Verktækni - 01.09.1995, Blaðsíða 5

___________________________________________VERKTÆKNI
Einkavæðing í eftirlitsiðnaðinum.
Hæfni - Faggilding - Cæðakerfi.
í þessari grein verður fjallað um
þær breytingar sem átt hafa sér stað
í lögboðnu eftirliti víða um heim,
en stjómvöld á Islandi hafa á
undanfömum árum verið að inn-
leiða þær breytingar. Sérstaklega
verður vikið að þeim breytingum
sem átt hafa sér stað í lögboðinni
skoðun á ökutækjum.
Verkfræðingar hafa vissulega
tekið þátt í ýmiss konar eftirliti á
síðastliðnum áratugum má þar helst
nefna eftirlit með verklegum
framkvæmdum. Með afnámi einka-
leyfa ríkisstofnana á lögboðnu
eftirliti ættu verkfræðingar að geta
séð fyrir sér nýja fleti á þessum
iðnaði. Þeir ættu hiklaust að geta
tekið þátt í smíði nákvæmra
verklagsreglna um framkvæmd
eftirlitsins, annast uppsetningu
faggiltra gæðakerfa, unnið við
stjórnun þ.m.t. gæðastjómun, séð
um tæknilegar úlfærslur o.fl.
Þróun í eftirlitsiðnaðarins í
Evrópu
Undanfarin ár hefur átt sér stað
þróun í meðferð lögboðins eftirlits
og prófana í Evrópu. Þessi þróun
felst í því að aflétta einkarétti
ríkisstofnana og annarra á sviði
skoðana, vottana, prófana og
eftirlits.
Þessi aðferðafræði byggir á vel
skilgreindum verklagsreglum
stjórnvalda um framkvæmd til-
greindrar starfsemi og tilnefningu
ríkisstofnunar sem fylgst getur með
því að eftirlitsaðilar uppfylli
tilskyldar kröfur sem meðal annars
eru settar fram í evrópsku
staðlaröðinni EN 45 000.
Einstakir staðlar innan staðla-
raðarinnar fjalla um starfsemi
prófunarstofa, vottunarstofa, skoð-
unarstofa, eftirlitsaðila og faggild-
ingaraðila. Hafa þessir staðlar verið
gerðir að íslenskum stöðlum,
staðlaröðinni ÍST EN 45 000.
Aðskilnaður löggjafar- og
framkvœmdaaðila
Forsenda einkavæðingar á
eftirliti er aðskilnaður löggjafar- og
framkvæmdaaðila. Þannig þarf
hlutverk ríkisstofnana, sem sett
hafa reglurnar, framfylgt þeim og
úrskurðað um samræmi og niður-
stöður, að breytast.
I þessari nýju aðferðafræði er það
hlutverk ríkisstofnana að sjá til þess
að lagalegt umhveríi sé til staðar og
skýrar verklagsreglur og kröfur fyrir
hendi um framkvæmd þess eftirlits,
prófana eða skoðana sem fram-
kvæma á. Að þeim skilyrðum upp-
fylltum geta einkaaðilar sem upp-
fylla hlutleysiskröfur og telja væn-
legt að starfa á viðkomandi sviðum
aflað sér þekkingar, þróað gæðakerfi
sem lýsir viðkomandi starfsemi,
leitað faggildingar og fengið
starfsleyfi á grundvelli hennar.
Hœfni fyrirtækis könnuð
með úttekt
Starfsemi þess fyrirtækis sem
ætlar að taka að sér eftirlit er lýst í
smáatriðum í gæðakerfi sem er
þungamiðjan í fyrirtækinu. Gæða-
kerfið lýsir innri starfsemi þess og
myndar umgjörð um fyrirtækið og
gegnir því veigamikla hlutverki að
tryggja núverandi og áframhaldandi
hæfni fyrirtækisins til að sinna
eftirlitinu.
Uttekt faggildingaraðilans á því
hvort fyrirtækið sé hæft til að sinna
eftirliti felst m.a. í því að ganga úr
skugga um að fyrirtækið lýsi
starfsemi sinni á fullnægjandi hátt
og fari eftir þeim lýsingum í raun,
ásamt því að skoða aðstöðu og
búnað.
