Bændablaðið - 14.01.2003, Qupperneq 8

8
BÆNDABLAÐIÐ
Þridjudagur 14. janúar 2003
Orð um sauðfjár-
rsekt og markað
Þessa mánuðina er íslenski
kjötmarkaðurinn í uppnámi.
Framleiðendur tapa stórfé.
Neytendur búa við tímabundinn
ábata. Ósennilegt er að hagur
milliliða sé viðunandi. Flestir
framleiðendur standa að baki
kindakjötinu. Því eru lögð orð í
belg um það.
Fram til þessa hefur
framleiðsla kindakjöts í hvað
mestum mæli mótað dreifbýli
landsins. Lesendur þekkja
markaðsstöðuna svo að óþarft er
að tíunda hana hér. Að óbreyttu
ber hún það í sér að byggð mun
víða skreppa saman og jafnvel
leggjast af; vandséð er að aðrar
atvinnugreinar megni þar mót að
vega. Óvíst virðist líka hvort
þjóðin kýs raunverulegt andóf í
þeim efnum. Það er nú íyrsti
þátturinn að gera upp við sig áður
en lengra er haldið.
Grundvöllur sauðfjárræktar er
ásættanlegur markaður fyrir
afurðir hennar. Samdráttur í
neyslu kindakjöts er ekki
séríslenskt fyrirbæri. Flann er
þekkt breyting meðal
jafningjaþjóða. Þær, eins og við,
hafa kosið að framleiða kjötmeti í
æ vaxandi mæli með hraðvaxta
dýrum við þéttbæra búskaparhætti,
þar sem umhverfisþáttum er stýrt
út í hörgul í þágu framleiðni, og
alið er á kommeti sem allt eins
gæti verið mannamatur.
Kunnáttusamleg og markviss
vinnsla svo og markaðssetning
afurða í takt við þarfir þjóðanna,
raunverulegar sem tilbúnar, hafa
haldist í hendur við fagmannlega
ræktun og þauleldi gripa.
Bandaríkjamaður og Japani
urðu varir ljóns á
frumskógargöngu sinni. Japaninn
bjó sig þegar í strigaskó.
Bandaríkjamaðurinn sá ekki að
þannig mætti verjast ógninni sem
að steðjaði og hafði orð á því við
Japanann. „Jú, sérðu til,“ hvíslaði
Japaninn, „ég ætla nefnilega að
verða fljótari að hlaupa en þú“ ...
Því verður ekki á móti mælt að
skóbúnaður kjötframleiðenda
hérlendis er ekki sá sami. Sama
ljónið ógnar þeim hins vegar
öllum.
Ég viðurkenni fúslega að
engar hef ég patentlausnir á þeim
vanda sem uppi er. Því ættu fæstir
að þurfa að lesa mikið lengra.
Hins vegar má velta vöngum yfir
fáeinum einfoldum staðreyndum
er snerta þann hluta
kjötmarkaðarins sem að
sauðfjárbændum snýr, svo og
afkomu þeirra:
1. Framlciðslustefna. Verður
sauðfjárrækt dæmigerð
aukabúgrein - hliðargrein með
annarri framfærslu, sem ræktendur
eru tilbúnir að greiða með, ef þarf,
hver með sínum hætti? Margt
bendir þegar til þessarar þróunar,
bæði í þéttbýlli sveitum sem og í
þorpum, t.d. á Vestfjörðum.
Hefðagróinn og einlægur áhugi
manna á sauðfjárrækt virðist þá
hafa fullt eins mikið að segja og
efnaleg afkoma; að ýmsu leyti
svipuð þróun og í hrossarækt
landsmanna.
2. Markaðsstefna. Svo virðist
sem nú stefni í það, a.m.k. hvað
snertir innlendan markað og að
hluta þann erlenda, að kindakjöt
verði lúxusvara - eins konar
villibráð - hvað verð snertir og
neysluhætti, en knappast að því er
snertir framleiðsluna sjálfa, sbr.
áhuga margra á gæðastýringu og
breyttum sláturháttum, t.d.
sláturtíma samræmdan markaði.
Sé þetta stefnan hygg ég hana
fremur hafa orðið til fyrir
tilviljanir heldur en markaðan
ásetning.
3. Búrekstur. Óumflýjanlegt
er að endurskoða ýmsa þætti í
rekstri sauðfjárbúa, m.a. nýtingu
vinnuafls um ársins hring, kostnað
við fóðuröflun (vélaútgerð), vörslu
lands/sauðfjár svo og skipan
landnýtingar er einnig tekur mið af
markaðsþörfum, sbr. 5 og 6 hér á
eftir. Að óbreyttum háttum geta
þessir liðir eytt samkeppnishæfni
sauðfjárræktar í mörgum sveitum
áður en dilkar komast í sláturhús.
