Bergþór - 01.12.1963, Blaðsíða 7

Desember 1963
BERGÞÓR
7
Úr fórum ferðalangs
(Gamanþáttur, fluttur í hófi,
sem haldið var er sýningum
var lokið á sjónleiknum „Lén-
harði fógeta“ í febrúar 1962.)
Sagt er, að hægt sé að kom-
ast inn í ókominn tíma með
því einu að ná nógu miklum
hraða á einhverju farartæki.
Ekki er vitað um marga
sem þetta hefur tekizt, en ein-
hver, sem ég veit þó engin
deili á, mun þó hafa gert þetta
og komist til baka.
Ekki mun hann hafa látið
mikið uppi um þessar ferð, en
til sannindamerkis tók hann
með sér ritsmíð nokkra, sem
fræðimaður einn var að skrifa.
Mér hefur borizt þetta grein-
arkorn hins óborna fræðimanns
og ætla ég nú að lesa það fyrir
ykkur ef þið kynnuð að hafa
af því gagn nokkurt eða gaman.
Upp úr miðri 20. öld var það
mjög í tízku hjá þeim mönn-
um, er þá kölluðu sig „hinn
menntaða heim“, að bregða sér
i gerfi :annarra manna um
lengri eða skemmri tíma. Hugð
ust þeir með þessu breyta sjálf
um sér nokkuð til batnaðar, og
jafnvel munu þeir hafa talið að
það væri Guði þóknanlegt. Var
þetta nefnt leiklist. Eitt sinn
bar svo við í sveit þeirri er
Biskupstungur nefndust, að
menn tóku mjög að trúa á
mátt leiklistarinnar. Var þá
fenginn maður, sem í borg
einni þar skammt frá hafði
kynnt sér mjög hinn nýja sið,
til þess að koma honum á í
sveit þessari. Var hann eins-
konar prestur eða trúboði þessa
siðar. Hét maður þessi Eyvind-
ur og var Erlendsson.
Sá maður, er mest var fyrir
heimamönnum hét Eiríkur og
var Stígsson. Lagði hann fast
að fólki að snúa sér til hins
nýja siðar. Varð honum vel
ágengt og komust jafnvel færri
að en vildu.
Eiríkur fékk þá stöðu við
helgiathafnir að hann skyldi
leggja fólki orð í munn en Ey-
vindur sýndi því hreyfingar.
Fór þetta þannig fram að Ei-
ríkur sat til hliðar við altarið,
sem athöfnin fór fram á og var
þá nefnt leiksvið, og hvíslaði
orð þau er fólk skyldi segja, en
Eyvindur stóð fyrir framan
leiksviðið og sýndi því hvernig
það skyldi hreyfa sig. Reyndu
þátttakendur svo að hafa orðin
upp eftir Eiríki, líkt og páfa-
gaukar gera, og hreyfa sig um
leið svo sem Eyvindur sýndi
þeim.
Við athöfn þessa voru menn
klæddir hinum afkáralegustu
fötum, og voru fengnar tvær
færustu saumakonur þar um
slóðir til að sauma þau. Voru
það Elín er bjó í Austurhlíð og
kona Eyvindar og hét hún
Sjöfn. Hún hafði einnig þann
starfa að mála þá líkamshluta
er eigi voru huldir fötum. Við
athöfn þessa skyldu höfð marg
vísleg ljós og var valinn til
þess að sjá um það ungur mað-
ur, er þar bjó og Garðar hét,
og er einkum talið að hann
hafi verið fenginn til þess
vegna þess, að engin hætta var
á að hár hans yrði honum til
trafala við starfið.
Sigurður bóndi á Heiði var
gerður þarna að fógeta og var
hár hans aukið mjög. Var
fógeti þessi hinn mesti lífs-
nautnamaður og afar djarftæk-
ur til kvenna. Má ætla að menn
hafi viljað láta Sigurð tileinka
sér þessa eiginleika, en hann
mun sjálfur hafa verið rólynd-
ismaður og hófsmaður í hví-
vetna og eigi mun hann hafa
litið nema eina konu girndar-
auga.
Jóhann bóndi í Holtakotum
var gerður bóndi miklu auð-
ugri en hann annars var og
bruggari. Átti hann í leik þess-
um dóttur, sem hann annars
enga hafði átt. Hét sú, er hana
skyldi leika Halla, og var hún
fögur mjög, bæði í leik og ut-
an. I leiknum var hún ógefin,
en annars var hún gift. Biðlaði
maður hennar til hennar í
leiknum, en hún hafnaði hon-
um, og var hann þó þar sízt
minna glæsimenni en ella.
Einnig biðlaði þar til hennar
annar maður og var sá leikinn
af nágranna hennar er Sigurð-
ur hét Erlendsson, hinum gjörfi
legasta manni og gildum bónda.
En í leiknum var hann kotungs
sonur og hinn mesti rifbaldi.
Eigi að síður tók hún honum
en ekki er vitað um að ástir
hafi verið milli þeirra hvorki
fyrr né síðar.
Arnór bóndi og einsetumaður
á Bóli var þar gerður að sýslu-
manni og hinum mesta höfð-
ingja. Átti hann þar konu, er
var skörungur mikill. Eigi er
vitað hvort það hefur verið
gjört til þess að hann mætti sjá
hve mikill styrkur er að því
að hafa konu sér við hlið, eða
til þess að hann mætti þaðan í
frá forðast að lenda undir
áhrifavaldi kvenna. Sú er konu
hans lék hét Kristrún og var
hún kona Kristins bónda á
Brautarhóli, er nefndur hefur
verið hinn ríki.
