blaðið - 21.09.2006, Qupperneq 26

34 FIMMTUDAGUR 21. SEPTEMBER 2006
blaöiö
Afmælisborn dagsms
H.G. WELLS RITHÖFUNDUR, 1866
GIROLAMO SAVANAROLA PREDIKARI OG
OFSTÆKISMAÐUR, 1452
kolbrun@bladid.net
Flóðhestar og
framakonur
Laugardaginn 23. september
klukkan 16 verður opnuð í Menn-
ingarmiðstöðinni Gerðubergi
sýning á afrískum minjagripum
sem Olöf Gerður Sigfúsdóttir
mannfræðingur hefur safnað
saman. Sýningin samanstendur
af skemmtilegri blöndu af
gömlum munum og nýstárlegum
fjöldaframleiddum gripum, en
saman mynda þeir heild sem
gefur góða mynd af minjagripa-
úrvali íAfríku. Minjagripasafnið
frá Afríku er að mestu í eigu ís-
lendinga sem hafa ferðast til eða
hafa verið búsettir í álfunni.
Sýningin er opin virka daga frá
11-17 og um helgar frá 13-16.
Hún stendurtil 12. nóvember.
Fimmtudaginn 12. október
klukkan 20 mun Kviksaga - Heim-
ildarmyndastöð ReykjavíkurAka-
demíunnar standa fyrir sýningu
á heimildarmyndinni In and Out
of Africa. Ólöf Gerður Sigfús-
dóttir fylgir myndinni úr hlaði
en myndin sýnir á raunsæjan
hátt hið margbrotna og oft á
tíðum skopiega ferli sem afrískur
listmunur fer í gegnum áður en
hann lendir í höndum Vestur-
landabúa. Myndin verður sýnd í
húsnæði Akademíunnar, JL-hús-
inu við Hringbraut, 4. hæð.
Sú þrá að þekkja
og nema...
Sýning og málþing verður í Þjóð-
arbókhlöðu til heiðurs Jónasi Jón-
assyni frá Hrafnagili (1856-1918)
í tilefni af því að 150 ár voru liðin
frá fæðingu hans 4. ágúst 2006.
Sýningin verður opnuð 22. sept-
ember 2006 klukkan 16.30 og
stendurtil 31. desember 2006.
Málþingið verður haldið laug-
ardaginn 23. september 2006
klukkan 13.00.
Dagskrá málþingsins:
13.00 Halldóra Rafnar: Jónas
Jónasson frá Hrafnagili: Ævi og
fjölskylduhagir
13.30 Terry Gunnell: Jónas í
alþjóðlegu samhengi
14.00 Arni Björnsson: Spor-
göngumenn Jónasar
14.30 Hlé
15.00 Hjalti Hugason: Guð-
fræðingurinn og presturinn
15.30 Viðar Hreinsson: Sögur
af vondu fólki. Sagnagerð Jón-
asar frá Hrafnagili
16.00 Rósa Þorsteinsdóttir:
„Heimspeki fólksins". Jónas og
þjóðsögurnar
Aðalheiður Guðmundsdóttir stýrir
þinginu.
Heiðursmaður og foringi
PV forlag hefur sent frá
sér bókina Jean Baptiste
Charcot. Þetta er vegleg
bók um heimskautafar-
ann, landkönnuðinn og
lækninn sem fórst með skipi sínu
Pourquoi-Pas? við Islandsstrendur
árið 1936. Friðrik Rafnsson íslensk-
aði verkið.
„Útgáfa bókarinnar kom þann-
ig til að í byrjun desember í fyrra
var ég staddur í París vegna hins
svonefnda Charcotverkefnis Hl á
Islandi, meðal annars til að hitta
barnabarn Charcots, safnafólk og
fleiri. Þeirra á meðal var David
Kings frá Gléna-útgáfunni í París
sem kynnti mér fyrirhugaða útgáfu
á veglegri bók um Charcot sem þeir
voru að láta vinna í samvinnu við
Société de Géographie, franska land-
fræðifélagið. Mér fannst gráupplagt
að skoða þetta nánar," segir Frið-
rik. „Nokkrum vikum síðar fékk
ég handritið, las það og ámálgaði
útgáfu bókarinnar við Jóhann Pál
hjá JPV. Hann tók erindinu strax
mjög vel, bæði vegna þess að hon-
um fannst efnið áhugavert og ekki
síður vegna þeirra tímamóta að á
þessu ári eru 70 ár liðin frá strandi
Pourquoi-Pas? við Island, nánar til-
tekið þann 16. september 1936.“
Harmleikur við íslandsstrendur
Hver var Charcot?
„Jean-Baptiste Charcot var læknir,
leiðangursstjóri og heimskautafari,
sonur hins heimsþekkta taugalækn-
is, Jean Martin Charcot. Árið 1903
lét hann smíða þrímastra, 32 metra
skip í Saint-Malo í Bretagne í Norð-
ur-Frakklandi sem hann lét nefna
Le Frangais (Frakkinn) og leggur
á því upp í fyrsta leiðangur Frakka
á Suðurskautið og hefur vetursetu
við Wandeleyju þar syðra. Visinda-
legur afrakstur þeirrar ferðar var
meiri en nokkurn óraði fyrir: 1000
km af áður ókunnum strandlengj-
um kannaðar og kortlagðar, þrjú
nákvæm sjókort gerð og 75 kössum
af gögnum safnað og afhent 'Nátt-
úrugripasafni Frakklands.
