Nýi tíminn - 06.10.1960, Blaðsíða 2

2)
NÝI TlMINN — Fimmtudagur 6. október 1960

ÞverárréH
Um miðja síðustu viku var
vígð Þverárrétt í landi
Högnastaða í Þverárh'.íð,
Mýrasýslu. Er þe'Jta hið
myndariegasta mannvirki,
steinsteypt, dilkarnir 33 tals-
ins og stór almenr.ingur.
Sauðíé var fyrst rekið í
hina nýju Þverárrétt, en
nokkrum dögum eftir réttar-
vígsluna, síðastliðinn sunnu-
dag, var þar enn margt um
manninn og margar skepnurn-
ar. í það skipti voru hross
bænda úr Borgarfjarðar- og
Mýrasýslum rekin til réttar.
Gizkað er á að þarna hafi
verið milli 1200 og 1500 hross
saman komin og munu þó oft
hafa verið mun fleiri í gömlu
Þverárrétt eða allt að 3 til
4 þúsund.
Réttarstjórinn var Magnús
Kristjánsson bóndi í Norð-
tungu.
Ljósmyndari Þjóðviljans
kom við i Þverárrétt á
sunnudaginn og tók þá mynd-
irnar, sem fylgja þessum lín-
um hér á síðunni.
Neðri myndin t.h. þarfnast
ekki sérstakra skýringa hún
er af mæðgum sem komu til
Þverárréttar, hryssu og fol-
aldi hennar.
Stóra myndin ofar á síð-
unni var tekin er verið var
að reka einn hrossahópinn í
réttina, en myndin hér til
vinstri er af Ásmundi Ey-
steinssyni frá Högnastöðum í
Þverárhlíð. Ásmundur er
sagður þekkja öll mö.rk á
Vesturlandi og reyndar þó
víðar væri leitað. í Þverár-
rétt á sunnudaginn þekkti
hann hvert einasta hross sem
rekið var til réttarinnar, og
þurfti ekki einu sinni að l'ta
á mörkin. Einnig gat hann án
hiks sagt frá því undan hvaða
hryssum folöldin voru. Gekk
Ásmundur um meðal hross-
anna í almenningnum með
staf í hendi, benti á hvern
einstakan grip og sagði í
hvaða dilk hann skyldi dreg-
inn .Þurfti hann aldrei að
grípa til markaskráriimar,
einstætt minni á mörk og
skepnur og glöggskyggni brás‘,
aldrei. (Ljósm, Ari Kárason)
ÍSLENZK TUNGA
Ritstjóri: Ámi Böðvarsson.
121. þáttur 1. október 1960
Lemcifrœðiheili á íslenzku
Stöðugt berast okkur fregnir
um útvarp og blöð utan úr
heimi, þar sem sagt er frá
atburðum á hinum fjarlægustu
stöðum. Marga þessa staði höf-
um við aldrei áður heyrt
nefnda á nafn; þau koma úr
margvíslegustu tungum, en
flest Jæirra heyrum við fyrst
í fréttum þýddum eða endur-
sögðum úr ensku.
íslenzkum fréttamönnum hef-
ur þvi löngum hætt til að nota
enskar myndir nafnanna, er
venjulega fara verr í íslenzku
en aðrar. Þó hefur mönnum
nú í seinni tíð aukizt dirfska
með að stafsetja slík nöfn
meira og minni eftir íslenzk-
um framburði. Dæmi þess er
m.a. landsheitið Kongó, en á
ensku er það ritað Congo. Önn-
ur landfræðiheiti hafa komið
ný undanlarið, svo sem Mali
fríkjasamband), Ghana o.fi.
Einn þáttur slikra ókenni-
legra orða sem skera verður
úr um íslenzkan rithátt á eru
rússnesk nöfn, en um stafsetn-
ingu þeirra í íslenzku hefur
ríkt hinn mesti glundroði.
Rússar nota sérstakt stafróf
sem er lagað eftir þeirra máli,
og má til dæmis nefna að í því
eru sjö mismunandi s-hljóð,
sem hvert hefur sinn sérstaka
bókstaf i ritmáli þeirra. En í
íslenzku höfum við aðeins tvo
stafi til að tákna s-hljóð, það
er s og z. Það sem á vantar
verðum við því að stafsetja
með einhverjum staíasambönd-
um, eins og sj, zj, ts, tsj og
þess háttar. því að ekki er
unnt að rita nöfn úr slíkum
málum með sama hætti og
þjóðin gerir er notar þau. Til
dæmis má taka nafnið Tsjaj-
kovskíj, heiti tónskáldsins.
