blaðið - 30.09.2005, Blaðsíða 12

12 I HEZLSA
FÖSTUDAGUR 30. SEPTEMBER 2006 blaöið
Frjósemi hefur minnkað undanfarna áratugi
Soja hefur neikvœð áhrif
á frjósemi karla
4$*Nautilus
heilsurækt og suncl á sama stað!
vl
jiiffjMMrc ii i
»3 4 3 É É aCtf
- '
25.990 kt

w íit I
JM íIjIéÉ ÍÉ JiliH
wj: í$SgS #S M 4„# % 'á f É 4
Tilboðið gildirtil 3.október 2005.
Árskort gildir á báðum stöðum.
Árskort, sem gilda í sal og sund í Sundlaug Kópavogs,
veita einnig aðgang að íþróttamiðstöðinni í Salahverfi.
Bjóðum upp á ókeypis prufutíma
undir leiósögn þjálfara.
Panta þarf tímann með fyrirvara.
16 ára atdurstakmark
www.nautilus.is • Satataug ■ Sími 570 0480 • Sundlaug Kópavogs • Sími 570 0470
Geta okkar til að eignast börn
veltur á genum, lífsmynstri og
hegðun. Umhverfis- og hegðun-
arþættir eins og næring, streita,
hreyfing, fátækt og Iyfjaneysla
stuðla að slæmri heilsu og lítilli
frjósemi. Meðalfjöldi sæðis-
fruma í hinum vestræna heimi
hefur lækkað töluvert á milli
áranna 1940 og 1990, eða úr 113
milljónir sæðisfruma niður i 66
milljónir fruma. Ef þessi mikla
fækkun heldur áfram þá mun frjó-
semi karla minnka umtalsvert
eftir nokkrar kynslóðir. Frjósemi
kvenna hefur líka minnkað und-
anfarna áratugi og liggja margar
ástæður þar að baki.
J J ..................
Offita og anorexía
hefur neikvæð
áhrifá frjósemi.
Hin mikla aukning offitusjúkdóma
í vestrænum löndum hefur neikvæð
áhrif á frjósemi og að sama skapi
hefur anorexía neikvæð áhrif, sér-
staklega hjá konum. Karlmenn
þurfa líka að huga að þyngdinni því
fita getur stíflað æðarnar í limnum
sem getur valdið því að erfitt er að
fá og viðhalda stinningu. Aukning á
reykingum og alkóhólneyslu hefur
líka áhrif á frjósemi. Alkóhól hefur
áhrif á sæðismyndun karlmanna og
getur valdið DNA skemmdum í sæð-
inu. Skynsamleg notkun alkóhóls
hefur engin áhrif á frjósemi kvenna
og karla. Rannsóknir hafa sannað
að reykingar hafa ótvíræð neikvæð
áhrif á frjósemi kvenna. Ef þunguð
kona reykir þá stofnar hún frjósemi
fóstursins i hættu sem og heilsu
þess og vellíðan.
Fólinsýra
Fólínsýra, sem er meðal annars í B-
vítamíni, ýtir undir eðlilega þróun
taugapípa í börnum, sá hluti sem
verður að heila og mænu. Ef konur
eru með næga fólínsýru í líkama sín-
um þegar þær verða þungaður, þá
eru minni líkur á að börnin þjáist
af fæðingargöllum. Soja inniheldur
hormón sem líkist estrogén og get-
ur því haft áhrif á estrógenmagn
líkamans ef þess er neytt í stórum
skömmtum. Matvælaiðnaðurinn
framleiðir soja í miklu magni þar
sem það er ódýrt og kemur í staðinn
fyrir kjöt. Þar sem estrógen er kven-
hormón þá minnkar það frjósemi
karla í einhverju mæli.
svanhvit@vbl.is
Eggfrumur og
sáðfrumur
í pistlinum mínum í dag fjalla ég
um muninn á sáðfrumum og egg-
frumum, en munurinn á þessum
tveimur frumum er mikill.
Eggfruma er með stærstu frumum
líkamans en sáðfruman er með
þeim minnstu. Þessi munur liggur
í hlutverki þeirra. Eggfruma er stór
vegna allrar þeirrar næringar sem
