Nýi tíminn - 15.12.1955, Qupperneq 2

2) — NÝI TÍMINN — Fimmtudagur 15. desember '1955
Fyrir skömmu komu út í
bókaflokki Máls og menning-
ar fyrstu skáldsögur tveggja
ungra rithöfunda, Hinn for-
dæmdi eftir Kristján Bender
og Strandið eftir Hannes Sig-
fússon. Báðir voru höfundarn-
ir að góðu kunnir, Kristján
hafði gefið út tvö smásagna-
söfn, Lifendur og dauðir og
Undir Skuggabjörgum, en
Hannes tvær ljóðabækur,
Dymbilvöku og Imbrudaga.
Hiríár nýju skáldsögur tákna
þó tímamót á höfundaferli
þeirra: Allii sem lesið hafa
bækurnar, og þeir eru þegar
orðnir margir, telja þær bráð-
snjallar og um margt óvenju-
legar í íslenzkum bókmenntum.
Þegar slík tíðindi gerast, ber
vissulega að gleðjast. Sérstak-
lega ætti íslenzkri alþýðu að
vera ljúft og skylt að fagna
þeirn, og þá auðvitað með því
að lesa sögur þessara ungu rit-
höfunda — og lesa þær vel.
Blaðamanni Þjóðviljans datt í
hug, að ýmsum kynni nú að
þykja gaman að fræðast eitt-
hvað um höfundana sjálfa, svo
að hann brá sér á fund þeirra
og tók að forvitnast um ævi
þeirra, aðstæður og áform,
Sæll vertu, Kristján. Ert þú
ekki uppalinn fyrir austan?
Jú, ég er fæddur á Borgar-
firði eystra, en í æsku var ég
á ýmsum stöðum, svo sem
Seyðisfirði, Norðfirði, Eskifirði
og Djúpavogi.
Fluttu foreldrar þínir svona
oft búferlum?
Móðir mín dó þegar ég var
þriggja ára. Þegar hún veiktist
var ég tekinn í fóstur af þeim
Guðriði og Sigurði á Bakka í
Borgarfirði. Þeirra minnist ég
ætíð með hlýju, en hjá þeim
dvaldist ég næstu þrjú ár,
og frá þeim tíma á ég marg-
ar góðar minningar um menn
og málleysingja.
Viltu segja mér eitthvað frá
þessum tíma?
Það fyrsta sem ég man eft-
ir er fugl. Þetta hefur líklega
verið einhvern fyrsta daginn
minn á Bakka. Ég sat við
gluggann og fuglinn settist á
vatnsbrettið, við rúðuna. Þarna
skoðuðum við hvor annan langa
stund; ég var stórhrifinn af
þessum vængjaða leikfélaga.
Þá sótti ég mömmu — en svo
nefndi ég Guðríði — svo að
hún gæti líka séð þetta. Þegar
við komum að glugganum,
flaug fuglinn burt. Þá settist
hún á rúmstokkinn, tók hend-
ur mínar, horfði lengi í augu
mér og sagði: Þetta var sál
móður þinnar, drengur minn.
Á þennan fagra hátt sagði
hún mér frétt, sem ég skildi
þá varla. Seinna minnist ég
þess, er ég vakti yfir túni,
níu ára drengur. Það var að
Refsmýri í Fellum á Fljótsdals-
héraði. Á þeim bæ kynntist
ég fyrst bókum. Dýrðlegri næt-
urvökur hefi ég aldrei lifað
en þær, sem ég átti í félags-
skap þeirra Gunnars og Njáls,
Þormóðs og Kolbrúnar, Grett-
is og Hreiðars heimska. En
þrátt fyrir allar þessar hetjur
og gáfumenn, var ég alltaf dá-
lítið smeikur við Lagarfljóts-
orminn.
Þá erum við nú komnir að
bókmenntunum. Hvenær tók
hugur þinn að hneigjast til
skáldskapar?
Það var af illri nauðsyn.
Ég var í barnaskóla. Eitt sinn
henti mig það ólán að koma
of seint í tíma. Kennarinn
hafði rétt lokið við að lesa
yfir endursögnina, þegar ég
drattaðist inn úr dyrunum.
Þetta var íslenzkur stíll — hið
eina sem mér þótti gaman að
í skóla. Ég bað kennarann
að lesa þetta aðeins einu sinni
fyrir mig. En hann svaraði
því, að ég væri ekki undan-
skilinn reglum skólans. Þá
spurði ég sessunaut minn um
hvað þetta hefði verið. Um
hafur og tófu, sagði hann.
Hvíslingar bannaðar! hrópaði
kennarinn.
Þarna hafði ég það, hafur
og tófa hét sagan — og hvísl-
ingar bannaðar. Ég tók penn-
ann og skrifaði mína fyrstu
smásögu. Hún hét: Hafur og
tófa. í næsta íslenzkutíma las
kennarinn upp þessa sögu mér
til mikillar hugraunar, allt þar
til hann færði mér stílabók-
ina og þakkaði mér fyrir fram-
takið.
