Prentarinn - 01.01.1996, Page 20

PRENTARAR í HEILA ÖLD
Hið íslenzka prentarafélag
Nú hefur göngu
sína kynning á
söguritun FBM í
tilefni af því að
100 ár verða liðin
4. apríl 1997frá
því að bókagerð-
armenn stofnuðu
sín fyrstu samtök.
I nœstu tölublöð-
umfáum við
frekara sýnishorn
af þvílivað sagan
hefur að geyma.
Veður var fagurt - hæg austan-
gola og tveggja stiga hiti
- þegar 12 prentarar komu saman í
Góðtemplarahúsinu sunnudaginn
4. apríl 1897 og stofnuðu Hið ís-
lenzka prentarafélag. Stofnendur
félagsins voru eftirtaldir prentarar:
Aðalbjörn Stefánsson, Benedikt
Pálsson, Bergþór Bergþórsson,
Davíð Heilmann, Einar Kr. Auðuns-
son, Friðfinnur Guðjónsson, Guðjón
Einarsson, Hafliði Bjamason, Jón
Arnason, Stefán Magnússon, Þórður
Sigurðsson og Þorvarður Þorvarðar-
son. Flestir þeirra störfuðu í stærstu
prentsmiðjum landsins, Isafold
og Félagsprentsmiðju.
Dagskrá stofnfundarins
hófst á því, að Þorvarður
Þorvarðarson var kosinn
fundarstjóri og Friðfmnur
Guðmundur
Magnússon.
INGI RUNAR
EÐVARÐSSON
Guðjónsson ritari. Að því búnu voru
tillögur að félagslögum, er undir-
búningsnefnd hafði samið, ræddar
og samþykktar. Að endingu var kos-
in stjórn hins nýja félags og féllu at-
kvæði á þann veg að Þorvarður Þor-
varðarson var kjörinn forseti, Frið-
finnur Guðjónsson féhirðir og Þórð-
ur Sigurðsson skrifari. Ennfremur
var varastjórn kosin og hana skip-
uðu Benedikt Pálsson, Hafliði
Bjamason og Einar Kr. Auðunsson.
Hið nýja félag, sem svo miklar
vonir voru bundnar við, hlaut nafnið
Hið íslenzka prentarafélag og var
iðulega nefnt Prentarafélagið manna
á meðal. Markmið þess er sam-
kvæmt 2. grein félagslaga: „að efla
og styrkja samheldni meðal prentara
á Islandi; að koma í veg fyrir að
réttur vor sé fyrir borð borinn af
prentsmiðjueigendum; að styðja að
öllu því, er til framfara horfír í iðn
vorri, og að svo miklu leyti sem
hægt er tryggja velmegun vora í
framtíðinni." Lögin, sem tekið hafa
margháttuðum breytingum í tímans
rás, bera með sér að hér ræðir um
hreint stéttarfélag iðnlærðra prentara
sem einskorðar starf sitt við kaup og
kjör. Ekki er vikið einu orði að
drykkjuvenjum félagsmanna eins og
í Prentarafélaginu eldra, né er þar
getið um stjómmál.
Nokkuð hefur verið ritað um or-
sakir þess að Hið íslenzka prentara-
félag var stofnað. Ein áreiðanlegasta
heimildin í því sambandi er Afmæl-
isminning Hins íslenzka prentarafé-
lags er kom út á 25 ára afmæli fé-
lagsins 1922.1 ritnefnd sátu Aðal-
björn Stefánsson, Agúst Jósefsson
og Einar Hermannsson. Aðalbjörn
var einn af stofnendum Prentarafé-
lagsins en hinir gengu til liðs við fé-
lagið skömmu eftir að það hóf starf-
semi. Hér ræðir því um menn sem
flestum hnútum eru kunnugir um
upphaf og fyrstu spor félagsins. Þeir
geta þess að kjör prentara voru svip-
uð og annarra iðnaðarstétta - þegar
prentnemar voru að enda námstím-
ann og hillti undir sveinsréttindi, var
þeim sagt upp starfinu og nýnemar
ráðnir í þeirra stað. Við þetta mynd-
aðist smátt og smátt flokkur full-
numa prentara er leita varð í önnur
störf til sjós og sveita og fengu að-
eins vinnu við prentverk þegar mikil
verkefni voru fyrir hendi. Eðlilega
voru prentarar óánægðir með hina
stopulu atvinnu og hin bágu kjör er
hin sífellda nemendaviðbót skapaði.
Því var oft um það rætt á árunum
1895 og 1896, er fundum prentara
bar saman, „hverja nauðsyn bæri til
að stofna stéttarfélag prentara, með
því markmiði: að styrkja samheldni
sín á milli; tryggja og vernda atvinnu
sína; bæta launakjör sín og koma
með samtökum í veg fyrir of mikinn
nemendafjölda.“
Sú staðreynd, að prentsmiðjueig-
endur í Reykjavík voru blaðaútgef-
endur en ekki prentlærðir menn,
brýndi prentara enn fekar í hags-
munabaráttunni því þá sköpuðust
ekki andstæður innan iðnarinnar
milli meistara og sveina. Þess í stað
urðu hagsmunaandstæður enn meiri
á milli prentara annars vegar og at-
vinnurekenda hins vegar. Prentiðnin
hafði nokkra sérstöðu meðal iðn-
greina í þessu efni.
Hið íslenzka prentarafélag sótti
sér fyrirmyndir að mörgum þeim
framfaramálum er það barðist fyrir á
bernskuskeiði sínu til Danmerkur.
Ein ástæða þess var að þrír stofnfé-
lagar - Friðfinnur Guðjónsson, Guð-
jón Einarsson (sonur Einars Þórðar-
sonar) og Þorvarður Þorvarðarson -
höfðu starfað í Kaupmannahöfn fyr-
ir stofnun félagsins. 1 Afmælisminn-
ingu Hins íslenzka prentarafélags er
vikið að þýðingu slfkra utanferða
fyrir verkalýðsbaráttu hér heima: „I
utanlandsferðum sínum kynntust
prentarar samtökum stéttarbræðra
sinna meðal annarra þjóða og fluttu
heim með sér kenningar þær, sem
slíkur félagsskapur byggist á, enda
munu þeir allir hafa verið meðlimir
slíkra félaga meðan þeir dvöldu er-
lendis.“
Einu sinni prentari,
ávallt prentari
Hið íslenzka prentarafélag var ör-
lagavaldur í lífí prentara. Kynni tók-
ust iðulega er óharðnaðir piltar réð-
ust í prentsmiðju sem nemar. Laun
þeirra og önnur réttindi miðuðust
við taxta Prentarafélagsins, sem
samdi fyrir þeirra hönd allt frá árinu
1917. Þegar neminn varð fullnuma
sveinn sóttist hann eftir inngöngu í
Prentarafélagið. Þá urðu ítök félags-
ins mun áþreifanlegri. Greiða þurfti
félagsgjöld til þess - sem löngum
þóttu allhá. En félagamir sóttu jafn-
framt ríkulega til félagsins í veikind-
um, atvinnuleysi og þegar elli kerl-
ing takmarkaði vinnuþrek. Prentara-
20 ■ PRENTARINN