Nýi tíminn - 22.05.1958, Side 4

4) — NÝI TÍMINN ■— í’immtudagur 22. uiíú 1958
Hin fræga bók „Roðasteinn-
inn“ eftir Norðmanninn Agn-
ar Mykle virðist ætla að verða
taiönnum furðudrjúgt umræðu-
efni hér á landi. Bókin hefur
orðið tilefni blaðaskiifa,
fíundahalda, erindaflutnings í
útvarp og meira að segja sér-
etaks vamarrits, þar sem grein
að gróflegum hugtakaruglingi,
sem mjög hefur komið fram
*) Grein eftir dr. Matthías
Jónasson, sem birtist í Morg-
unblaðinu 7. þ.m., nokkru eft-
ir að þessi grein mín var full-
samin, er helzta undantekn-
l>að er til dæmis takmarkað af
lögum þess efnis, að banna
megi með dómi gölu og dreif-
ingu rits, sem talið er brjóta
í bága við almennt velsæmi,
og að hald megi leggja á slíkt
Bjöm Franzscit:
jSorpritt n
og prcntfrelsið
er gérð fyrir nauðsyninni á
íslenzkri útgáfu hennar. Þvi
miður er ekki annað hægt en
viðurk“nnn, að þessar umræð-
ur hafi að meiri hluta verið
heldur neikvæðar, og raunar
raá segja, að þær liafi farið
nlgerlega á snið við það, sem
hlýtur þó að vera. mergurinn
málsins, hvenær sem þessu
liká hluti ber á góma*). Um-
ræðurnar hafa að miklu leyti
snúizt um spurninguna, hvort
útgáfuna bæri að stöðva eða
ekki. Nokkrir hafa komið
fram með kröfur um, að dóm-
stólarnir yrðu látnir skera
úr um lögmæti útgáfunnar, ef
til kæmi, en þá hafa aðrir
risið unp, þótt sem hér væru
hundrað i hættunni og kraf-
izt þess í nafni ritfrelsis,
prentfreisis og annarra hárra
hugsjóna að íslenzkri þjóð,
ungum sem öldnum, yrði ekki
torveldað um nauðsyn fram
að stúdéra þetta sérlega
snilldarrerk.
Ég held, að hér sé að ræða
um vandamál, sem ekki verði
innifalið í spuminguuni, hvört
stöðva beri útgáfu einnar og
einnar klámbókar eða láta
allt s’íkt hafa óhindraða fram-
rás. Þa-5 vandamál verður því
líka i siálfu sér óleyst eftir
sem áður, hver svo sem af-
drif fvn* nefndrar bókar
‘kunna að verða hér á landi.
Bók þessi er sem sé ekki ann-
að en eitt af f.ir Imörgum fyr-
irbærum sv:paðrar tegundar,
sem em til dæmis um þetta
sérstaka vandamál, er Iöngu
mætti vera. orðið tímabært að
ræða í heild og kryfja til
; mergjar. .
Hér skal nú reynt að gera
nokkra gTein fyrir eðli þessa
• Vandamáls i von um, að þess-
ár húgleiðingar mættu verða
upphaf að jákvæðari umræð-
um málsins en hingað til hafa
! átt sér stað. Óhjákvæmilegt
} er þó að víkja fyrst lítillega
ingin í þessu efni, því að þar
er fjallað á jákvæðan hátt um
sum þau atriði, er hér skipta
mestu máli.
í skrifum viðvíkjandi afstöðu
íslenzkra stjómaramlda til
hugsanlegrar útgáfu Mykle-
bókarinnar hérlendis.
□
Þegar það vitnaðist, að í
ráði væri að snúa bók þessari
á islenzku og gefa út, komu
upp raddir um, að bókin
myndi vera þess eðlis, að út-
gáfa hennar varðaði við ís-
lenzk lög. Litlu síðar var til-
kynnt, að lögreglustjórinn í
Reykjavík hefði í samráði við
dómsmálaráðuneytið skýrt
hlutaðeigendum frá því, að ef
til þess kæmi, að umrædd bók
yrði gefin út á íslenzku,
myndi verða hlutazt til um,
að dreifing hennar yrði stöðv-
uð til bráðabirgða, unz dóm-
stólunum hefði gefizt tóm til
að skera úr þvi, hvort birtíng
hennar varðaði við lög.
Um lagaheimild til slíkra
bráðabirgða aðgerða hefur
ekki verið deilt, segir í til-
kynningu dómsmálaráðuneyt-
isins um þetta, út gefinni 2.
nóvember 1957.
Þessa ákvörðun dómsmála-
ráðuneytisins hafa nú for-
svarsmenn Mvkle liér á landi
gagnrýnt og talið vítaverða
skerðingu á prentfrelsinu, en
rökrétt afleiðing þess ætti
raunar að vera sú, að þar sem
ákvörðunin er lögum sam-
kvæm, þá krefðust þeir jafn-
framt afnáms þessara !aga.
