blaðið - 13.04.2007, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 13. APRÍL 2007
blaðið
i
\
^ \
i.
V
Eiríkur Jónsson yfirlæknir
Tíðni krabbameinsfblöðru-
hálskirtli hefur mafgfaldast
hér á landi á undanförnum
áratugum en sérfræðingar eru
ekki á eitt sáfíTr um orsakir
sjúkdómsins.
Nýgengi krabbameina í blöðruhálskirtli með mesta móti
Tíðnin fimmfaldast
á hálfri öld
IMÉp
m 40 manns deyja
úr krabbameini í
blöðruhálskirtli á
íslandi á ári hverju
og er sjúkdómurinn
næstalgengasta dán-
arorsök af völdum
krabbameina hér á landi á eftir
lungnakrabbameini. Þeir sem grein-
ast eru þó mun fleiri eða um 190 á ári.
Tíðni (nýgengi) sjúkdómsins hefur
fimmfaldast á Islandi á síðustu 50
árum og skýrist um þriðjungur allra
krabbameina í körlum af þessu eina
meini. Island er meðal þeirra landa
sem hafa hæst nýgengi blöðruhálskirt-
ilskrabbameina í heiminum. Samtök
um krabbameinsrannsóknir á íslandi
standa í dag fyrir málþingi um blöðru-
hálskirtilskrabbamein í stofu 132 í
Öskju (náttúrufræðahúsi Háskóla Is-
lands). Málþingið stendur frá kl. 16-18
og eru öllum heimill aðgangur.
Meðal fyrirlesara verður Eiríkur
Jónsson, yfirlæknir á Landspítala Há-
skólasjúkrahúsi, ogmun hann einkum
beina sjónum sínum að því vali sem
menn standa frammi fyrir þegar þeir
hafa greinst með staðbundið krabba-
mein í blöðruhálskirtli.
Standa frammi fyrir vali
„Ef menn greinast með þennan
sjúkdóm bundinn við blöðruhálskirt-
ilinn standa menn frammi fyrir vali
um hvað þeir eigi að gera í stöðunni.
Það getur spannað allt frá því að
menn bíði átekta og fylgist með við-
komandi sjúklingi með skoðunum og
blóðprufum en aðhafist ekkert frekar
nema meinið ætli að vaxa áfram, upp
í að gera geislameðferð eða fjarlægja
kirtilinn með skurðaðgerð."
Að sögn Eiríks getur sjúkdómurinn
verið misalvarlegur og sem betur fer
er hann í flestum tilfellum hægfara.
„Efmenn erukomnirvið aldurþegar
hann greinist á byrjunarreit er ólik-
legt að það verði nokkuð úr honum.
Það getur tekið hann ár eða áratugi
að breyta eðli sínu eða halda áfram
að vaxa,“ segir Eiríkur og bendir á að
erfitt sé að spá fyrir um hvernig sjúk-
dómurinn muni þróast í hverjum og
einum.
„Maður hefur aðferð til að meta
hvað er líklegt að gerist en maður
getur ekki algerlega spáð fyrir um það
og þess vegna kemur efinn inn í þetta.
Maður myndi vilja meðhöndla þá
snemma sem eru líklegir til að lenda
í vandræðum út af þessum sjúkdómi
eða deyja úr honum. Að sama skapi
myndi maður vilja hlífa mönnum við
óþarfa meðferð, það er að segja ef þeir
eru með sjúkdóm sem er ekki líklegur
til að vaxa. Meðferðin getur haft ýmis
áhrif á lífsgæði manna, til dæmis
kyngetu og þvagstjórnun því að hann
situr á mjög hernaðarlega mikilvægu
svæði. Það blandast því inn í þetta
miklar vangaveltur um lífsgæði og
lífslengd."
Andleg raun fyrir sjúklinga
Þeir sem greinast með staðbundið
krabbamein í blöðruhálskirtli eru
undir reglulegu eftirliti til að hægt sé
að fylgjast með þróun sjúkdómsins
og grípa til aðgerða ef nauðsyn ber til.
