjá máttarvöldum vetrar-
ins. Sem dæmi stíkra sigra má
nefna marga sigursæla kaup-
'gjaldsbaráttu, einarðteg mót-
mæli 'gegn máttarvöldum vetr-
arins, þegar þau hafa viljað
breiða eilífan fimbulvetur yfir
Eyjuna hvitu, og fleira af svip-
uðu tagi.
En nú myndu kannski ein-
hverjir, jafnvel þótt þeir þrái
vorið, vilja segja eitthvað á
þessa leið:
ingi, útlendum her og morð-
tólum og ýmsu fleiru af sama
toga spunnið? Og eru þessi
sömu myrkravöld ekki að und-
h'búa vélráð, sem miða að því
að svipta fólkið réttlátum á-
hrifum sínum á val fulltrúa til
Alþingis og h-afa þau ekki boð-
að okkur innlendan her til við-
bótar þeim erlenda sem fyrir
er? Hvað þýðir þá áð tala um
vor?
Arnas Arnaeus sagði við
kaupmanninn þýzka, sem vildi'
kaupa ísland: Feitur þjónn er
ekki mikill maður. Barður
þræll er mikill maður, því í
brjósti hans á frelsið heima.
Það er ekki hægt, jafnvel með
hinni svívirðilegustu harð-
stjóm, að ræna fólkið því vori,
sem það vill gefa Eyjunni
hvítu, svo framarlega sem það
gengur ekki máttarvöldum
vetrarins á hönd af fúsum
vilja. Máttarvöld vetrarins 'geta
kannski í bili hneppt fólkið í
þrældóm gegn vilja þess, en
ef það fellur ekki í þá freistni
að selja rétt sinn til vorsins
fyrir feita þjónsstöðu, hljóta
hlekkirnir, sem máttarvöld
vetrarins hafa á það lagt, að
bresta fyrr en varir. jafnvel
þótt þeir væru ú.r gulli.
Á vetri þeim, er nú liggur
yfir Eyjunni hvítu og þegar
hefur varað á sjöunda ár, hef-
ur það mjög færzt í tízku, af
þeim er ríkjum hans ráða, að
leggja nýjan og áður óþekktan
skilning í igamalkunn og hefð-
bundin hugtök tungunnar. Mun
þetta 'gert að yfirlögðu ráði,
til þess að fólkið þori síður að
ráða vorið til valda á ný.
Ef afmælisvísan mín yrði
þýdd á þetta nýja tungumál,
myndi merking hennar senni-
lega verða eitthvað á þessa
leið:
Drottinvald Bandaríkjanna
myndi verða kallað vor. Reynt
yrði að samrýma hina nýju
hermálastefnu Hermanns og
Bjarna sönnu guðstrausti. Sá
sem hsest gargaði um ógnar-
stjóm Rússa gengi fram í því
að hrista -hlekki. Morgunbiaðið
yrði þá kallaður vegur sann-
leikans og fjármálaspeki Ey-
steins hið góða er fólkið ætti
að bíða og njóta ávaxtanna
af.
Þetta þykir kannski af ó-
líkindum mælt. En á þeim tím-
f.
um, er mattaivold vetrarins
'ráða ríkjum, geta þau talið
fólkinu trú um hvað sem er.
Þá er lygin fólkinu hið eina
athvarf Á slíkum tímum þrá-
ir fólkið að láta Ijúga <að sér.
Ég sagði víst snemma í þess-
um hugleiðingum, að hið mikil-
vægas'ta af þeim fjórum atrið-
um, er skáldið taldi upp sem
skilyrði þess, .að Eyjan hvíta
eignaðist vor, væri hið fjórða
og síðasta: Að þora góðs að
bíða. Á sama hátt er það höf-
uðn.auðsyn máttarvöldum vetr-
arins að telja fólkinu trú um
að tímarnir séu vondir og fari
versnandi. Tímarnir eru erfið-
ir, segja Eysteinn og atóm-
skáldin í éinum kór. Vegna
hinm erfiðu tíma eiga menn
að sýna þegnskap og ábyrgðar-
tilfinningu, segir Eysteinn. Þeir
mega ekki mögla undan háum
sköttum og þeir eiga að sýna
fómariund og láta það ógert
að ger.a kröfur til aukinna lífs-
þæginda. Og vegna hinna erfiðu
tíma eiga menn að lesa órímuð
Ijóð og læra að meta þau,
segja atómskáldin.
Úr öllum áttum berst okkur
til eyma heróp dagsins fiá
máttarvöldum vetrarins: Við
verðum að sætta okkur við
hina erfiðu tíma. Þeir eru ö-
umflýjanlegir eins og dauðinn
og öilögin.
Það er að vísu ré.tt, að á
erfiðum timum, þ. e. á þe.m
timum, er máttarvöld vetrarins
ráða rikjum, er ákaflega erf.tt
að vera maður, maður vorsir.i.
Það er svo þægilegt að leggjust
í dvala og láta máttarvöld
vetrarins vaka yfir sér.
Ég hef nú lifað í hálfa ó”l.
Annað eins hefur nú komið
fyrir fleiri og ekki þótt í frá-
sögur færandi.
Mig langar til að lifa nukl.i
len-gur, verða gamall að árum.
Það er þó ekki vegna þess að
mér þyki svo sérs-taklega eftir-
sóknarvert að hirða kýr, stoppa
divana eða sitja reykjandi yfir
útvarpi, sem stjómað er af
máttiarvöldum vetrarins. Það
er ekki heldur því að leyna, að
hinn þungi hrammur vetrar-
ins, sem smátt og smátt virðist
vera að drepa allt þor úr tólk-
inu, hefur einnig lagzt yfir
mig, með nærri óbœrilegum
þunga.
-En þrátt fyrir það hef ég
Framhald á 11. síðu.