— Það er staðreynd, að vér
búum við prentfrelsi hér á
landi, þó að ekki sé það ann-
markalaust, en um annmarka
þess er ekki að ræða í þessu
sambandi. Þetta prentfrelsi
eigum vér að þakka þeini bar-
áttu, sem undirokaðar stéttir
hafa um langan aldur háð
fjnár frelsi sínu og mannrétt-
indum jafnt á þessu sviði sem
öðnim. En prentfrelsið er þó
að sjálfsögðu ekki skilyrðis-
laust, enda aldfei til þess ætl-
azt af föi'vígismönnum þess.-
rit að úrskurði rannsóknar-
dðmara, þar til dómur er fall-
inn.
Nú er ekki þ\n að neita, áð
víst væri æskilegast, að slíkar
takmarkanir prentfrelsis væru.
óþarfar. En eins vist er þó
hitt, að enn sem komið er
verða þær að teljast óhjá-
kvæmilegai*. Um prentfre.lsið
á hið sama við sem um aðrar
tegundir frelsís, að þjóðfélags-
legt verðmæti þess er undir
því komið, hvemig það er hag-
nýtt. Frelsi -er aðeins verð-
mætt að því leyti sem það er
ekki misnotað. Krafan um
skilyrðislaust frelsi er því
fjarstæða, á meðan siðferðis-
þroski þjóðfélagsþegna er ekki
ahnermt orðinn slíkur, aðekki
sé liætta á misbeitingu þess.
A viðurkenningu þessarar
staðreyndar grundvallast
raun og veru öll löggjöf, sem
takmarkar frelsi manna í einu
eða öðru efni (og er auðvitað
ekki þar með sagt, ao slík
löggjöf hljóti ævinlega að vera
réttlát).
Prentfrelsi án takmarkana
væri því ekki heldur æskilegt,
á meðan bókmenntalegt sið-
gæði er á slíku stigi, að
fjöldi rithöfunda vilar ekki
fyrir sér að níðast á því
enda hefur að mér skilst
enginn þeirra manna er
til máls hafa tekið Mykle-
bókinni til varnar, lýst sig
andvígan þessari takmörkun
prentfrelsis eða heimtað af-
nám hennar. Áf því virðist
niega ætlá, að þeir geri ráð
fyrir, að út geti komið bækur,
er rétt sé að banna með dómi
og leggja hald á til bráða-
birgða eftir úrskurði rann-
sóknardómara, án þess að
slíkt beri að telja vítaverða
skerðingu prentfrelsis.
Það er þvi í sjálfu sér ekki
verið að áfellast stjórnarvöid-
in fyrir að hlutast til um mál-
ið, heldur einkum fyrir að
tilkynna fyrir fram, að þetta
sé ætlun þeirra (en það telja
þau sig gera til þess að spara
útgefanda fé og fyrirhöfn, ef
hann skyldi k jósa að hætta við
fitgáfuna heldur en eiga undir
því, að bókm yrði dæmd ólög-
leg, er út vseri komin). Það
hlýtur þó að vera öllum ljóst,
að eins og málið horfir við í
þessu tilviki, getur það engu
breytt um dreiflngu bókarinn-
ar, hvort þetía er tOkjmnt
fyrir fram eða ekki, þar sem
vitað er, að rannsóknardóm-
ari er búinn að kynna sér bók-
ina og mynda sér um hana þá
, skoðun, að útgáfa hennar
hlyti að teljast ólögleg og
gæti því, hvort sem væri,
stöðvað hana samstundis, er
prentun væri lokið, þannig að
ekki gæfist færi á að smygla
neinum hluta af upplaginu til
lesenda, áður en dómur félli.
Þegar nánar er að gáð, kem-
ur þá líka. i ljós, og ýmist
sagt óbeinlínis eða berum orð-
1 ■ ' - 4.- -■ -. ■. j
um, að hin eiginlega og raun-
verulega sök þeirra Mykle-
manna á hendur dómsvaldinu
er ekki sjálf fyrirframtil-
tilkynningin, heldur öllu frem-
ur hitt, að það skuli ætla að
stöðva dreifingu bókarinnar
þegar i stað, ef út kemur, i
stað þess að fresta öllum að-
gerðum, þar til dómur er fall-
inn að undangengnum mála-
rekstri, sem ekki má hefjast
fyrr en bók er fullprentuð.
Þama liggur sem sé fiskur
undir steini. Þess er í raun
| 0g veru krafizt af dómsvald-
inu, að það veiti útgefanda
vitandi vits hæfilegan frest til
að koma bókinni á markaðínn,
en sá frestur gæti, með tilliti
þess auglýsingagildis, er mál-
sókn hlyti að hafa, mjög vel
1 nægt honum til að koma meg-
inhluta upplagsins í verð. Með
því að láta undir höfuð leggj-
ast að stöðva dreifinguna, þar
til er dómui’ væi*i fallinn, væru
dómstólarnir i raun og veni
: og beiníínis að stuðla að aug-
lýsingu bókarinnar og aukinni
dreifingu um fram það, sem
orðið hefði án íhlutunar
þeirra. Það væri með öðnim
orðum verið að ívilna útgef-
anda þessarar sérstöku bókar,
og það mjög stórlega, umfram
aðra útgefendur, hver svo
sem dómsniðurstaða yrði að
lokum.