Að sögn Eiríks kemur það mörgum
spánskt fyrir sjónir þegar þeim er til-
kynnt að þeir séu með sjúkdóminn en
um leið mælt með því að aðeins verði
fylgst með honum.
„Það kemur mönnum spánskt fyrir
sjónir á svipaðan hátt og ef maður
segði við konu að hún væri bara pínu-
lítið ófrísk og þyrfti að hafa áhyggjur
af því. Annaðhvort er hún ófrísk eða
ekki. Það er þetta sem er oft erfitt að
útskýra fyrir mönnum því að menn
líta svo á að krabbamein sé bara eitt
fyrirbæri en innan hvers krabba-
meins eru kannski ólíkir sjúkdómar
þó að maður kalli þá alla sama nafni.
Það getur verið flókið að setja sig
inn í þennan þankagang. Menn fara
kannski í skoðun og eru greindir og
þá taka við heilmiklar vangaveltur
„Maður myndi vilja með-
höndla þú snemma sem
eru líklegir til að lenda í
vandræðum út ofþessum
sjúkdómi eða deyja úr
honum. Að sama skapi
myndi maður vilja hlífa
mönnum við óþarfa með-
ferð, það er að segja efþeir
eru með sjúkdóm sem er
ekki líklegur til að vaxa.
Meðferðin getur haft ýmis
áhrifá lífsgæði manna, til
dæmis kyngetu og þvag-
stjórnun því að hann situr
á mjög hernaðarlega mikil-
vægu svæði."
um hvað sé best að gera í stöðunni,"
segir Eiríkur og tekur undir að það geti
reynt talsvert á fólk andlega.
„Það gerir það sérstaklega i upphafi
á meðan að menn eru að átta sig á
stöðunni. Þeir bera sig kannski saman
við það versta sem þeir hafa heyrt um
þennan sjúkdóm. Ef nágranni eða ætt-
ingi hefur látist af þessum sjúkdómi
þá tengja menn ósjálfrátt sjúkdóminn
við það og halda að þeir séu á hinum
versta vegi. Þeir heyra síður af hinum,“
segir Eiríkur og bendir jafnframt á að
sjúklingur og læknir þurfi í raun að
komast sameiginlega að ákvörðun um
hvað gera skuli í stöðunni.
„Það er óvenjulegt því að auðvitað
á læknirinn sem gefur sig út fyrir að
vera sérfræðingur að segja hvað skuli
gera. Því er ekki alveg svo farið í þessu
tilfelli. Maður er að eiga við sjúkdóm
sem getur í eðli sínu verið mjög rólegur
og hægfara og þarf kannski ekki með-
höndlunar og meðhöndlun getur haft
heilmikil áhrif á lífsgæði sem menn
myndu vilja halda í,“ segir Eiríkur og
bendir á að þessu sé öðruvísi farið með
ýmsa aðra sjúkdóma
„Ef menn greinast til dæmis með
æxli eða krabbamein í nýranu þá er
ekki um neitt val að ræða. Ef það er
staðbundið krabbamein í nýranu þá
tekur maður það bara. Sem betur fer
þarf maður í flestum tilvikum ekki að
standa í þessum miklu vangaveltum
en þarna er maður með öðruvísi sjúk-
dóm sem er á mjög hernaðarlega mik-
ilvægu svæði. Menn eru því hugsi yfir
hvað meðferð geti haft í för með sér
og eins þennan möguleika að meinið
láti það lítið yfir sér að það er kannski
óhætt að bíða átekta og það er hópur
manna sem kýs það annaðhvort vegna
annarra heilsufarsvandamála, aldurs
eða vegna lífsgæðaspurninganna.“
Hægt er að meðhöndla krabbamein í
blöðruhálskirtli þegar það er á upphafs-
reit annars vegar með geislameðferð
(utan frá eða innan) og hins vegar með
skurðaðgerð ákirtlinum. Fjallað verður
um meðferðarleiðir á málþinginu í dag
og meðal annars mun Sigurður Guð-
jónsson þvagfæraskurðlæknir ræða
aðgerðir á blöðruhálskirtli með hjálp
vélmennis sem er eins konar framleng-
ing á fingrum skurðlæknisins.
