Bændablaðið - 18.11.2010, Blaðsíða 39

LANDSbréfið | 3
„Upplifunin er bæði ömurleg og óskemmti-
leg. Ég hefði seint trúað því ef einhver hefði
spáð því fyrir mér að við ættum eftir að
standa í þessum sporum gagnvart ríkisvald-
inu og réttlætinu, því aldrei fyrr var vitað um
nokkurn ágreining varðandi eignarhald
Garðs á þessu landi,“ segir Jónas Pétur
Bóasson, bóndi í Garði í Þistilfirði.
„Verst er að óbyggðanefnd og dómstól-
arnir skilja okkur eftir með afar óljósa réttar-
stöðu því enginn getur svarað þeirri spurn-
ingu hvað felist raunverulega í því að ríkið
eigi nú Þverfellsland en „afréttareign“ lands-
ins sé okkar! Þetta hugtak, „afréttareign“,
hefur hvergi verið skilgreint og það hlýtur að
kalla á enn frekara stapp fyrir dómstólum. Í
okkar tilviki hefur þetta praktíska þýðingu því
áður stýrðum við rjúpnaveiði í Þverfellslandi
en eftir að Hæstiréttur talaði ríkir fullkomin
óvissa um hvort forræði gagnvart veiði-
mönnum felist í hugtakinu „afréttareign“ eða
ekki. Þverfallsland er rjúpnasvæði, aðgengi
fólks er þar auðvelt og ásókn veiðimanna
eftir því. Rjúpnaskyttur telja sjálfsagt að þær
geti nú hagað sér þar að vild og ég sé fyrir
mér stríðsástand með tilheyrandi ofveiði.“
Jónas Pétur og Soffía gengu bæði til liðs
við Landssamtök landeigenda á sínum tíma
en hafa horft á starfsemi samtakanna úr fjar-
lægð. „Við skráðum okkur í félagið vegna
samstöðu með öðrum í svipaðri stöðu en
höfum enn ekki komið því við að mæta á
fund á vegum landeigenda. Þörfin fyrir að
standa saman er hins vegar rík.
Við trúðum því aldrei að fjármálaráðherra
færi að gera landakröfur í nafni ríkisvaldsins
alveg að túngarði manna hér um slóðir,
heldur myndi þjóðlendumálið fjalla um sjálft
hálendið. Allt annað kom á daginn. Í okkar
máli stóðum við frammi fyrir þeirri forsendu
óbyggðanefndar að þáverandi eigendur
Garðs hefðu helgað sér land, sem þeir ekki
áttu, með landamerkjabréfi frá 1887. Okkur
var síðan gert að sanna það fyrir dómstólum
að þetta fólk hefði ekki stolið landinu á
sínum tíma. Slík sönnunarbyrði á herðar
landeigendum er auðvitað fráleit, ekki síst
þegar haft er í huga að ýmis gögn úr fortíð-
inni eru sannanlega glötuð. Það var til dæmis
notað gegn okkur að árið 1855 var fært til
bókar á Svalbarðsþingi: „Lesið upp forboðs-
skjal frá Garðs- og Flautafellsbændum um að
reka geldfé á afrétt þeirra án leyfis og borg-
unar fyrir hverja kind.“ Skjalið sjálft er glatað
og ekkert vitað nánar um hvað í því stóð en
ljóst að framsetning og orðalag athuga-
semda getur skipt verulegu máli þegar dóm-
stólar fara að fjalla um mál og samstaða ná-
granna getur komið mönnum í koll!
Málaferlin kostuðu óhemju tíma og fjár-
muni. Við fórum á skjalasöfn á Akureyri og á
Húsavík til að leita að gögnum en ekki tókst
að finna pappíra sem dugðu okkar málstað
fyrir rétti. Því fór sem fór en alvarlegast er að
enn skuli vera lausir endar í málinu, eftir allt
sem á undan er gengið.“
„Ég gerði mér grein fyrir því að við gætum
allt eins tapað málinu, enda fór það svo í
undirrétti og reynslan kennir að Hæstiréttur
staðfestir undirréttardóma í meirihluta tilvika.
Svo fór hins vegar að við höfðum þar fullan
sigur og ég þakka það annars vegar upplýs-
ingum og gögnum sem við lögðum fram og
hins vegar vettvangsskoðun hæstaréttar-
dómaranna. Við fórum með dómara Hæsta-
réttar inn á miðja heiði og ég er sannfærður
um það hafði áhrif á þá að kynnast að-
stæðum hér af eigin raun,“ segir Sigurður
Jens Sverrisson, einn ábúenda og eigenda
Hvamms í Þistilfirði.
