Bændablaðið - 13.01.2009, Blaðsíða 6

6 Bændablaðið | þriðjudagur 13. janúar 2009
Málgagn bænda og landsbyggðar
LEIÐARINN
LOKAORÐIN
Bændablaðið kemur út hálfsmánaðarlega. Því er dreift til allra bænda landsins og fjölmargra annarra er tengjast landbúnaði.
Bændablaðinu er dreift ókeypis til þeirra er stunda búskap en þéttbýlisbúar geta gerst áskrifendur að blaðinu.
Árgangurinn kostar kr. 5.400 en sjötugir og eldri greiða kr. 2.400.
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands.
Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Fax: 562 3058 – Kt: 631294-2279 – Ritstjóri: Þröstur Haraldsson, ábm. th@bondi.is – Sími: 563 0375
Blaðamenn: Erla H. Gunnarsdóttir ehg@bondi.is – Margrét Þ. Þórsdóttir mth@bondi.is – Sigurdór Sigurdórsson ss@bondi.is – Sigurður M. Harðarson smh@bondi.is
Auglýsingastjóri: Eiríkur Helgason eh@bondi.is – Sími: 563 0303 – Myndvinnsla og frágangur: Prentsnið ehf.
Netfang blaðsins (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is Netfang auglýsinga er augl@bondi.is Vefsíða blaðsins er www.bbl.is
Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Íslandspóstur annast dreifingu blaðsins að mestu leyti. ISSN 1025-5621
Hver ber ábyrgð á
siðferðisbrestinum?
Eftir því sem lengra líður frá
bankahruninu og fleira mis-
jafnt er grafið upp úr skúma-
skotum íslensks viðskiptalífs á
síðustu árum verða landsmenn
æ meira gáttaðir. Hvers konar
viðskiptasiðferði lýsir það að
bankar og eigendur þeirra skuli
leika þann leik að lána almenn-
ingi peninga í mynt sem þessir
sömu bankar eru að vinna gegn
á erlendum mörkuðum? Og til
að bíta höfuðið af skömminni
eru útrásargreifarnir mættir til
þess að innheimta hagnaðinn af
svokölluðum afleiðusamningum
sem bersýnilega miðuðust við
fall krónunnar.
Það er greinilegt af þessum
dæmum að umræðan sem fyrir
löngu er hafin um samfélags-
lega ábyrgð fyrirtækjanna og
atvinnulífsins hefur ekki náð inn
fyrir þykka múra bankanna. Það
má svo sem segja að tilraunir
stjórnvalda til þess að kalla eftir
þeirri ábyrgð hafi ekki verið ýkja
þróttmiklar.
Þess vegna hljótum við nú að
spyrja, með vaxandi þunga, hver
sé ábyrgð þeirra stjórnmálaafla
sem voru við völd í sautján ár
án þess að stemma stigu við því
athæfi, oft á tíðum á gráu eða
jafnvel dökkgráu svæði, sem nú
hefur sett þjóðarskútuna á hlið-
ina. Hvernig stóð á því að þrátt
fyrir kröfur og hjal um aukið
eftirlit með viðskiptalífinu stóðu
stjórnvöld gegn því að auka
það? Árum saman voru eftirlits-
stofnanirnar í stöðugu fjársvelti,
ef þær voru þá ekki eyðilagðar
með því að raða þar inn aflóga
stjórnmálamönnum og öðrum
sem helst gerðu ekki neitt nema
taka við kaupinu sínu. Það var
tryggilega séð fyrir því að þar
væri enginn sem tæki lagabók-
stafinn eða stefnumið eftilits-
stofnana hátíðlega. –ÞH
Þeir eru ekki margir stólparnir sem standa eftir
þá flóðbylgju sem skall á efnahagslífi þjóðarinn-
ar á haustdögum. Á einni nóttu má segja að á
ný hafi verið horft á landbúnað, sjávarútveg og
aðrar framleiðslugreinar, ásamt ferðaþjónustu,
sem helstu undirstöður þjóðfélagsins. Ekki fyrir
löngu var því haldið fram að fjármálaumsýsla,
bankastarfsemi og tengdar greinar kæmu í stað-
inn fyrir slíkar atvinnugreinar. Því miður reynd-
ust þær stoðir fúnar þegar á reyndi.
Fjárlög tóku krappa dýfu. Frá því að vera
góðærisfjárlög, lögð fram á fyrstu dögum haust-
þings, og til jóla má segja að þau hafi hrunið.
Umdeilanlegt er hvernig staðið var að þeirri
kröppu beygju sem tekin var. Bændur fara ekki
varhluta af því. Ákvörðun Alþingis um að standa
ekki við gerða samninga við bændur er meiri-
háttar skipbrot á um 20 ára gömlu fyrirkomu-
lagi. Aldrei áður hefur verið um slíkt samning-
arof að ræða sem nú. Bændasamtökin höfnuðu
samningaumleitan um að rýra kjör bænda með
þeim hætti sem gert hefur verið, og mótmæltu
aðför að samningum bænda.