„Vélmennið gerir ekki aðgerðina
heldur er þetta bara tæki fyrir skurð-
lækninn til að geta unnið af meiri ná-
kvæmni á þessu viðkvæma svæði sem
þarna er,“ segir Eiríkur.
Algengara í iðnvæddum löndum
Tíðni krabbameins í blöðruháls-
kirtli hefur fimmfaldast hér á landi
á undanförnum 50 árum. Orsakir
þessarar aukningar eru ekki kunnar
en talið er að þær kunni að tengjast
breyttum lífsháttum (til dæmis mata-
ræði) og aukinni greiningarvirkni.
„Við teljum að þessi greiningarvirkni
hafi mikil áhrif á þessa aukningu frekar
en að við séum að horfa á einhvern far-
aldur í samfélaginu. Ef við skoðum
menn sem eru komnir yfir fimmtugt
getum við fundið þessar krabbameins-
breytingar hjá æði mörgum en þær
koma kannski aldrei fram. Eftir því
sem greiningaraðferðir hafa þróast
með árunum og eftir því sem þær eru
meira notaðar finnum við fleiri tilfelli.
Greiningarvirknin í hinu vestræna
samfélagi sem maður tengir væntan-
lega við betri heilbrigðisþjónustu og
betri aðgang að sérfræðiþjónustu
leiðir líka til fleiri greindra tilfella,"
segir Eiríkur.
1 iðnvæddum löndum er blöðruháls-
kirtilskrabbamein algengasta krabba-
mein hjá körlum en í þróunarlöndum
er það sjötta algengasta krabbameinið.
Bent hefur verið á að þennan mismun
megi ekki aðeins skýra með ólíkum
lífsháttum og erfðafræði heldur
einnig af því að aðgengi að læknisþjón-
ustu og greiningu er mjög ólíkt milli
landa.
Þá kann mataræði einnig að hafa
sitt að segja. „I hinum vestræna heimi
hefur það sennilega áhrif á þróun
þessa sjúkdóms hvað við erum að láta
ofan í okkur, að við séum að borða
meira af fituríkari og kaloríumeiri
mat en minna kannski af grænmeti og
ávöxtum sem hafa hugsanlega vernd-
andi áhrif gegn myndun þessa meins,“
segir Eiríkur og leggur áherslu á orðið
hugsanlega enda séu skoðanir skiptar
meðal sérfræðinga.
Sérfræðinga greinir á
„Þegar um er að ræða sjúkdóm sem
getur verið svona mikið ólíkindatól
spretta upp teoríur og skólar um
hvernig best sé að standa að málum
og menn líta gjarnan á að sinn skóli sé
sá eini rétti. Ef þú átt bara hamar þá er
allur heimurinn eins og nagli. Það er
mikilvægt að líta á staðreyndir málsins
og að þetta fari ekki út í einhvers konar
trúarbragðavísindi," segir hann.
Að sögn Eiríks er þessi ágreiningur
sérfræðinga ein ástæða þess að ekki er
boðið upp á hópleit (skimun) að sjúk-
dómnum meðal karlmanna.
„Menn eru ekki sammála um hvernig
eigi að meðhöndla þá sem greinast
þannig að þar til að menn hafa meiri
upplýsingar eða geta betur spáð um
hverjum maður getur hlíft við meðferð
og hverja eigi að meðhöndla snemma
er ekki talið réttlætanlegt að vera að
leggja til hópleit að þessum sjúkdómi
eins og gert er með brjóstakrabbamein
eða legkrabbamein," segir hann.
Að sama skapi getur verið erfitt að
benda á leiðir til forvarna gegn sjúk-
dómnum. „Menn geta kannski helst
breytt mataræði sínu en eins og ég
segi þá er mikið um teóríur í þessu og
ekki klárar leiðir sem þú getur farið
til að koma í veg fyrir þetta og engin
bein tengsl eins og á milli reykinga og
lungnakrabbameins," segir Eiríkur
Jónsson að lokum.
einar.jonsson@bladid.net
Ertu orkulaus?
- kíktu inn á metasys.is
K
metasys.is