Fréttablaðið - 08.12.2012, Blaðsíða 104

8. desember 2012 LAUGARDAGUR | MENNING | 80
BÆKUR ★★★ ★★
Endimörk heimsins
Sigurjón Magnússon
ORMSTUNGA
Nóvella Sigurjóns Magnússonar,
Endimörk heimsins, segir söguna
af því þegar rússneska keisarafjöl-
skyldan var tekin af lífi í júlí 1918.
Sagan er sögð af Pétri Jermakov,
einum úr aftökusveitinni, 21 ári
seinna. Þá hafa ýmsir af forsprökk-
unum sem fyrir aftökunni stóðu
iðrast gerða sinna og heimurinn
sameinast um að hún hafi verið hið
versta níðingsverk.
Jermakov er ekki á sama máli.
Í hans augum voru drápin einung-
is nauðsynlegur hluti byltingarinn-
ar. Hann þykist þó hafa átt pers-
ónulegra harma að hefna hafandi
setið í fangelsi keisarans, berandi
þess ævarandi merki. Hatur hans
á keisara hjónunum er engu minna
árið 1939, þegar hann segir sögu
sína háttsettum mönnum úr flokkn-
um, og iðrun er fjarri honum. Skít-
verk var aftakan kannski, en níð-
ingsverk aldrei.
Hugsanlega vefst það fyrir ein-
hverjum hvaða erindi þessi saga eigi
við Íslendinga í dag en boðskapur-
inn er kristalskír: hugsjónir spilla
ef menn verða svo trúir mál staðnum
að þeir hætta að sjá mun á réttu og
röngu. Boðskapur sem sannarlega
á erindi inn í samfélag sam tímans.
Undirtitill bókarinnar er: Frásögn
hugsjónamanns og svo enginn velk-
ist nú í vafa eru einkunnarorð bókar-
innar sótt í smiðju Ismails Kadare:
„Þeir sem sameinast um völdin
verða að gera fleira en skipta með
sér ábreiðum og gullskrauti. Það
gerist seinna. Fyrst og fremst verða
þeir að sameinast um glæpaverkin!“
Trúr þessum boðskap gerir Sigur-
jón persónu Jermakovs að fullkom-
lega blinduðum bolsévika. Frekar
ógeðfelldri persónu sem þó vekur
vissa aðdáun fyrir að standa með
sjálfum sér og taka ábyrgð á sínum
hlut í ódæðisverkinu. Samkvæmt
heimildum er það sannleikanum
samkvæmt og því nokkuð augljóst
hví höfundur valdi hann sem mál-
pípu en ekki til dæmis stjórnanda
aðgerðarinnar, Júrovskí, sem seinna
iðraðist sáran.
Sigurjón er betri höfundur en svo
að honum detti predikunartónn í
hug, orð og gerðir Jermakovs eru
látin tala og úr verður óhugnanleg
frásögn af aðdraganda og útfærslu
á aftöku heillar fjölskyldu, þjónustu-
fólki hennar og lækni. Svo sterk er
lýsingin á morðunum sjálfum að les-
anda liggur við að kúgast, eins og
höfundur lætur ýmsa þá sem þátt
taka í aðgerðinni gera.
Stíllinn er knappur og laus við alla
útúrdúra. Hér talar persóna sem
sannfærð er um eigin málstað, ekk-
ert rúm fyrir tilfinningasemi og titt-
lingaskít. Þetta þrönga sjónarhorn
er þó veikleiki sögunnar, ofstækis-
maður er ekki trúverðug málpípa
og áhrifin verða ekki eins sterk og
þau hefðu getað orðið ef fleiri hefðu
fengið að leggja orð í belg. Það er of
auðvelt að afgreiða Jermakov sem
bilaðan mann og draga þannig úr
áhrifamætti frásagnar hans.
Friðrika Benónýsdóttir
NIÐURSTAÐA: Vel unnin og sterk
nóvella um óhugnanlegan atburð.
Rörsýni aðalpersónunnar dregur þó úr
áhrifamættinum.