Þessi ritháttur er sá sem heizt
leiðir ísiending í átt til rétts
framburðar og fellur því bezt
við okkar tungu. En í öðr-
um málum er þetta nafn ritað
með öðrum hætti, í ensku
Chaikovsky, þýzku Tschai-
kowskij, sænsku Tjajkovskij,
norsku Tsjaikovskij — a.m.k.
venjulega nú orðið. Nafn for-
sætisráðherra Sovétríkjanna
er oft í blöðum hér ritað
Krúsjev, og er einföldunin þá
orðin nokkuð mikil. Norður-
landabúar margir rita Hrust-
jov, enskumælandi menn
gjarnan Kruchev, Þjóðverj-
ar Chruschtschow, og þannig
mætti lengi telja. Fyrir íslend-
ing er vill halda sér við heitið
á frummálinu, eftir því sem
stafróf íslenzkrar tungu leyfir,
er ritháttur eins og Khrúst-
sjov eðlilegur.
Þetta vandamái snertir að
sjálfsögðu langtum íleiri nöfn
en rússnesk, þótt ég tæki sér-
staklega dæmi um þau. af því
að ég er kunnugastur vandan-
um í sambandi við þau. S-ami
vandinn er um nöfn úr arab-
ísku; þar hefur ýmist verið
notuð frönsk eða ensk umrit-
un, og' ef til vill fleiri gerðir.
Kínversk nöfn haía verið mjög
á reiki í íslenzkum ritum. Um
önnur fjarskyld mál má svipað
segja. Um rithátt grískra nafna
má þó oftast fara eftir gam-
alli hefð, því að venjulega
mun mega íinna samsvaranir
t.d. hjá Sveinbirni Egilssyni
um rithátt þeirra. En þegar
um er að ræða nöfn úr málum
sem rituð eru latinuletri eins
og íslenzka, er auövitað sjálf-
sagt að halda rithætti frum-
málsins, jafnvel þó að sleppa
þurfi einstaka ókenniiegu
merki við suma stafi sökum
fátæklegra leturbirgða prent-
smiðju, svo sem eins og þegar
útlendingar prenta d í staðinn
fyrir ð í íslenzkum orðum.
Annars er umritun erlendra
nafna almennt víðtsékara efni
en svo. að því verði gerð nokk-
ur skil i stuttri grein, og skal
það ekki rætt hér frekar nú.
Aðeins skal á það minnt að
íslenzkar kennslubækur í
landafræði hafa hingað tíl verið
næsta illa unnar af þessu
leyti, en þess ætti að mega
vænta að íslenzka kortabókin
sem nú mun vera í undirbún-
ingi, komi með viðhlítandi og
íslenzku'ega lausn á þessu
máli, því að varla þarf að
óttast það að sérfræðingar
þeir sem opinberir aðilar
kveðja til slíks verks kasti
svo höndunum til þess að til
engra bóta sé frá útlendum
bókum er hingað ti1 hafa v^r-
ið notaðar.
En fleira þarf athugunar við
en ritháttur í sambandi við út-
iend landfræðiheiti, svo sem
myndun lýsingarorða af þeim.
Algengasta ending slíkra lýs-
ingarorða er nú -iskur eða
-skur: japanskur af Japan.
portúgalskur af Portúgal, arg-
entínskur af Argent'na, ítalsk-
ur af ítalia o.s.frv. Nú finnst
ílestum kanadiskur eciilegt
lýsingarorð af Kanada (og við
erum alveg hættir að rita
Canada' eftir enskri venju). Af
Kongó er dregið kongóskur,
af Kórea kóreskur (kórversk-
u»- hefur líka verið notað og
er í samræmi við þjóðarheitið
Kórverjar; sbr. Kínverjar), af
Ghana er eðlilegt ghaniskur,
af Katanga katangiskur, af
Asía asiskur (en asiatiskur er
að sjálfsögðu engin islenzkun
orðsins). af Ameríka amerísk-
ur og af Afríka afrískur. Hér
má minna á að endingin -ansk-
ur er ekki í sambandi við ís-
lenzka málvenju, nema heitið
sjálft endi á an (sbr. iapansk-
ur af Japan), og ekki heldur
endingin -anar um íbúa ’ands-
ins eða álfunnar. Hóti nær
væ.ri -ánskur og -ánnr, sbr
Indíánar i af Ind'a) og. indí-
ánskur. t.d. Amerikáni og am-
eríkánskur. En allt hja) um
slíkt er raunar hégómi. þegar
við höfum jafngóða lýsingar-
orðsendingu og -CHskur og
getum við kallað íbúa -menn
eftir heiti svæðisins: Ghana-
menn, Kongómenn, Ameríku-
menn, o.s.frv. Látum svo þetta
r.ægja að sinni.
Útbreiðið
Nýja tímann