Á íslandi er það faggildingar-
deild Löggildingarstofunnar sem
stýrir og undirbýr úttektirnar og
hefur deildin verið í nánu samstarfi
við SWEDAC, sænska stofnun er
gegnir svipuðu hlutverki og
faggildingardeildin hér á landi. Til
landsins hafa verið kallaðir erlendir
sérfræðingar til að gegna hlutverki
tæknilegra matsmanna og
matstjóra. Ársæll Þorsteinsson,
vélaverkfræðingur, veitir
faggildingardeildinni forstöðu og
hefur hann unnið frumkvöðlastarf
vegna þessara mála hér á landi.
Hæfni fyrirtækisins tryggir að
framkvæmd eftirlitsins sé eins og
til er ætlast, samkvæmt
skilgreindum kröfum og eftir
ákveðnum verklagsreglum.
Ríkisstofnanir gegna hlutverki
stjómvalds en framkvæmdin verður
í höndum einkaaðila sem eru í
frjálsri samkeppni sem skilar sér í
betri þjónustu, meiri hagræðingu,
lægra verði og öðrum þeim kostum
sem fylgja frjálsri samkeppni. Þeir
sem þurfa á þjónustunni að halda
hafa valkost.
Lögboðið eftirlit á íslandi
Á undanförnum misserum hefur
þróun átt sér stað hér á landi í þá
átt að aflétta einokun ríksisstofnana
í tilteknum greinum lögboðins
eftirlits. Unnið hefur verið að
niðurfellingu einokunar á bifreiða-
skoðun og samsvarandi þróun hefur
átt sér stað í rafmagnseftirliti hér á
landi. Þar hefur Rafmagnseftirlit
ríkisins hætt að framkvæma skoðun
raffanga sem sett eru á markað hér
á landi en sarnið við hlutlausa
skoðunarstofu unt að annast eftirlit
á markaði sem felst í því að athuga
hvort rafföng uppfylli ákveðnar
form- og öryggiskröfur. Einnig eru
rafveitur að hætta að sinna eftirliti
og úttektum á neysluveitum sínum
en semja við óháðar faggiltar
skoðunarstofur um að sinna því
hlutverki.
Samkeppni í skoðun
bifreiða
Einkavæðing bifreiðaeftirlits á
íslandi hefur verið gerð á áður-
nefndan hátt. Þ.e. að veita til þess
hæfum aðilum starfsleyfi sem upp-
fylla kröfur um hlutleysi, tækja-
búnað og aðstöðu sem byggja á
stöðlum, lögum, reglugerðum og
ítarlegum verklagsreglum stjórn-
valda. Fyrirtækin þurfa að öðlast
faggildingu til að sýna fram á hæfni
sína til að framkvæma verkið sent
lýst er ítarlega í gæðakerfum þeirra.
Með þessari leið sem stjórnvöld
hafa valið er tryggt að aldrei verður
um samkeppni að ræða gagnvart
öryggisþáttum og framkvæmd
skoðunarinnar.
Vegna þessarar þróunar í fram-
kvæmd bifreiðaeftirlits á Islandi
hafa landsmenn átt valkost sem
ekki hefur áður þekkst hér á landi.
Ný skoðunarfyrirtæki hafa haslað
sér völl á markaði. Nú er stefnan
að veita faglega ökutækjaskoðun,
persónulega þjónustu, stuttan bið-
tíma og hafa hentugan opnunar-
tíma. Með tilkomu samkeppninar
hefur verð lækkað og má búast við
því að sparnaður nenti allt að 20
milljónum á þessu ári sem er beinn
hagur neytenda.
Áframhaldandi þróun
Vissulega er þróunin í skoðun
ökutækja jákvæð og mætti hafa til
eftirbreytni í öðru eftirliti.
Stjórnvöld verða þó að hafa í huga
að neytendur eru sá hópur sem þarf
að fá upplýsingar um fyrir-hugaðar
breytingar.
Gagnrýnt hefur verið að ekki
hefur verið aflétt öllum einka-
leyfisþáttum í skoðun og skráningu
ökutækja og skrefið því ekki stigið
til fulls. Þetta hefur verulegt
óhagræði og kostnað í för með sér
fyrir alla sem að málinu koma.
