Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.07.1992, Blaðsíða 2

Hannes Eggertsson
hirðstjóri og framætt hans
síðari hluti erindis Theódórs Ámasonar, verkfræðings, sem hann flutli á
félagsfundi þann 29. mars s.l.
Framætt ívars Víkingssonar:
Ég hefi mikið hugsað um framætt ívars Víkingssonar
og frændsemi hans við Eggert. Þeir koma aldrci saman
fyrir í heimildum en sem kanslari konungs hefur ívar haft
talsverð áhrif hjá konungi. Hann er þó hættur störfum,
þegar Eggert fær sitt aðalsbréf 1488, þannig að ekki er
vitað, hvort hann hafi mælt með honum. Til að stytta mál
milt mun ég sleppa rökstuðningi fyrir ættfærslunni á ívari.
ívar segir sjálfur í bréfi, að hann hafi alla tíð, sem
prófastur þjónað Húsabýjarpróventu í Maríukirkju.
Próventur voru altari helguð einhverjum dýrlingi og var til
þeirra stofnað af einhverri sérstakri ætt. Þessum próvent-
um var síðan þjónað af kanokum úr ættinni, sem elfdu þær
á alla lund með eigin gjöfum og ættingja sinna. Dæmi eru
um það, að slíkarpróventur gengju í ættir á meðal kanoka
við Maríukirkju, en til þcss þurfti samþykki konungs,
prófasts og annarra kanoka. Húsabýjarpróventa var stofn-
uð af frú Birgittu Knútsdóttur, ekkju hr. Jóns Hafþórsson-
ar af Húsabý (d.um 1390). Hr. Jón var af hinni kunnu
Suðurheimsætt og var móðir hans Agnes, laundóttir Hákonar
háleggs, Noregskonungs ( d. 1319).
ívar Víkingsson hefur mjög líklega verið afkomandi
hr. Jóns Hafþórssonar og frú Birgittar Knútsdóttur. Það
myndi skýra val Kristjáns I á honum sem kanslara, ef hann
væri af Suðurheimsætt, sem þótti göfugust allra norskra
aðalsætta.
Nú þekkjast nöfn foreldra ívars, Víkingur og Ragnhild-
ur. Þetta eru dæmigerð norsk nöfn og benda ekki á danskan
uppruna. Faðir hans hefur verið Víkingur Erlendsson,
sem kemur við bréf í Sogni árið 1413. Ég hefi talið
þennan Víking, son Erlendar gamla Filippussonar í Losnu
og því bróður hr Eindriða Erlendssonar, sem var mikill
vinur Eiríks konungs af Pommem og var mesti valdamaður
í Noregi á hans dögum. Það hefur einnig verið ástæða
fyrir vali Kristjáns I á ívari, ef hann væri af hinni voldugu
Losnuætt og bróðurson hr. Eindriða, sem hefur verið
landstjóri yfir þriðjungi Noregs á dögum Eiríks konungs
og þar sem Eiríkur kom aldrei til Noregs á árunum 1405-
40 hefur hr. Eindriði sem sérlegur trúnaðarmaður konungs
ráðið miklu í norska ríkisráðinu.
Það er einnig eðlilegt að hugsa sér, að Suðurheims-
ætt og Losnuætt tengdust með hjónabandi Víkings og
Ragnhildar, sem hefur mjög líklega verið af Suðurheimsætt.
Hákon Sigurðsson af Suðurheimsætt ( d. 1407) hafði
verið kvæntur Sigríði, dóttur Erlendar í Losnu, þannig að
þessar ættir hafa umgengist.
Ragnhildur, móðir ívars, hefur verið af hinni kunnu
Suðurheimsætt. Hún hefur verið sonardóttir Hákonar
Jónssonar, féhirðis í Bergen ( d. 1392), sem var sonur hr.