Sonur þeirra hét Sigurjón og
var hann í leik þessum fær-ður
í gerfi hins mesta vesalmennis,
og má það furðulegt tiltæki
kallast að breyta mönnum svo
til hins verra. Magnús, er bjó
á Norðurbrún var gerður miklu
guðhræddari en hann annars
var og gætinn mjög. Mun hafa
verið til þess ætlast að hann
yrði af þessu enn betri maður
en hann áður var. Erlendi
bónda í Dalsmynni var einnig
umbreytt þar og var hann
ávallt á sama máli og aðrir.
Gústaf sá, er í þann mund
var húskarl á Spóastöðum var
gerður gamall mjög en hinn
mesti ákafamaður og er sagt
að hann hafi elzt mjög við
þetta en jafnframt aukizt að
áhuga og dug. Sveinn bóndi í
Tungu var einnig í hópi þess-
ara manna en heldur mun hon-
um hafa verið lítið breytt.
Skósvein hafði fógeti í leik
þessum. Hét sá Skarphéðinn er
í hans gerfi var færður. Var
hann illa leikinn og fékk jafn-
vel kryppu á bak sitt, sem
hann mun þó hafa losnað við.
Konur voru þar tvær, sem
enn er ógetið. Voru það Mál-
fríður í Stekkholti, sem var
gerð miklu meiri kvenforkur en
hún annars var og Fríða í
Hrosshaga, sem var gerð gömul
mjög eða um hálfri öld eldri en
hún var í raun réttri.
Þar voru og bændur þrír,
sem enn hafa ekki verið nefnd-
ir. Voru það Björn í Úthlíð,
Egill á Krók og Jóhannes í
Ásakoti. Voru þeir allir mjög
friðsamir menn, en í leiknum
voru þeim fengin vopn og gerð
ir hinir mestu rifbaldar.
Er helgiathafnir þessar höfðu
staðið nokkurn tíma þótti mörg
um mál að hætta, en ýmsum
gekk þó illa að hverfa fullkom
lega til fyrra lífs og er talið
víst að margir hafi breytzt mik
ið við þetta.
Um legstein
Hannesar biskups
Skúli í Bræðratungu kom
eitt sinn í Skálholtskirkju í
haust, er leið. Skoðaði hann þá
ásamt samferðamönnum sínum
minja-salinn undir kirkjunni.
Er þangað kom, spurði hann
um legstein Hannesar biskups,
vildi sjá, hvort ekki væri brot-
ið af honum horn. Og það stóð
heima. Steinninn er allstór,
marmari, og hefur brotnað af
honum allmikið horn að ofan.
Það hefur þó ekki glatazt.
Sögu kunni Skúli af steini
þessum, er hann kvaðst hafa
heyrt föður sinn, Gunnlaug á
Kiðjabergi, segja: Steinninn
var höggvinn í Danmörku og
kom út hingað með skipi á
Eyrarbakka. Var hann síðan
fluttur á ísum heim í Skálholt.
Flóamenn sáu um flutning hans
að Kiðjabergi, en þar tóku við
Grímsnesingar úr sunnanverðu
Grímsnesi og fluttu að Hömr-
um. Loks tóku svo við menn
úr ofanverðu Grímsnesi síðasta
áfangann. Var fyrir þeim bónd
inn á Hömrum, fljóthuga mað-
ur og orðhvatur í frekara lagi
og sást þá lítt fyrir þótt hann
ætti orðastað við höfðingja.
Nú tókst ekki betur til en
svo, að steinninn brotnaði á
leið frá Hömrum í Skálholt.
Þegar Hamrabóndi hittir bisk-
upsekkjuna, segir hann henni
tíðindin með þessum orðum:
„Það fór verr en skyldi, frú
mín góð. Það er af honum h..
.....hyrnan.“ — Ekki er þess
getið, hvemig frúnni varð við,
en borinn var þeim flutnings-
mönnum matur. Kom þá fyrst
spónamatur, og þótti karli sá
kostur í þynnra lagi og varð
honum þá að orði: „Hvað skal
þetta lap handa svona mörgum
svöngum og þyrstum mönn-
um?“ — Næsti réttur var kjöt,
og lyftist þá heldur brúnin á
karli, enda varð hann nú blíð-
máll og sagði: „Það lá við að
hún bætti sig, blessunin". —
Lengri er sú saga ekki. Graf-
skrift Hannesar biskups er sam
in af Magnúsi Stephensen,
enda er þar einnig minnzt fyrri
konu Hannesar biskups, frú
Þórunnar, er var systir Magn-
úsar. Þetta er höggvið á stein-
inn m. a.:
„Hann var lærðra ljós/ Is-
lands unan/ allra góðra sómi/
því mun og angrátt/ ísland
spyrja/ að líka hans/ en lengur
þreyja. Hún var honum sam-
valin/ að hvörri dyggð/ og at-
gjörvi öllu/ jöfn að ástsæld og
eftirsýnd/ — Báðum lík ekkju-
frú/ biskups Hannesar/ Valgerð
ur Jónsdóttir/ vífa prýði/ vonir
að hvíla/ hér við hans síðu/
undir þessum úthöggna steini/
sem hún þeirra setti moldum."
Frú Valgerður var enn svo
að segja kornung, er hún varð
ekkja, enda giftist hún síðar
Steingrími Jónssyni og varð
aftur biskupsfrú. Hefur hún
efalaust verið kvenkostur mik-
ill.
Hannes biskup Finnsson var
aðeins 57 ára, er hann andaðist
í Skálholti 4. ágúst 1796. Hann
var þá nýkominn heim úr al-
þingisferð. Síðan hafa ekki set-
ið vígðir menn í Skálholti, fyrr
en nú í vetur hinn 17. des., er
staðurinn varð loks aftur prest-
setur.
G. Ól. Ól.