Vinna við fjárlög næsta árs er talin verða enn
erfiðari. Mun meiri samdráttur á útgjöldum rík-
issjóðs er sagður fyrirhugaður. Væntingar um
verðbólguþróun næstu misseri eru um hraða
hjöðnun hennar. Skaði og tekjumissir bænda,
sem eru aðilar að búvörusamningum, er því
ekki fyllilega ljós á þessari stundu. En sam-
kvæmt forsendum sem lagðar voru fram við
fjárlagagerðina er reiknað með um 8% sam-
drætti. Verði verðbólga hins vegar meiri verð-
ur enn meiri samdráttur. Afleiðing af því getur
verið mjög alvarleg fyrir marga bændur.
Bændasamtökin og búgreinafélög, sem gert
hafa samningana, verða að meta þá stöðu sem
upp er komin og reyna að finna leiðir. Þær
liggja ekki í augum uppi því staðreyndin er að
ríkissjóður á ekki fjármuni. Þá er hin leiðin að
auka tekjur búa með öðrum hætti. Hún er vafa-
laust líka torsótt. Hins vegar verður að tryggja
að búum verði ekki kollsteypt. Að tryggja
búvöruframleiðslu vegna fæðuöryggis. Að
hætta ekki rekstri afurðafyrirtækja né fyrirtækja
sem þjónusta atvinnugreinina. Samningarofið
getur haft mikil keðjuverkandi áhrif á byggð-
ir ef illa fer. Ekki síst ætti að vera keppikefli
að tryggja atvinnuhagsmuni, því að við höfum
ekki efni á fækkun starfa nú.
Næstu vikur og mánuðir verða erfiðir mörg-
um búum. Þróun á verði aðfanga, eins og
áburðar o.fl., verður afgerandi fyrir framtíð
margra. Nú líður að þeim tíma að stjórnvöld
verða að koma með stefnu um hvernig tekið
verður á skuldum fólks. Frystingartími lána,
sem margir hafa nú, tekur enda. Því miður
hefur lítið komið fram um hvernig á að greiða
úr málum. Bændasamtökin og búnaðarsam-
böndin benda enn og aftur á öfluga þjónustu
við bændur. Ákveðið hefur verið að bæta enn
frekar ráðgjafarvinnu fyrir þá sem standa í erf-
iðri glímu við fjármál. Bændum er bent á að
hafa samband við ráðunauta. En fyrst og fremst
byrjar slík glíma hjá hverjum og einum bónda.
Matvælafrumvarp Breytt matvælafrum -
varp hefur litið dagsins ljós. Við fyrstu sýn
virð ist sem sú frestun sem á málinu varð hafi
orðið til að bæta það verulega. Fagleg umsögn
BÍ hefur skilað sér að verulegu leyti við endur-
skoðun frumvarpsins. Bændasamtökin hafa
þegar falið starfshópi sínum að fara yfir efni
þess og undirbúa nýja umsögn. Grund vallar-
afstaða okkar nú er að koma enn skýrar fyrir í
lögunum ákvæðum 13. gr. EES samningsins. Á
því má ekki liggja nokkur vafi að þau ríku rétt-
indi sem hann tryggir til verndar heilsu manna
og dýra séu afdráttarlaust nýtt í löggjöfinni.
Evrópusambandsumræða Einörð af-
staða samtaka bænda til aðildar að ESB hefur
haft áhrif. Aðildarsinnar hafa reynt að tortryggja
málflutning og kalla eftir sanngjarnari umræðu.
Afstaða okkar er hins vegar byggð á reynslu og
staðreyndum, ekki vonum og væntingum sem
alltof mikið er reynt að halda á lofti. Nú telja
margir að ekki verði lengur komist hjá því að
sækja um aðild og láta reyna á samning. Við
slíku undanlátstali er varað. Vonir og væntingar
mega ekki byrgja okkur sýn. Ef hins vegar ein-
hver gæti bent á að aðildarríki hafi fengið var-
anlegar undanþágur frá sameiginlegri stefnu
ESB vegna þýðingarmikilla hagsmuna við-
komandi þjóðar, væri örugglega búið að benda
á slíkt. En slíkt hefur enginn fengið. Það er ekki
til „súperaðild“ að ESB þar sem öllum sérhags-
munum okkar væri fullnægt og við nytum allra
kosta aðildar. Þó að sagt sé að aðstæður vegna
bankakreppu kalli á annað hagsmunamat og
aðra skoðun þá er líka bankakreppa í ESB.
Vandamál bankakreppunnar er samt að stærst-
um hluta stjórnunarvandi hér innanlands. Því
fyrr sem dugmiklir stjórnmálamenn átta sig á
slíkum staðreyndum þeim mun fyrr getum við
hafið uppbygginguna. HB
Fúnar stoðir
Á næstu vikum og mánuðum er
líklegt að umræða um aðild að
ESB magnist verulega. Það virð-
ist vera sem að margir líti á aðild
að sambandinu sem lausn á núver-
andi efnahagsvanda, sérstaklega til
að geta tekið upp aðra mynt í stað
íslensku krónunnar. Að sækja um
aðild tekur þó alltaf talsverðan
tíma. Verði aðild samþykkt í þjóð-
aratkvæðagreiðslu tekur við aðlög-
un í einhvern tíma, sem endar með
fullri aðild. Sett eru sérstök skilyrði
fyrir upptöku sameiginlegs gjald-
miðils þar fyrir utan, sem Ísland
uppfyllir ekki nú.