hún geymir fyrir hugsanlegan fóst-
urvísi á fyrstu sólarhringum eftir
frjóvgun. Sáðfruman er hins vegar
lítil og létt til að geta synt auðveld-
lega upp í gegnum legháls konunn-
ar og inn eftir eggrás þar sem egg-
fruma bíður. Eggfruman er til við
fæðingu en sáðfruman er framleidd
á 70 dögum.
Eggfruman
Eggfrumurnar eru geymdar í eggja-
stokkunum. Eggjastokkarnir eru á
stærð við vínber og eru raunar eins
og eggjaklasar en við kvenskoðun er
erfitt að finna þá. Þegar stúlka fæð-
ist eru u.þ.b. tvær milljónir eggja í
eggjastokkum hennar, en einungis
um 4-500 þeirra ná fullum þroska.
Eggfruman er hnöttótt með kjarna
sem geymir erfðaefni frumunnar í
23 litningum en meginhluti eggfrum-
unnar er forðanæring. Yst er síðan
nokkuð þykk egghimna til varnar.
Þegar eggið þroskast í eggjastokkun-
um myndast vatnsfyllt holrúm eða
blaðra milli þess og annarra fruma.
Blaðran stækkar og eggbúið berst út
að yfirborði eggjastokksins þar sem
það síðan springur. Það verður egg-
los.
Eggið sogast svo inn í eggjaleið-
arann og hefur nú för sína eftir
eggjaleiðaranum í átt að leginu, en
ferðin þangað tekur 1-2 daga. Það er
á þeirri leið sem eggið frjóvgast, ef
það rekst á sáðfrumu.
Sáðfruman
Þroskaferli sáðfrumna, frá æxlun-
arfrumu til fullþroska sáðfrumu
sem getur frjóvgað egg, tekur um 70
daga og eftir að það er hafið er ekki
hægt að hafa áhrif á það ferli. Full-
þroska sáðfrumur eru mjög sérhæfð-
ar frumur.
Karlhormónið testósterón er aðal-
lega framleitt af sérstökum frumum,
svokölluðum Leydig frumum, sem
eru staðsettar í eistunum á milli sáð-
pípanna, örsmárra pípa þar sem sæð-
isframleiðslan fer fram. Hormónið
örvar þroska sáðfrumanna. Þegar
sæðisfrumurnar hafa náð nægum
þroska losna frumurnar frá vegg
sáðpípanna og ferðast inn í eistn-
alyppurnar. Þegar sáðfrumurnar
fara frá eistunum er hreyfanleiki
þeirra enginn. Sæðisfrumurnar ferð-
ast í gegnum eistnalyppuna og tekur
það ferðalag um það bil 4-10 daga. Á
þeim tíma ná frumurnar enn einu
þroskastigi, þ.e. öðlast hreyfanleika.
Enn í dag er það vísindamönnum
hulin ráðgáta hvað það er sem ger-
ist inni í eistnalyppunni sem þrosk-
ar sæðisfrumurnar á þennan hátt.
Þegar sáðfrumurnar fara út úr eistn-
alyppunni eru þær fullþroskaðar og
geta frjóvgað egg.
Sáðfruma skiptist í þrjá megin-
hluta. Aftast, og mest áberandi, er
löng svipa eða hali, sem hreyfist og
gerir sáðfrumunni kleift að synda
upp í gegnum kynkerfi konunnar
að eggfrumunni. Fyrir framan svip-
una er miðhluti eða háls sáðfrum-
unnar en þar raðast hvatberar sem
eru orkuver frumunnar og hreyfa
halann. Fremst er svo höfuð sáð-
frumunnar. í höfðinu er kjarni henn-
ar, en í honum er erfðaefnið í 23 litn-
ingum líkt og í eggfrumunni. Þrátt
fyrir stærðarmun og mun í lögun
hafa báðar kynfrumugerðirnar jafn-
mikið af erfðaupplýsingum, það er
í genum sem raðast niður á 23 litn-
inga í hvorri.
Jórunn Frímannsdóttir, hjúkrunar-
frœðingur og ritstjóri www.doktor.is

uefna