Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.12.1992, Blaðsíða 3

06. 1805 að Nesi við Seltjöm. Hún var ljósmóðir og
ljósmæðrakennari frá 1761-1803 17.9. þ. á.
Hún er hin fyrsta lærða Ijósmóðir, sem starfað hefur
hér á landi svo vitað sé og samtímamenn hennar, sem um
hana tala veita henni einróma lof” (sbr. Ævisögu Bjarna
Pálssonar eftir Svein Pálsson 2. útgáfaAk. 1944).
Margrét starfaði og bjó á Bessastöðum á Álftanesi frá
vori 1761 til hausts 1763, en síðan að Nesi við Seltjöm.
Hún hafði kynnst manni sínum Benedikt Magnússyni
jámsmið úti í Kaupmannahöfn. Hann var ráðinn til að
starfa að Innréttingunum, sem var nýsköpunaráætlun Skúla
fógeta Magnússonar.
Margarethe Katarine missti mann sinn 1763.
Ljósmæður urðu ríkisstarfsmenn fyrstar
kvenna
Ljósmæður eru fyrsta starfstétt kvenna í landinu þar
sem krafist er sérstaks náms og prófs, sem veitir starfsrétt-
indi.
Ljósmæður em einnig fyrsta starfsstétt kvenna, sem
fær ráðningu og laun frá því opinbera - verða ríkis-
starfsmenn.
Frá upphafi Ijósmæðrakennslu í landinu voru settar
strangar reglur um val á konum til námsins. Til viðmið-
unar voru reglur ljósmæðraskólans í Kaupmannahöfn.
Meðal helstu atriða í þessum reglum var, að konan, sem
valin var, þurfti að vera gift og hafa eignast bam.
Bjarni Pálsson landlæknir hélt sér við þessar valreglur
og fann sig knúinn til að afsaka sig við Finn Jónsson
biskup, þegar hann gerði undantekningu með því að velja
ógifta og bamlausa konu til ljósmæðranámsins.
Biskupinn var Bjarna lækni algjörlega ósammála og
skjalfesti þá skoðun í bréfi til landlæknis með eftirfarandi
orðum: "Öldungis forundrar mig á yður, svo hálœrðum,
háfornuftugum og gagnverseruðum manni, að skuluð
fordœma guðhrœddar frómar jómfrúrfrá yfirsetukvenna-
skólanum...."
Kona sú, sem í hlut átti var
Þómnn Högnadóttir Sigurðs-
sonar prests í Einholti og síðar
á Breiðabólstað í Fljótshlíð.
Hann átti átta syni, sem allir
hlutu prests vígslu og fékk hann
því viðumefnið presta-Högni
og er mikill ættfaðir, sem al-
kunnugt er.
Mannkostir og stéttarstaða
Þórunnar hafa eflaust vegið
þungt úl að fá prestsoninn Bjama
landlækni til að bijóta inntöku-
reglumar.
Fyrstu fimm ljósmæðurnar
voru útskrifaðar haustið 1761
að Bessastöðum.
Á 20 ára starfsferli Bjama
vom útskrifaðar 25 ljósmæð-
ur, sem flestar vom prófaðar af
honum en aðrar af fjórðungs-
læknum sem komu til starfa eftir 1866.
Bjami hóf einnig læknakennslu og á hans tíma hófu 20
nemendur nám, en aðeins 4 luku læknisprófi.
Á þessum árum þótti önnur menntun og störf vænlegri til
framfæris og tryggrar þjóðfélagsstöðu og þá einkum
preststörf.
Ljósmæðraættir og afburðaljósmæður
Á öllum tímum hefur fæðingarhjálp yfirsetukvenna og
yfirsetukarla verið mikilvægt og þakklátt starf. í þessu
erindi er aðal áherslan lögð á fæðingarhjálp, hjúkrun og
lækningar lærðra ljósmæðra, sem koma til skjalanna eftir
að fyrsti landlæknir okkar Bjami Pálsson stofnar til ljós-
mæðrakennslu á Bessastöðum 1760.
,Ljósmæður á íslandi I-II”, sem út kom 1984 (sjá
heimildir) er mesti og besti fróðleiksbrunnurinn um þetta
málefni. Brugðið er á það ráð að kanna að nokkru þrjár
,ljósmæðraættir” og gefa stutt ágrip af ævistarfi ljós-
mæðranna í þessum ættum. í þeim er að finna þrjár
afburða ljósmæður, stórstjömur starfstéttarinnar, sem varpa
skæm ljósi á hið stórfellda framlag ljósmæðra til heil-
brigðis- og velferðarmála á íslandi um 100 ára tímaskeið
frá 1840-1935. Ágrip af ævi þeirraeru þvígerð ítarlegri en
annarra starfsystra þeirra, sem nefndar em.
Ljósmæðraætt úr Rangárvallasýslu
Ingveldur Þorsteinsdóttir ljósmóðir var fædd um 1748
að Brekkum í Holtum í Rangárvallasýslu.
Foreldrar hennar vom Þorsteinn Kortsson bóndi og
Elín Grímsdóttir (1714-1797) dóttir Gríms Jónssonar bónda
og lögréttumanns á Reyðarvatni á Rangárvöllum. Maður
Ingveldar var Jón bóndi og hreppstjóri á Brekkum (f. um
1748 d. 1812). Meðal bama þeirra varGuðrún ljósmóðir
(1719-1850, sem gift var séra Páli skálda Jónssyni í Kirkju-
bæ (1780-1850). Þau em foreldrar Solveigar Pálsdóttur
ljósmóður (sjá ættarkort).
I
n
m
IV
v
VI
Sr PÁLLJÓNSSON
-SKÁLDrrw!]
INGVELDUR*
/&\ ÞORSTHNSDÓTTIR
vllÍÍÍy ÁRBÆ, RANO.
17M-
1133
MATTHÍAS
MARKÚSSON
1791-
1150
1152-
1920
ImatthIas
ILÆKNIR
1179-
1941
‘UÓSMÓÐIR
liJ— 1121- 1116
EINAR MARÍA
PALSSON KRISTtN IMATTHÍAS
H— t í É1 4
ÁSGHR
EYJÓLFSSON
MATTHÍAS
1164-
1921
ÁSGQR
PORSCTI
ÍSLANDS
Ætt Solveigar Pálsdóttur ljósmóður úr Rangárvallasýslu
3