„Afi minn heyjaði á heiðinni, á landinu
sem ríkið heimtaði að yrði þjóðlenda. Kyn-
slóð eftir kynslóð hefur Hvammur verið
keyptur og seldur, landið nytjað og eignar-
réttur Hvammsfólks virtur af öllum, þar á
meðal af ríkinu sjálfu. Ég benti hæsta-
réttardómurunum á að ég væri fimmti ætt-
liðurinn sem byggi í Hvammi og ef ætti nú að
taka af okkur hluta jarðarinnar mætti allt eins
spyrja sig hvers vegna ríkið hirti þá ekki bara
allt saman? Annað hvort gildir kaupmáli eða
hann gildir ekki, enginn kaupmáli gildir bara
að hluta.“
Athygli vekur að óbyggðanefnd og Hér-
aðsdómur Norðurlands tóku í niðurstöðum
sínum fullt tillit til í sóknarlýsingar fyrir Sval-
barðssókn sem ungur aðkomumaður skrifaði
fyrir prestinn á Svalbarði um 1875. Vitað er
að ungmennið var lítt staðkunnugt og Sig-
urður Jens í Hvammi segir það sjást best á
því að skrifarinn hafi þarna „flutt heilu fjöllin
milli heiða og notað hugtökin „almenningur“
og „afréttur“ sem hafi verið nýyrði þar um
slóðir og ekki notað af heimamönnum í hér-
aði, hvorki fyrr né síðar.“
Hluti af viðsnúningi málsins á æðsta dóm-
stigi var einmitt sá að Hæstiréttur hafnaði því
að gefa sóknarlýsingunni slíkt vægi að „hún
verði látin standa því í vegi að viðurkenndur
verði eignarréttur þeirra [áfrýjenda] að land-
inu, sem um er deilt í málinu.“
„Okkur leið ekki vel á meðan á þessu
málaskaki stóð. Tilfinningin var vond og
óþægileg. Þjóðlendumálið verður stjórn-
völdum til ævarandi skammar. Aðalatriðið var
samt að berjast áfram, grafa eftir gögnum til
að styðja mál sitt og gefa aldrei upp vonina.
Upp úr stendur líka samstaða og baráttu-
gleði sem ríkti hér um slóðir og ég þakka ná-
grönnunum fyrir að standa með okkur sem
einn maður. Við nutum stuðnings hvert af
öðru, miðluðum upplýsingum á milli,
studdum hvert annað og „peppuðum okkur
upp“ í sameiningu. Eitt verð ég svo að fá að
nefna og það er hin ærandi þögn um þjóð-
lendumálið á Alþingi. Þar er bara ekki minnst
einu einasta orði á þjóðlendulögin og fram-
kvæmd þeirra af hálfu stjórnvalda fyrr og
síðar! Þingmenn gátu kjaftað um Icesave frá
morgni til kvölds mánuðum saman í fyrra en
ég hefði nú kosið að í það minnsta fáeinum
prósentum af þeim ræðutíma hefði verið
varið í að fjalla um þjösnaskap ríkisvaldsins
gagnvart landeigendum.“
bændur í Garði í Svalbarðshreppi í Þistil-
firði, Soffíu Björgvinsdóttur og Jónas
Pétur Bóasson. Þau kröfðust þess fyrir
Hæstarétti að ógiltur yrði úrskurður
óbyggðanefndar um að svokallað Þver-
fellsland, sem er stór hluti Garðs, væri
þjóðlenda. Héraðsdómur Norðurlands
eystra staðfesti niðurstöðu óbyggða-
nefndar 24. september 2009 og Hæsti-
réttur staðfesti héraðsdóminn 7. október
2010. Í úrskurði óbyggðanefndar var
viðurkennt að Þverfellsland væri þrátt
fyrir þetta „afréttareign“ Garðsbænda
og bæði dómstig lögðu blessun yfir
þann skilning nefndarinnar.
eigendur jarðarinnar Hvamms í Svalbarðshreppi í Þistilfirði. Þeir kröfðust þess fyrir Hæsta-
rétti að ógiltur yrði úrskurður óbyggðanefndar varðandi Hvamm og land, sem óbyggða-
nefnd úrskurðaði að væri þjóðlenda, yrði viðurkennt sem eignarland. Héraðsdómur
Norðurlands eystra staðfesti úrskurð óbyggðanefndar 16. september 2009 en Hæstiréttur
komst að þveröfugri niðurstöðu 7. október 2010 og felldi úrskurðinn úr gildi.
Málið
varðar
Málið varðar
Réttarstaðan í lausu lofti
Stjórnvöldum til ævarandi skammar
Soffía Björgvinsdóttir og Jónas Pétur Bóasson í Garði með þykkan skjalabunka vegna
málareksturs síns.
Sigurður Jens Sverrisson í Hvammi 2, fyrir miðri mynd. Vinstra megin er Úlfur Heiðar Marinósson í Hvammi 1 og hægra megin Friðrik
Pétur Guðmundsson í Hvammi 4.
Hæstiréttur í vettvangsferð í Þistilfirði. Dómararnir Gunnlaugur Claessen og Jón Steinar
Gunnlaugsson rýna í landakort af svæðinu ásamt Jónasi Pétri í Garði.