Hvað varðar sauðfjárræktina er
erfitt að fullyrða um hvernig grein-
inni myndi reiða af innan ESB, en
meginbreytingarnar eru af tvennum
toga:
1. Tollalækkun
Innganga hefur það í för með sér
að öll tollvernd gagnvart ESB
hverfur. Það mun að sjálfsögðu
þýða aukinn innflutning. Almennt
séð er kannski ekki ástæða til að
hafa miklar áhyggjur af beinni
samkeppni við innflutt kindakjöt,
vegna sérstöðu kjötsins í hugum
neytenda. Hins vegar er jafn ljóst
að áhrifin yrðu mun meiri af inn-
flutningi annarra kjöttegunda.
Miklu meiri munur er til dæmis á
verði á svína- og kjúklingakjöti
hérlendis og innan ESB heldur en
á kindakjöti. Undir venjulegum
kringumstæðum yrði því þungi inn-
flutningsins þar. Mikið magn af
tollfrjálsum innflutningi á kjöti af
þessum tegundum myndi auðvitað
hafa áhrif á kjötmarkaðinn í heild.
Ljóst er að það myndi koma niður
á sölu alls innlends kjöts þar með
talið kindakjöts.
2. Breyting á styrkjakerfi
Með aðild yrði íslenskur landbún-
aður að taka upp hina sameiginlegu
landbúnaðarstefnu ESB og gjör-
bylta þar með styrkjakerfinu eins
og það er nú hérlendis. Afnema
verður flestar tengingar greiðslna
við framleiðslu, s.s. á kíló, lítra
o.s.frv. Nú er kjarninn í stuðn-
ingi ESB greiddur út á landstærð
og skiptir þá ekki öllu máli hvort
þar fer fram framleiðsla eða ekki.
Framleiðendum eru sett ýmis skil-
yrði um t.d. sjálfbæra landnotkun,
meðferð búfjár og fleira – ekki
ólíkt hérlendri gæðastýringu í sauð-
fjárrækt.
Samið hefur verið um ýmsar
sérlausnir varðandi landbúnað ein-
stakra aðildarríkja, s.s. varðandi
norðlægan landbúnað í Svíþjóð og
Finnlandi Rétt er að taka fram að
margt af þeim sérlausnum þarf við-
komandi ríki að kosta sjálft, t.d. er
áætlað að kostnaður við landbún-
aðarstyrki í Finnlandi sé að 60%
greiddur af finnska ríkinu en 40%
af ESB.
Mjög erfitt er að áætla hversu
mikla styrki sauðfjárbúskapur hér-
lendis fengi við aðild að ESB. Það
er ekki síst vegna þess að það myndi
ráðast að miklu leyti í aðildarvið-
ræðum um hversu umfangsmikill
stuðningurinn yrði, hversu mikið
íslenska ríkið óskar eftir að fá að
gera og við hvað yrði miðað þegar
upphæð óframleiðslutengda stuðn-
ingsins yrði ákveðin. Jafnframt eru
enn heimildir fyrir ákveðna fram-
leiðslutengingu í sauðfjárbúskap
(gripagreiðslur), en það færi einnig
eftir íslenskum stjórnvöldum hvort
óskað yrði eftir að nýta þær heim-
ildir.
Í samantektum sem gerðar hafa
verið um áhrif inngöngu í ESB á
Íslandi hefur reyndar verið talið
að sauðfjárrækt myndi koma skást
út úr þeim breytingum sem fylgja
aðildinni. Hinsvegar er þar ein-
göngu horft á greinina sérstaklega
en ekki þróunar á kjötmarkaði
vegna innflutnings annarra kjötteg-
unda.
Hugsanleg þróun
Í Finnlandi varð þróunin sú eftir
inngöngu í ESB að bændum fækk-
aði verulega, búin stækkuðu og
verð á afurðum lækkaði. Ætla
má að þróunin geti orðið svipuð
hérlendis ef verður af inngöngu í
ESB. Jafnframt er ljóst að rekstr-
argrundvöllur margra afurðastöðva
brestur ef mikill samdráttur verður
á kjötmarkaði. Störfum í grein-
inni og tengdum greinum mun því
fækka. Mörg samfélög sem byggja
á sauðfjárrækt hérlendis munu ekki
þola það.
Verði samt sem áður tekin
ákvörðun um að sækja um aðild
að ESB þá skiptir miklu máli að
skilgreina vel samningsmarkmið
varðandi landbúnaðinn. Það er t.d.
talið að aðildarsamningur Finna
um landbúnað sé talsvert betri en
Svía vegna vandaðri undirbúnings
Finna.
ESB og sauðfjárræktin
Sigurður Eyþórsson
framkvæmdastjóri Landssamtaka
sauðfjárbænda
ls@bondi.is
Evrópumál