Jóns Hafþórssonar af Húsabý og frú Brígíðar Knútsdóttur,
sem stofnar til Húsabýjarpróventu. Hákon var sérstakur
vinur Margrétar drottningar og Eiríks konungs af Pomm-
ern. Margrét hefur verið honum þakklát fyrir það, að
hann virðist hafa afþakkað að verða konungsefni óánægðra
Norðmanna við fráfall Ólafs Hákonarsonar 1387, en
Margrét, móðir hans, er kjörin stjórnandi Noregs í febr.
1388. Hákon gefur yfirlýsingu hálfum mánuði síðar um,
að hann hefði aldrei sóst eftir konungstign í Noregi né
hefði nokkurn rétt til hennar. Hákon er einn þeirra, sem
kjósa Margréti stjómanda Noregs. Þessi yfirlýsing hefur
verið túlkuð þannig, að sterk þjóðræknisleg hreyfing í
kringum Erlend gamla í Losnu hafi viljað losna við
tengslin við Dani. Hákon ferðast með Eirík af Pommern
á milli þinga í Noregi árið 1389, þar sem hann cr hylltur
sem konungur í Noregi. Hákon Jónsson hefur átt son,
Magnús að nafni, sem kemur við bréf 1398-1425. Það er
hann sem hefur verið faðir Ragnhildar móður Ivars
Víkingssonar. Magnús hefur verið kvæntur konu af hinni
dönsku Skramætt og hefur Margrét drotlning ráðið því
hjónabandi. Hefur það eflaust skeð fyrir dauða Hákonar
1392. ívar er fæddur nálægt 1415 og Ragnhildur, móðir
hans, á árunum 1390-5. Kona Magnúsar hefur vcrið af
þeirri ættgrein Skramættar, sem hefur verið nokkuð skyld
Margréti drottningu í gegnum ætt hertoganna af
Suðurjótlandi. Hcfur það þótt jafnræði, þar sem Magnús
var kominn út af Agnesi, laundóttur Hákonar háleggs,
Noregskonungs, en kona hans út af Valdimar, launsyni
Eiríks Valdimarssonar hertoga ( d. 1325).
Hefur Margrél drottning þannig viljað tcngja
Suðurhcimsættina sinni eigin ælt. Það cr almennt viður-
kennt, að Margrét hafi verið afskiftasöm um giftingar
innan aðalsins og fyrir henni hafi vakið að lcngja saman
danskar, sænskar og norskar aðalsættir til að samcina
betur hin norrænu lönd, sem samcinast síðan með Kal-
marsambandinu 1397 undir hennar stjórn. Um 1390 hcfur
henni verið í mun að samcina danskar og norskar æltir.
Eflaust hefur hún ætlað Magnúsi mikinn frama í Norcgi,
en mcnn af Suðurheimsætt virðast vera hlédrægir menn
og ber lítið á þeim. Hr. Sigurði Jónssyni af Suðurhcim var
boðið konungstign við konungskjörin 1450 á móti Krist-
jáni I en hann afþakkaði boðið. En um 1450 hafa Suður-
heimsætt og Losnuætl verið voldugustu ættirnar í Noregi
og hcfur það eflaust valdið því, að ívar Víkingsson
verður l'yrir valinu sem kanslari konungs 1453.
Föðurætt Eggerts lögmanns:
Um föðurætt Eggerts er ekkert að finna í norskum
heimildum. Systir hans gæti þó verið Elsabæ Eggcrlsdólt-
ir, abbadís Birgittuklauslursins að Hovedö við Osló, en
sem síðar verður flutt að Munklífi við Bergcn. Hún
kemur við bréf 1478-91 eða samtímis Eggerti. Eins gæti
Nikulás Eggcrtsson, sem ncfndur er 1462 verið bróðir
hans, en ekkert tengir þau saman. Ég hefi kannað nokkuð
náið Eggertsnafnið í norskum heimildum, en ekki séð
neitt samband við Eggert lögmann. Mun ég því slcppa
þcim hugleiðingum hér.
2