Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.1997, Qupperneq 291

Bestun við vinnslustjórnun í bitavinnslu 289
því að þau sýna hvar minnstu má muna áður en tillaga líkansins gæti breyst. Vinnslustjóri
getur því metið hvort nota eigi þær vinnsluleiðir sem eru ekki í tillögu líkansins en hafa lág
fallverð, t.d. til að „halda viðskiptavini góðum“ eða vegna annars sem bestunarlíkanið getur
ekki vitað af. Ef óvissa í stikum líkansins er hærri en samsvarandi fallverð getur verið úr
vöndu að ráða; er tillaga líkansins virkilega „best“ miðað við aðstæður? Nokkur huggun er
þó að gjarnan eru margar álíka góðar lausnir á vandamálinu. Þótt likanið hoppi úr einni í
aðra munar því ekki miklu í markfallinu.
Með aðstoð svonefndra vikmarka (e: ranges) má loks ákvarða hve mikil hækkun eða
lækkun má verða á nettóverðum afurða áður en tillaga líkansins breytist. Hér sést glögglega
hve mikilvægt er að hafa næmnigreiningu í huga við útfærslu líkansins.
Vart þarf að tíunda gildi þessara upplýsinga fyrir vinnslustjórann, sem þarf endanlega að
taka vinnsluákvörðun með hliðsjón af tillögum bestunarlíkansins. Allar vísbendingar um
næmni tillögunnar gagnvart óvissum forsendum ættu því að vera honum kærkomnar.
Samantekt
Bestunarlíkanið sem hér hefur verið sett fram fínnur það ráðstöfunarmynstur hráefnis sem
hámarkar nettóverðmæti vinnslunnar í heild, sem lýst er með jöfnu (4), og uppfyllir um leið
skorður (1)—(3) og (5)—(7) um stærðardreifingu hráefnisins, afkastagetu fyrirtækisins og
óskir um afurðasamsetningu framleiðslunnar. Næmnigreining á lausn bestunarlíkarísins
veitir ennfremur nytsamlegar vísbendingar um hvert skyldi stefna í markaðsmálum og hvar
verja skyldi fjármunum innan fyrirtækisins til að hækka heildarverðmæti vinnslunnar sem
mest.
í bitavinnslu getur val vinnsluleiða orðið flóknara en svo að gera megi upp á milli val-
kosta á hagkvæmasta hátt án aðstoðar tölvu. Sem hluti af ráðgjafarhugbúnaði fyrir vinnslu-
áætlanagerð getur bestunarlíkanið því hjálpað vinnslustjóra að ráðstafa fyrirliggjandi hráefni
í ólíkar vinnsluleiðir á hagkvæmasta hátl [6].
Hagnýting bestunarlíkansins
Hve raunhæfar eru tillögur líkansins?
Hversu raunhæfar tillögurnar eru veltur fyrst og fremst á því hversu vel vinnslustjóranum
tekst að lýsa raunveruleikanum áður en líkanið er keyrt. Tillögur bestunarlíkansins verða
ávallt rökréttar miðað við þær forsendur sem gefnar voru. Mikilvægt er að vinnslustjórinn
hlýði hvorki líkaninu í blindni né líti á það sem keppinaut, heldur notfæri sér niðurstöður
þess í ljósi eigin þekkingar og reynslu og læri af þeirn. Að þessu leyti er bestunarlíkanið eins
og hvert annað öflugt verkfæri — afl þess verður ekki fullnýtt nema það sé rétt notað.
Það er t.d. ekki óhugsandi að líkanið slingi upp á vinnsluáætlun sem af vinnslutækni-
legum ástæðum er ekki álitlegt að hrinda óbreyttri í framkvæmd, jafnvel þótt ekkert sé
athugavert við forsendur lausnarinnar [6]. Ef til dæmis er lagt til að 99 % hráefnisins fari í
einfalda vinnslu er varla rétt að ráðstafa afgangnum í gjörólíka og flóknari vinnslu. Lfklega
er betra að setja allt hráefnið í sömu vinnsluna. Einnig getur líkanið stungið upp á að tiltekið
stærðarbil hráefnis fari í vissum hlutföllum í fleiri en eina vinnsluleið. Ef vinnsluleiðirnar
skila sömu afurðum en f mismunandi hlutföllum kemur þetta ef til vill ekki að sök, en til
þess að gera vinnsluáætlunina einfaldari í framkvæmd gæti vinnslustjórinn hugsanlega