Gerum ráð fyrir, að bókin
dæmdist saknæm. Aðgerðir
dómstólanna mætti þá með
sanni skilgreina þamiig, að
þeir hefðu blátt áfram verið
að verðlauna kostnaðannann,
þýðanda og höfund fyrir út-
gáfu siðspillingai'ritsins. Og
jafttvel þó að dæmzt hefði, að
aiðurinn af sölumii skyldi
upptækur ger, þá hefðu þó
menningarpostulamir alltaf
haft þá sigurför hugsjóha
sinna upp úr aðgerðum dóms-
valdsins, að klámið væri kom-
ið inn á þúsundir íslenzkra
heimila, sem ella hefðu farið
varhluta af þm. Þessu líkur
skrípaleikur átti sér stað í
Noregi, þar sem sala Mykle-
bókarinnar margfaldaðist,
meðah beðið var eftir dómsúr-
slitum, á við það sem orðið
hefði, éf engin lögsókn hefði
átt sér stað, einmitt vegna
þess að vanrækt var að stöðva
dreifingu hennar á meðan.
Gegnir furðu, að íil skuli vera
menn, sem hælast mn yfir
þessari hrakför bókmemtta-
legrar siðmennÍEgar ! Noregi
og heimta endurtekningu hins
norska skripaleiks hér 4
landi. Þeir, sem jþs.6 gera, geta
naumast verið heils hugar, er
þeir lýsa síg saœþykka því,
að maður skuli wrða að á-
byrgjast fyrir dómi þau rit-
verk, er bann lætur frá sér
fara á prenti. Reynist ritverk
han3 saknæmt, rslýtur þó að
vera aðalatriðið, að dreifingu
þess verði afstýrt og þar með
komið í veg fyrii* skaðsamleg-
ar afleiðingar lögbrotsins. Eða
hvað yrði sagt im þá kenn-
íngu, að ekki bæri að grípa
fram fyrir henduraar á manm',
sem lögreglan stæði að því að
ætla að fara að kveikja í húsi,
því að slíkt væri skerðing* á
athafnafi*elsi hans, enda yrði
maðurinn að ábyrgjast athæfl
sitt fyrir dómi?
f þessu efni getur það auð-
vitað ekki skipt neinu máli
hvort menn eru.með eða móti
Sigu&jésti*- lögreglustjóra í
stjórnmálum eða telja aði*ar
aðgerðir dómsmálaráðúneytis-
ins ámælisverðar eða ekki.
l'issulega era' ávirðingar
beggja þessara aðilja margar
og* miklar, og skal i því fefni
látið nægja að minna hér á
Imeykslanlega vanrækslu
þeirra um aðgerðir til að
hamla þ\d, að haMið sé áfram
að eitra fyrir æskulýð þessa
lands með ofurflóði erlendra
klámrita og giæparita, inri-
lendra sorprita og annarrai*
andlegra ólyfjana. Aftur ber
sízt að liggja þeim á hálsi fyr-
ir að vilja sporna við því, að
dómstólamir yrðu notaðir sem
ómerkilegt auglýsíngatæki fyr-
ir klámbók, sem líkur eru til,
að bönnuð yrði með dómi, og
henni fyrirsfcöðulaust smyglað
á markaðinn, meðari á mála-
rekstri ðtæði. Ekki er það
heldur vænlejgt til hvatningar
þessum aðiljum að hefjast
handa gegn sorpritaflóðinu, að
þá einu sinni þeir taka á sig
rögg um aðgerðir tíl að stöðra
sorprit, skuli veitzt að þeim
með ásakanir um, að-þeir séu
að vega að* prentfrelsinu, taka
upp ritskoðun og þar fram
eftir götunum. Ek* ekki með
slíku verið að veita útgefend-
um annarra sorprita vel þegið
fordæmi um það, hvernig þeir
skuli bregðast við, efj til kæmi,
að gangskör yrði .gerð að þvi
að hefta umsvif .þeirra?
— Um þessa annáluðu
Mykle-bók verð ég raunar að
játa, að ég hef ekki séð neina
ástæðu til að útvega mér hana
til lestrar, enda dýrmætum
tíma ugglaust betur varið á
margan annan hátt. Lesið hef
ég þó bækling Jóhannesar úr
Kötlum um Mykle-málið, er
út kom fyrir skemmstu, en
þar er prentaður einn kaflinn
úr bókinni, sem r,ann hefur
þýtt. Fyrir margra hluta sak-
ir er augljósi, að þetta er einn
meinlausasta kaflinn, enda
gefur þýðandi ótvírætt i skyn,
að aðrir kaflar séu þar mun
mergjaðri. Nefndur kafli næg-
ir eigi að síður til að taka af
öll tvímæli um það, að Mykle
þessi er meira en meðalruddi.
Þá fer ekki heldur mikið fyrir
liinni mjög rómuðu skáld*
snilld höfundarins i þessura
kafla. Þetta er ósköp hvers-
dagslegur skáldskapur og
heldur böglulega saman sett-
ur í ekki alls' kostar óliðleg-
Framhald á 11. siðu.