Mér þykir þú segja tíðindin.
skáld sé aldrei í verulegri
hættu fyrr en það er ánægt
með sjálft sig.
Jæja finnst þér það?
En hvað viltu segja okkur
um síðustu bók> þína, vinnu-
brögð þín yfirleitt og aðstöðu
þína til að stunda ritstörf?
Ég held að aðstaða mín til
ritstarfa sé hvorki verri né
betri en annarra vinnandi
manna, sem hafa þetta í hjá-
verkum. Ég skrifaði mínar
fyrstu smásög'ur aðallega á
sementspoka þegar ég vann við
hrærivél suður í Silfurtúni
endur fyrir löngu. Á kvöldin
tíndi ég svo saman sneplana,
þetta var ódýr pappír og sterk-
ur — að síðustu varð úr þessu
bók. Ég held að aðstaða manna
geti ekki drepið þetta niður,
jafnvel ekki þó þeir vilji það
sjalfir. Ég bf¥nndi’,”?íftti sinni
öllu, sem ég hafði skrifað —
það var á erfiðum tímum.
Það verður þögn, Kristján
Viðtfll við tvö
ung sStflld
Hvernig lízt þér á bókmennt-
irnar um þessar mundir?
Það er sjálfsagt ýmislegt um
þær að segja, bæði gott og
illt. Mér finnst vera mikil
gróska meðal þeirra sem enn
eru ungir. Hannes Sigfússon
kom með mjög góða skáldsögu
í haust, Ólafur Jóhann Sig-
urðsson er með tvær nýjar
bækur samtímis, Jón Dan
vann tvenn fyrstu verðlaun
fyrir smásögur í Helgafelli og
Samvinnunni í vor. Vængjað-
ir hestar, Guðmundar Daníels-
sonar, eru þegar komnir í bók-
hlöður og þykja vel fóðursins
verðir. Helgi Hálfdánarson,
sendi frá sér nýjar ljóðaþýð-
ingar, sem skipa honum á bekk
meðal góðskálda. Sagt er að
enn sé 'mikilla tíðinda að vænta
af ungum skáldúm á þeSsum
vetri.
Heldur þú að fólkið sé ánægt
með úngu skáldin, svona yfir-
leitt'?
Ó nei, ekki held ég það, —
en andstaðan bæði örvar og
skerpir. Mitt álit er það, að
starir fram fyrir sig, eins og
eitthvað sé honum mikilvæg-
ara en þetta viðtal.
Ég var að spyrja um síðustu
bók þína. Hvað vilt þú segja
mér um hana? spyr ég eftir
drykklanga stund.
Mér hefur verið sagt að hún
seljist sæmilega, það er víst
aðalatriðið. Við lifum í heimi
mikillar kaupmennsku, mikillar
auglýsingastarfsemi og mikilla
skrípaláta, að mér finnst á
stundum, Þegar allt þetta er
liðið hjá, lifir bókin sinu sjálf-
stæða lífi eða deyr sínum hljóð-
láta dauða, það er allt og
sumt.
Já, þú segir það. Hvað svo
um framtiðina? Hefur þú ekki
mikil verk á prjónunum?
Ég stefni að vissu marki,
en það er löng leið frá íslandi
til Himnaríkis, segir kerling-
in í leikriti Davíðs.
★
Blaðamaðurinn spyr um upp-
runa Hannesar og fær það svar
að hann sé Reykvíkingur, en
foreldrar aðfluttir frá Akur-
eyri og Snæfellsnesi.
Eru þér minnisstæð einhver
sérstök atvik frá fyrri árum?:
spyr blaðamaðurinn eins og j
hann sé að tala við nírætt
afmælisbarn.
Ég man brot af kreppunni,
segir Hannes með þrítugu brosi
— landbrot uppi á Kópavogs-
hálsi 1939, grjótburð í frosti
af nokkrum hektörum lands
fyrir fáeina aura 'á fermetr-
ann. Ég man að það var mik-
ið af grjóti og lítið um aura
í þann tíma — gott ef maður
átti fyrir mjólkurpela og vín-
arbrauði eftir dagsverkið. r—
Næst man ég 10. maí 1940, og
hvað ég var hissa þegar ég
leit upp úr hreingerningaföt-
unni og sá þessar hlálegu fíg-
úrur keppast við að berja hæl-
unum niður í malbikið — þær
minntu mig strax á Nútímann
eftir Chaplin. Og það var ekki
Haimes Sigfússon
út í hött. Að lokum man ég
1951 þegar ég kom heim frá
Noregi með Imbrudaga og
nýfengna eiginkonu og komst
að raun um að það var ný kreppa
á íslandi af því vélbrúðurnar
höfðu brugðið sér frá og voru
ekki komnar aftur að marki.
Sjálfur varð ég að flýja land
með 'konuna um haustið og
leita mér vinnu annarsstaðar
—• en ég skildi bókina eftir.
Kreppan ’51 kostaði mig hálft
þriðja ár af rithöfundarferli
mínum, en ég skyldi glaður
fóma afganginum og byrja sem
grjótpáll á ný ef það mætti
verða til þess að ísland losn-
aði við viðbjóðinn.