4. Sláturhús. Eftir
misheppnaðar tilraunir til
kerfisbundinnar samhæfingar í
rekstri sláturhúsa horfum við nú
að því er virðist upp á kapphlaup
lítt og ótengdra aðila um hverjir
hafa muni mest úthald. Á meðan
er fátt hægt að gera sem byggir
upp til framtíðar. Flestir slátrarar
eiga nóg með að bjarga st'num
naumasta rekstrarkostnaði (þeim
breytilega); þó munu enn vera
uppi áform um hundruð milljóna
króna fjárfestingu í nýjum
sláturhúsum. Vitanlega er það skítt
að heilu landshlutamir standi nú
uppi án bærilegra sláturhúsa. Hins
vegar hefúr breytt og bætt
flutningatækni á nýju vegakerfi
gerbreytt viðhorfum í þessu efni.
Sauðfjárbændum er mikilvægast
að vita af sjálfbærum sláturhúsum
sem geta skilað þeim viðunandi
afurðaverði. Hvar þau hús kunna
að standa verður að koma aftar í
forgangsröð krafna.
5. Islenski tnarkaðurinn.
Ennþá er íslenski markaðurinn
sauðfjárbændum mikilvægastur.
Hver hann verður er að hluta í
þeirra eigin höndum. Bændur hafa
stjómartauma flestra ef ekki allra
afurðastöðva í hendi sér. Hví horfa
þeir upp á það að láta þær dreifa
fjármagni, vinnslu- og
sölukröftum sínum svo sem nú
gerist? Má ekki læra af
kúabændum í þessum efnum?
Ósamstaða frumframleiðenda
gleður fáa meira en þá örfáu sem
nú hafa sterkast vald á íslenskum
matvörumarkaði. Full ástæða er
t.d. til þess að skoða hvemig
dönskum bændum hefur tekist að
varðveita og nútímavæða
samvinnufélög sín. Hvað getum
við lært af þeim?
6. Erlendi markaðurinn.
Ýmsir hafa haft hrakleg orð um
kindakjöt og útflutning á því. Þau
breyta því ekki að nú fæst
skilaverð fyrir dilkakjöt á
erlendum mörkuðum sem er býsna
nærri framleiðendaverði
samkeppniskjötgreinanna.
Vitanlega þyrfti skilaverð að vera
hærra - mun hærra. En hins vegar
munu a.m.k. þrír, fjórir aðilar vera
að vinna að þessum útflutningi,
hver með sínum hætti. íslenskir
fisksalar vom að sameinast á
dögunum, að sögn til þess að ná
upp undir augnahæð erlendra
fiskkaupmanna, sem stækkað hafa
með sameiningu - og til þess að
bæta hag umbjóðenda sinna í
framtíðinni. Vissulega eru erlendir
kjötmarkaðir harðir og ólíkir en
ekki er minnsti vafi á nytsemi
samvinnu við markaðstilraunir og
útflutning dilkakjöts. Einnig þama
geta sauðfjárbændur sett sínum
húskörlum fyrir, svo margir
smákraftar gætu nýst sameinaðir
til raunhæfs árangurs.
7. Opinbert fé. Mestu
umbætur í afúrðavinnslu hérlendis
byggðust á virkri þátttöku hins
opinbera, bæði hvað leikreglur og
fjárstuðning snerti. Enn setur
löggjafinn sínar reglur um
afúrðaviðskipti, bæði beinar og
óbeinar. Fjárstuðningurinn er hins
vegar annar og miklu minni en
hann var, og engar líkur á
breytingu í náinni framtíð.
Arðsemiskrafa til fjármagns er
líka önnur og þrengri en áður.
Afurðastöðvar verða því ekki
lengur settar upp öðmvísi en þær
geti einar og óstuddar staðið undir
öllum rekstrarkostnaði sínum. Um
niðurgreiddan stoffikostnað er vart
lengur að ræða.
8. Beingreiðslur.
Beingreiðslur eiga sauðfjárbændur
mestan part undir samningsvilja
fulltrúa ríkisins hverju sinni.
Samningsstaða bænda er hvorki
sterk né vaxandi að afli. Mér þykir
hins vegar líklegt að góð samstaða
sauðfjárbænda varðandi umbætur
og vel skilgreindar aðgerðir, m.a. í
atriðum, sem þegar hafa verið
nefhd, gætu styrkt hana til muna.