Sá sem hefur drepið …
Árið 1991 rakst ég á bókina The Stories
of Raymond Carver í Bókabúð Máls og
menningar. Ég var að nálgast þrítugt,
hafði gefið sjálfur út eitt smásagnasafn
og pínulítið ljóðakver en það var nokkr-
um árum áður, ég hafði ekkert skrifað
í nokkur ár, byrjað á sömu blaðsíðunni,
sömu málsgreininni, sömu setningunni
aftur og aftur án þess að þokast áfram.
Í mér bjó efni, andrúmsloft og þrá en
ég hafði ekki fundið tóninn.
Það sem fyrst dró mig að bókinni var
kápan: Drungalegar myndir af hvers-
dagslegu fólki við hversdaglega iðju.
Ég hef alltaf kunnað vel við hversdags-
leikann og þráð að gera honum skil í
skáldskap. Í sögum bókarinnar öðluð-
ust myndirnar á kápunni sterkara og
dýpra líf. Í bókinni eru
þrjú smásagnasöfn eftir
Carver og sögurnar lýsa
baráttu fólks við sjálft sig
í hversdagslegum aðstæð-
um, vangetu til að tjá til-
finningar sínar, áráttu
og fíkn, ofbeldi og van-
rækslu. Þrátt fyrir dap-
urlegt efni eru sögurn-
ar mjög fyndnar en það
sem hafði mest áhrif á
mig var hvernig Carver
náði að bregða upp ljóslifandi og
eftirminnilegum myndum með mjög
einföldu orðalagi.
Sögur Raymonds Carver gáfu mér
tóninn fyrir mínar eigin sögur en ekki
fyrr en ég hafði legið í þeim
í tvö ár og lesið þær fram og
aftur. Fór svo að kápan rifn-
aði utan af mínu eintaki af
bókinni og týndist.
Carver lést úr krabba-
meini árið 1988, aðeins
fimmtugur að aldri eða á
sama aldri og þessi læri-
sveinn hans hefur náð í dag.
Margir hafa velt því fyrir
sér hvers konar snilldarverk
heimurinn fór á mis við vegna
dauða hans. En ég held áfram
mínu pári, stálhraustur, í skugga hans
og annarra meistara, eða hvíli á herð-
um þeirra – allt eftir því hvernig á það
er litið.
BÓKIN SEM
BREYTTI
LÍFI MÍNU
Ágúst Borgþór
Sverrisson
rithöfundur
The Stories of Raymond Carver eft ir Raymond Carver
Hátíðlegir
fjölskyldutónleikar
JÓLATÓNLEIK AR SINFÓNÍUNNAR
Miðasala » www.sinfonia.is » www.harpa.is » Sími: 528 5050 » Opið 10-18 virka daga og 12-18 um helgar
Jólatónleikar Sinfóníunnar eru fastur liður í jólahaldi
margra fjölskyldna á Íslandi. Í ár verður þjóðlegur
hátíðleiki í fyrirrúmi á fjölbreyttri jólaskemmtun fyrir
alla fjölskylduna.
Lau. 15. des. » 14:00 & 16:00
Sun. 16. des. » 14:00 & 16:00
Bernharður Wilkinson hljómsveitarstjóri
Trúðurinn Barbara kynnir
Þóra Einarsdóttir einsöngvari
Ungir trommuleikarar
Nemendur úr Listdansskóla Íslands
Bjöllukór Tónlistarskóla Reykjanesbæjar
Stúlknakór Reykjavíkur
JÓLATÓNLEIK AR SINFÓNÍUNNAR
Jólatónleikar Sinfóníunnar eru fastur liður í jólahaldi
margra fjölskyldna á Íslandi. Í ár verður þjóðlegur
hátíðleiki í fyrirrúmi á fjölbreyttri jólaskemmtun fyrir
alla fjölskylduna.
Verð 2.100 / 2.500 kr.
Lau. 15. des. » 14:00 & 16:00
Sun. 16. des. » 14:00
Aukatónleikar » 16:00
Bernharður Wilkinson hljómsveitarstjóri
Trúðurinn Barbara kynnir
Þóra Einarsdóttir einsöngvari
Ungir trommuleikarar
Nemendur úr Listdansskóla Íslands
Bjöllukór Tónlistarskóla Reykjanesbæjar
Stúlknakór Reykjavíkur