Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.1997, Page 358

356 Árbók VFÍ/TFÍ 1996/97
legan farveg sem hefur fengið nafnið Gígjukvísl. Mestur hluti þessa vatns kemur undan jökl-
inum austan við útfall árinnar fram úr jökulöldunni. Um 5 km vestan Skeiðarárbrúar var
byggð lítil brú yfir farveg sem sagnir voru um að vatn væri stundum í. Þessi farvegur var
skammt austan Sæluhúss, sem var á sandinum en hefur nú verið rifið, og fékk nafnið Sælu-
húsavatn. Ekkert vatn var í þessum farvegi annað en leysingavatn af sandinum að öðru jöfnu
en stuttu eftir að brúin var byggð kom vatn í farveginn í skamman tíma. Eftir framskrið jök-
ulsins 1991 lokaðist fyrir möguleika vatns frá jöklinum á þessu svæði að komast vestur með
jökuljaðrinum og falla í farveg Gígjukvíslar og hefur síðan þá verið talsvert vatn í þessum
farvegi. Skeiðará kemur undan austurhorni Skeiðarárjökuls, fellur framan við mynni
Morsárdals að Skaftafellsbrekkum og þaðan niður farveginn að mestu austanverðan með-
fram varnargarði.
Venjulegar jökulár bera með sér mikinn framburð sem leiðir til þess að landið undir þeim
hækkar smám saman. Þannig er talið að farvegur Skeiðarár hafi hækkað talsvert á liðnum
öldum. Við Gígjukvísl háttar hins vegar svo til að mestur hluti framburðarins hefur á undan-
förnum áratugum orðið eftir bak við jökulölduna og áin hel'ur á þeim tíma grafið sér afmark-
aðan farveg ólfkt flestum öðrum jökulám.
Annað einkenni jökuláa er að í sumar þeirra koma jökulhlaup. Jökulhlaup myndast við
að vatn sem safnast hefur fyrir við jökulrönd eða undir jökli fær skyndilega framrás undir
jökulinn. Vatnsgeymirinn sem oftast hefur verið nokkur ár að safna í sig, eða í einhverja daga
samfara eldsumbrotum, tæmist þá á nokkrum dögum. Oftast gerist þetta þegar vatnsstaðan
hefur náð þeirri hæð að hún nær að brjóta sér leið undir jökulinn. Tveir slfkir stórir vatns-
geymar fá framrás á Skeiðarársand og er þar um að ræða Grænalón sem er jaðarlón við
vesturjaðar Skeiðarárjökuls og Grfmsvötn sem er lægð í miðjum Vatnajökli.
Lýsing mannvirkja
Varnargarðar og vegfyllingar eru byggðar úr möl og sandi. Armegin eru varnargarðarnir
grjótvarðir ineð sprengdu grjóti. Við Skeiðará og Súlu eru leiðigarðar lausir frá aðalgörðum.
Aðalgarðarnir eru varðir með straumbrjótum. Bak við leiðigarðana og ol'an straumbrjótanna
myndast lón og miðaðist hönnun vamargarðanna við að þar yrði hleypt vatni út úr kerftnu í
gegnum aðalgarðana ef hættuástand skapaðist. Farvegur Gígjukvíslar var hins vegar það
djúpur og þröngur að takmarkað svigrúm var
fyrir lausn af þéssum toga. Þar tengjast garð-
arnir ofan brúarinnar háum bökkum beggja
vegna árinnar.
Brýrnar á Súlu, Gígjukvísl og Skeiðará
voru allar sömu gerðar, stálbitabrýr með
timburgólfi á steyptum undirstöðum (mynd 3).
Undirstöðurnar hvíla á tólf 11 m löngum
steyptum staurum, 300X300 mm að þvermáli,
sem reknir eru í sandinn. Brýrnar eru byggðar
úr 176 m einingum og er hver eining í fjórum
höfum sem hvert er 44 m að lengd. Brýrnar eru
Mynd 3 Brýr á Skeiðarársandi, þversnið og hannaðar þannig að þó að einstök eining hrynji
undirstöður. geta aðrar einingar brúarinnar staðið eftir ef