Að hugsanlegar beingreiðslur
framtíðarinnar yrðu ekki ölmusa
til einnar lakast settu stéttar
þjóðarinnar heldur fjármunir til
þess að efla atvinnugrein og
skilvirkar umbætur í henni, til
dæmis með eftirfarandi markmið í
huga:
Markvissa nýtingu
fjárfestingar og fjármuna, bæði
einka- og opinberra, í arðgæfúm
rekstri,
framleiðslu og vinnslu afurða
sem að ffamleiðsluháttum og
gæðum falla að kröfúm og smekk
innlendra og erlendra neytenda,
sauðfjárrækt í sátt við siðffæði
og dýrahaldshugmyndir 21. aldar,
gróðurlendi og aðra landkosti
hverrar bújarðar og í góðum takti
við hrynjandi íslenskrar náttúru,
sauðfjárrækt sem styrkir að
sínum hluta byggðir og mannlíf, er
aftur skapar hald fyrir reikul en
rótarþurfi samfélög; köllum það
menningartengda sauðfjárrækt...
Miklu skiptir að
sauðfjárræktinni takist að finna sér
leið inn í framtíðina. Þá leið finnur
enginn einn. Ég tel afar mikilvægt
að bændur sjálfir með samtökum
sínum og fyrirtækjum gangi
sameinaðir til þessarar
úrbótavinnu. Flæpið er að reiða
eingöngu á opinbera forsjá. Enn er
nokkur tími til stefnu og enn er
nokkurt fjármagn tiltækt. En það
mun ekki standa lengi. Lökustu
kostimir eru þeir að bíða og að
dreifa kröftunum - að koma ekki
auga á að markmiðið er það sama.
Af þeirri ástæðu halda smalamenn
saman til leita haust hvert og
mynda síðan samhæfða
breiðfylkingu við heimrekstur.
Bjarni Guómundsson
Hvanneyri
Nýr starfsmafiur BV
Guðrún Sigurjónsdóttir tók til
starfa hjá BV nú um áramót. Hún
mun vinna fyrst og fremst að
rekstrarráðgjöf og bændabókhaldi.
Föst viðvera hennar á skrifstofu
BV verður til að byrja með á
föstudögum en utan þess tíma má
hringja í síma 894-0567. Með til-
komu samnings við Búnaðar-
samband Vestfjarða um leið-
beiningaþjónustu árið 2003, verð-
ur svæði BSV hluti af starfssvæði
BSV. Þetta þýðir að Sigurður
Jarlsson ráðunautur hefúr komið
til starfa á svæði BV og að
ráðunautar BV starfa nú einnig
fyrir BSV.
Viljalátafaraíram
Þingflokkur VG hefur lagt fram
þingsályktunartillögu um að
Alþingi álykti að fela for-
sætisráðherra að láta gera
ítarlega könnun á lífskjörum
landsmanna, sundurliðaða eftir
helstu þáttum og flokkaða eftir
landshlutum þannig að mark-
tækur samanburður fáist.
Kannáðir verði allir sömu
þættir og skoðaðir hafa verið í
neyslukönnunum Hagstofu ís-
lands svo að nota megi hana til að
meta framfærslukostnað fjöl-
skyldna.
Auk þess verði metnir allir
helstu þættir sem áhrif hafa á al-
menn lífskjör, svo sem laun, verð-
lag, kostnaður við skólagöngu
barna og ungmenna, kostnaður við
heilbrigðisþjónustu og sam-
göngur, húshitunarkostnaður og
aðgangur að almennri þjónustu.
www.bandi.is
Tpé og ronnar -
fróðleikor og þekking
Föstudaginn 24. janúar frá kl.
09:00 til 16:00 stendur Garðyrkju-
skólinn fyrir námskeiðinu „Tré og
runnar - fróðleikur og þekking“,
sem haldið verður í húsakynnum
skólans. Námskeiðið er hugsað
fyrir ófaglært starfsfólk garðyrkju-
og umhverfisdeilda og aðra, sem
áhuga hafa á viðfangsefninu. Á
námskeiðinu verður farið yfir öll
helstu atriði varðandi þekkingu á
trjám og runnum og meðhöndlun á
einstökum tegundum með tilliti til
notkunar. I lok námskeiðsins
verður farið með þátttakendur í
heimsókn til Ólafs Njálssonar,
garðplöntuffamleiðanda í Nátt-
haga þar sem hann mun kynna það
helsta í ffamleiðslu sinni á trjám
og runnum. Leiðbeinandi verður
Kristinn H. Þorsteinsson, garð-
yrkjustjóri Orkuveitu Reykjavíkur
og stundakennari við Garðyrkju-
skólann. Þátttökugjald er kr.
7.000.
Skráning fer fram hjá
endurmenntunarstjóra í síma 480-
4305 eða í gegnum
netfangið mhh@reykir.is
Slæðivörn

VÉLAVAL-Varmahlíð hf
S: 453 8888 fax: 453 8828
vefur: www.velaval.is
netpóstur: velaval@velaval.is