Prentarinn - 01.07.1982, Page 12

Attatíu og fimm ár
frá stofnun
Hins íslenska prentarafélags
Það hefur orðið að ráði hjá Félagi bókagerðarmanna að merkis-
afmcela þeirra félaga, sem að sameiningunni stóðu, yrði minnst að
nokkru, enda þótt þau hafi lagt niður störf og nafn. Þetta er vel
ráðið og skynsamlega, einkum þegar haft er í huga hve mikils virði
tengslin við fyrri tíma eru fyrir nútíð og framtíð okkar nýja félags.
Öll eiga þau samtök, sem að stofn-
un Félags bókagerðarmanna stóðu,
merka sögu þótt mislöng sé. Þegar
reynsla þeirra, minjar og saga er sam-
einað í einum sjóði verður þar margt
að finna, sem hefur sögulegt og félags-
legt gildi, meira að segja svo mjög, að
mörg ráð nýtast svo til óbreytt, þau
sem áður dugðu hvað best. Önnur
gefa okkur hugmyndir að nýjum
vinnubrögðum, sem hæfa við gjör-
breyttar aðstæður.
í þetta sinn er það Hið íslenska
prentarafélag og forverar þess, sem
minnst verður, nánast í annálsbrot-
um; en það hefði orðið 85 ára á sl.
vori. í megindráttum er saga félagsins
skráð í afmælisritum þess og Prentar-
anum fram að áttræðisaldri. Þeir sem
dýpra vilja skyggnast í sögu prentara-
samtakanna geta því lesið þau rit.
Auk þess munu frumgögn félagsins
brátt tiltæk þeim sem áhuga hafa,
ásamt sögugögnum hinna félaganna.
Þótt stiklað verði á stóru finnst mér
ekki verða hjá því komist að fara
nokkrum orðum um forsögu HÍP þar
sem hún markar jafnframt fyrstu spor
íslenskrar verkalýðshreyfingar.
Kveldvakan
Árið 1886 stofnuðu prentarar í
Reykjavík með sér félag sem þeir
kölluðu Kveldvökuna. Þetta félag
„gaf út“ handskrifað blað, sem það
nefndi Kveldstjörnuna. Af því hafa
varðveist 6 blöð frá síðari hluta árs
1886. Þótt félagið sé kallað skemmti-
og fræðslufélag kemur það í ljós í 2.
tbl. Kveldstjörnunnar, sem er hið
fyrsta sem varðveist hefur, að annað
og meira býr undir stofnun félagsins
en skemmtanin ein og fræðslan. Má
m. a. lesa það úr þessum orðum:
„. . . ég fyrir mitt leyti hefði engu
síður skemmtun af að vér hverjir með
öðrum létum meiningu vora í ljósi um
það atriði, sem snertir oss sem einn
flokk af sama standi . . .“. . . það
mun mega segja, að skemmtanir séu
annað en atvinnumál. En ég skal nú
lýsa þeirri tilfinning minni, að ég álít,
að þau tvö atriði geti verið samhliða,
og meira að segja álít ég það aðal
velferðarspursmál sérhvers manns, að
hafa skemmtanir, eða með öðrum
orðum unað, rósemi og meðvitund
þess, að vera frjáls og sjálfstæður, en
ekki undirokaður af einhverjum, sem
eftir sínu eðallyndi, sem sjaldan er um
of, skammtar manni fé og frelsi og
fyndist mér því, að vér hefðum fullt
tilefni til, að gleðja oss í anda, ef vér
hefðum framkvæmt eitthvað það, sem
vér hefðum andlega hagsmuni af, og
ekki hvað síst, ef vér jafnframt hefð-
um aflað oss meira frjálsræðis en vér
höfum, það er að segja, komið ár
vorri þannig fyrir borð, að vér að
nokkru leyti gætum sjálfir skammtað
oss frelsi og jafnvel peninga, eða að
minnsta kosti tryggt atvinnu vora sem
ég leiði mér í hug að vér mundum
geta ..."
I næstu blöðum Kveldstjörnunnar
kemur enn skýrar fram hvað undir býr
og menn greinir þar á um hvaða Ieiðir
séu best færar, í viðskiptum við at-
vinnurekendur, til þess að afla prent-
urum öruggari vinnu og betri lífs-
kjara.
Það er enginn vafi á því að með
Kveldvökunni 1886 og blaði hennar
eru prentarar að þreifa sig fram fyrstu
sporin til stofnunar stéttarfélags.
Síðasta blað, sem til er af Kveld-
stjörnunni, er dagsett 4. desember
1886. Þeirra, sem getið er við ritstjórn
blaðsins, eru fimm prentarar.
Prentarafélagið
2. janúar 1887 er Prentarafélagið
stofnað og eru félagsmenn þess
nokkrir þeirra, sem að Kveldvökunni
stóðu. Fyrstu lög þess: Grundvallar-
lög og reglur eru samþykkt á stofn-
fundinum. Síðustu breytingartilllögur
við lög og reglur, sem varðveist hafa,
eru samþykktar 4. maí 1890.
Prentarafélagið „gaf út“ handskrifað
blað með prentuðum haus og var nafn
þess: „Prentarinn'1. 1. tbl. er dagsett
10. mars 1887. Hið síðasta (36. tbl.),
15. desember 1889.
í lögum og reglum Prentarafélags-
ins (gamla) kennir margra grasa: Um
bókasafn félagsins og lesstofu; um
blað félagsins, „Prentarann"; um sjóð
félagsins; reglur um fjölda nemenda
og nám; verðlagsskrár fyrir setjara og
prentara (akkorð); fundarhaldsregl-
ur, prentsmiðjusjóður. Sérstakar, ná-
kvæmar reglugerðir hafa verið samdar
um þessi efni.
Um innri mál félagsins gilti sam-
þykki félagsmanna, um þau málefni,
sem að prentsmiðjueigendum sneri,
var gert ráð fyrir samþykki þeirra.
Lög og reglugerðir Prentarafélags-
ins, eins og eftirfarandi tilvitnanir
votta, taka af öll tvímæli um að hér
var um fullmótað stéttarfélag að
ræða, sem ákveðið hefur að fá
viðurkennda samninga um kaup og
kjör.
I 19. grein félagslaganna segir svo:
„Félagsstjórnin og félagsmenn allir
skulu með samkomulagi við prent-
smiðjueigendur og aðra hlutaðeigend-
ur stuðla til: að ekki verði fleirum
kennd prentiðn en svo, að álítast megi
12
PRENTARINN 4.2’82