Þú segist hafa orðið að flýja
land. Hvert?
Til Noregs. Ég starfaði þar í
hálft þriðja ár sem pakkhús-
maður, fyrst í Stafangri, síðan
Osló. Vinir mínir hér heima
bjuggu til þulu mér til heið-
urs: Lagerlöf Lagerkvist Lag-
ermann.
Þegar mér lánaðist að kom-
ast heim vorið ’54 var ég
orðinn langþreyttur á útivist-
inni.
Hefurðu ekki átt kost á að
ferðast víðar en til Noregs?
Ég dvaldi vetrarlangt í
Stokkhólmi 1945—6 og vann að
þýðingum, og til Englands og
Danmerkur hef ég komið, en
þá er upptalið.
Það þykir nokkur nýlunda i
að þú skulir hafa lagt þig t
eftir skáldsagnagerð. Þú byrj-
aðir sem ljóðskáld. 'j
Nei, ég byrjaði sem sagna- \
skáld. Ég samdi smásögur frá j
15 ára aldri og birti örfáar. j
Svo var meiningin að slá í
gegn með skáldsögu, og ég
fluttist í þvi skyni austur í
Hveragerði og bjó þar eitt ár,
’44—’45, en timinn sóaðist
helst í pókerspil upp á bréf-
snepla við Kristmann Guð-
mundsson, Elías Mar og einn
heldrimann þar eystra, og ég
samdi aldrei meira en fyrsta
kaflann. Ég man að Guðmund-
ur Daníelsson kom einhverju
sinni í heimsókn þangað aust-
ur og fékk að heyra kaflann
og lauk lofsorði á hann, en
mér leizt ekki á fyrirtækið og
tók pókerspilið framyfir skáld-
söguna. I annað sinn reyndi
ég við skáldsögu að Reykja-
nesvita haustið ’48, skrifaði
tvo kafla, en gafst upp og orti
Dymbilvöku í örvæntingu vegna
misheppnaðs rithöfundarferils
og tiltölulega mislukkaðs
heims. Um tíma hallaði ég mér
svo að ljóðinu í þeirri trú að
það væri mitt form en ekki
skáldsagan. En nú veit ég ekki.
— Nema hvorttveggja sé.
Hvenær byrjaðir þú á
Strandinu?
f janúar síðastliðnum. Þá
fékk ég óvænt betra næði til
ritstarfa en verið hafði um
langt skeið, og ég skrifaði
bókina á þrem mánuðum. Þeg-
ar ég stóð upp að verkinu
loknu var ég mjög hissa,
Hvaða skáld og rithöfundar
hafa haft mest áhrif á þig?
Mér þykir vænt um að fá
tækifæri til að votta Dosto-
jefskí virðingu mína og þakk-
læti, og síðan Hamsun. Engir
höfundar hafa orðið mér eins
kærir — ,með kostum sinum
og löstum. Og ég er hræddur
um að ég deyi áður en öðrum
höfundum tekst að víkja þeim
úr sessi. — Af innlendum
skáldum hefur Steinn Steinarr
tvímælalaust orðið mér efst í
huga. Ég á honum mikið að
þakka bæði sem skáldi og
manni — og það er vafasamt
að mér hefði enzt sjálfstraust
sem rithöfundur ef uppörvunar
hans hefði ekki notið við þeg-
ar verst gegndi.
Verður næsta bók þín skáld-
saga eða ljóð?
Það er erfitt að svara svo-
leiðis spumingu — kannski
ráðlegast að slá gamlan var-
nagla og segja: Ef guð lofar
— verður það skáldsaga. Ég
hef hugsað mér að skrifa um
fávitahæli sem er rekið sem
gróðafyrirtæki skinhelgs „upp-
eldisfræðings". Ég hef dýrmæta
reynslu úr þeirri átt.
Hvað hefur reynzt þér lær-
dómsríkast á rithöfundarbraut
þinni?
Það, hvernig hugmyndirnar
seytla milli fingra manns og
hverfa — þangað til maður
finnur þær einn dag á öðru
landshorni, komnar í einn far-
veg. Að mínu viti er það mik-
ilvægast hverjum rithöfundi,
að kunna að bíða.
Blóðhundar,
böðulssvipa
Brezka herstjórnin á Kýpur
hefur látið flytja fjölda lög-
regluhunda loftleiðis frá Bret-
landi til að taka þátt í barátt-
unni gegn mótspymuhreyfingu
eyjarskeggja gegn brezkum yf-
irráðum.
Þá hafa Bretar tekið upp
þann hátt að dæma unglinga til
hýðingar fyrir að láta í ljós
andúð sína á brezkum yfirvöld-
um. I Paphos hafa þrír
menntaskólanemendur verið
dæmdir til að hljóta 10 svipu-
högg hver fyrir að sitja „ólög-
legan fund“. Samskonar dómar
hafa verið kveðnir upp í öðr-
um borgum á Kýpur.
I gær tilkynnti brezka her-
stjórnin að merín hennar hefðu
handtekið prest og fundið á
honum hvellhettur og sprengi-
efni.