Fljótlega eftir að hann sneri
aftur til Frakklands fer hann að
undirbúa nýjan leiðangur á Suður-
skautið og setur af stað smíðina á
Pourquoi-Pas?, sérútbúnu skipi til
heimskautaleiðangra með þremur
tilraunastofum og bókasafni. Af-
rakstur leiðangursins er verulegur
og felur í sér rannsóknir í haffræði,
veðurfræði, á hafstraumum og í seg-
ulfræðum. Ennfremur öfluðu þeir
gríðarlegs safns dýra og plantna
sem afhent var safni og stofnun haf-
rannsókna í Mónakó og kortlögðu
2000 km strandlengju.
Árið 1928 leggja Pourquoi-Pas? og
skipið Strasbourg upp í árangurs-
lausa leit að flugbátnum sem norski
landkönnuðurinn Roald Amund-
sen var með. Árið 1934 var hann í for-
ystu leiðangurs til Grænlands sem
farinn var á vegum mannfræðings-
ins Paul-Émile Victor sem dvaldist
í eitt ár í Ammassalík og lifði með-
al eskimóa allan þann tíma. Þann
16. september 1936 lenti skip hans,
Pourquoi-Pas?, í miklu og óvæntu
óveðri út af Reykjanesi, hraktist
upp i Borgarfjörð og fórst á Hnokka
út af Álftanesi á Mýrum. Alls létust
40 manns, 23 fundust látnir, 17 var
saknað og fundust aldrei og einn
áhafnarmeðlimur komst lífs af.
Charcot og menn hans komu oft
við hér á landi í leiðöngrum sinum
á norðurslóðir, bæði í Reykjavík, á
Akureyri og Patreksfirði. Hann eign-
aðist fjölmarga vini hér á landi og
hélt góðu sambandi við þá allt þar
til yfir lauk. Strand Pourquoi-Pas?
var mikil sorgarfrétt á Islandi á
sínum tíma og til marks um það
má nefna að þegar minningarsam-
koma um hina látnu var haldin var
öllum verslunum í Reykjavík lok-
að, og mun það vera einsdæmi að
erlendum manni sé sýndur viðlíka
sómi.“
Goðsögn í huga íslendinga
Hvaða erindi á bókin við okkur ís-
lendinga?
„Charcot er hálfgerð goðsögn í
huga íslendinga sem eru komnir
yfir miðjan aldur og átti hér fjöl-
marga vini á sínum tíma, en þrátt
fyrir það hef ég orðið var við að
fólk veit furðu lítið um það hversu
merkur maður hann var og hversu
merkilegt framlag hans til vísinda-
sögunnar var.
Það er eitthvað heillandi við
þennan mann og um nafn hans
leikur mikill ævintýraljómi. Það er
til dæmis afar fróðlegt og skemmti-
legt að lesa um ferðir hans og
manna hans til Suðurskautslands-
ins á sínum tíma, þrautseigju
þeirra og eljusemi við ótrúlega
erfiðar aðstæður. Hann var í senn
heiðursmaður, kallaður „the polar
gentleman”, mikill foringi, andleg-
ur faðir og vinur áhafnarmeðlima
í löngum og erfiðum sjóferðum.
Einmitt þetta finnst mér eitthvað
svo íslenskt við hann. En um leið
var hann gríðarmikill heimsmað-
ur og metnaðargjarn vísindamað-
ur sem lagði slíkan skerf til rann-
sókna að menn eru í rauninni ekki
almennilega búnir að átta sig á því
enn þann dag í dag.
Ég hef megnustu andúð á hetju-
dýrkun og leiðist almennt að
lesa ævisögur, en mér fannst það
ánægjulegt og gefandi að þýða
þessa bók. Hún á fullt erindi við ís-
lendinga, ég held að flestir þeirra
þekki ekki nema blátoppinn á
þeim mikla borgarísjaka sem Je-
an-Baptiste Charcot var og er í sigl-
inga- og vísindasögu heimsins.“
Harmleikur Lík Charcot og manna hans. Mynd/FinnboglRúUirValdimmson.
Meistari hryll-
ingsins fæðist
Á þessum degi árið 1947 fæddist
Stephen King. Hann er meistari nú-
tímahryllingssögunnar, gríðarlega
afkastamikill og einn vinsælasti rit-
höfundur heims. Hann byrjaði að
skrifa sögur sjö ára gamall. Fyrsta
skáldsaga hans sem gefin var út af
forlagi er Carrie sem kom út árið
1974 og gerði hann heimsfrægan.
Þegar King fékk heiðursverðlaun
The National Book Award árið 2003
risu upp virtir bókmenntamenn og
mótmæltu. Þar á meðal var einn
þekktasti bókmenntagagnrýnandi
heims, Harold Bloom, sem sagði
að bækur Kings hefðu ekkert bók-
menntalegt gildi. Víst er að hinir fjöl-
mörgu aðdáendur Kings taka ekki
undir þann dóm. King er vissulega
mistækur höfundur en þegar hann
er upp á sitt besta er hann sannur
sagnamaður sem kann að byggja
upp spennu, skapar eftirminnilegar
persónur og heldur lesandanum við
efnið. Það er varla hægt að biðja rit-
höfund um að gera mikið meira.a