Neytendur eru almennt vanir að
geta fengið hjá skoðunarfyrirtæki
alla alntenna þjónustu er varðar
skoðun og skráningu ökutækja.
Næsta skref stjórnvalda hlýtur að
verða það að finna leiðir til lausnar
á því að samkeppnin sé á öllum
sviðum skoðunarinnar þannig að
allir sitji við sama borð, þótt sumir
hafi augljóslega meira forskot.
Fróðlegt verður að fylgjast með
hvort farið verður sömu eða hlið-
stæða leið og farin hefur verið í
skoðun ökutækja í afnámi einka-
leyfis ríkisstofnana á ýmsu öðru
lögboðnu eftirliti. Það er a.m.k. trú
greinarhöfundar að flestir þeir sem
hafa notfært sér þjónustu nýrra
faggiltra skoðunarfyrirtækja hafa
verið ánægðir með þá þróun sem
átt hefur sér stað með afnámi
einkaleyfis á aðal- og endurskoðun
ökutækja á íslandi.
Gunnar Svavarsson
vélaverkfrœðingur.
Aðalskoðun hf.
Rannsóknasamstarf innan EES á sviði fjarskipta:
Auglýst eftir verkefnistillögum
Með gildistöku EES samningsins í
ársbyrjun 1994 fengu Islendingar
fullan aðgang að rannsóknasam-
starfi Evrópusambandsþjóðanna á
ýmsum sviðum tækni og fræða.
Fjarskiptaáætlunin er nefnd ACTS
sem er skammstöfun á "Advanced
Communications and Services".
Islendingar voru aðilar að nokkrum
verkefnistillögum og fara í gang
fjögur verkefni með íslenskri
þátttöku á þessu hausti.(Styrkur frá
ESB í þessi verkefni er að
verðmæti 60-80 milljónir íslenskra
króna)
Þann 15. september sl. var aug-
lýst öðru sinni eftir verkefnistillög-
um. Eru 120 MECU eða um 10
milljarðar króna til ráðstöfunar. I
eftirfarandi upptalningu eru verk-
efnasviðin rakin. Þau eru auð-
kennd með ACxx sem eru tilvís-
anir í vinnuplagg ACTS áætlunar-
innar.
Skilafrestur á verkefnistillögum
er til 1. mars 1996. Það virðist all
rúmur tími en ekki veitir af honum.
Vilji menn taka þátt í ACTS
verkefni er fyrsta skrefið að fmna
sér samstarfsaðila. Kynningar-
miðstöð Evrópurannsókna (KER)
aðstoðar menn við það ferli sent og
hvers kyns upplýsingaöflun.
Undinitaðir eru einnig til taks.
Dagana 6. - 10. nóvember verður
haldin í Vín ráðstefna um
landsmiðstöðvar í fjarskiptum og
einnig kynningardagur fyrir þá sent
hyggjast taka þátt í ACTS. Þetta
er kjörinn vettvangur fyrir menn til
Þétttaka í verkefnum sem fyrir eru:
AC50: Útvíkkun ACTS verkefna, með því að bæta við þátttakendum
AC60: Brúun milli ACTS verkefna, (horizontal link tasks)
AC70: Uppbygging og nýting breiðbandsfjarskipta (vertical link tasks)
AC80: Netverkefni (Concerted Actions)
AC90: Stuðningur við að senda gestavisindamenn til vinnu við
ACTS verkefni eða til landsmidstöðva
Tæknileg verkefni
AC 112a: Sýniverkefni fyrir rauntíma fjarviðurvist (Telepresence)
ACl 16a: Farsímatækni nýtt fyrir gagnvirkt sjónvarp og aðra breiðbandsþjónustu
AC121a: Opinn arkitektúr fyrir miðlun og dreifingu upplýsinga
AC211: Stýri- og stjórnunartækni fyrir Ijósleiðaranet
AC 317a: Aðgerðir er miða að sem bestri nýtingu heildaðra háhraðaneta
AC319a: Trygging nýtanleika í heilduðum netum
AC320: Mat á hagkvæmni tæknilegra fjárfestinga (Techno-Economic
Evaluation)
AC407a: Gervihnattahluti „Universal Mobile Telecommunications System"
(UMTS)
AC408a: Breiðbandsfjarskiptatækni við færanlega notendur
AC501a: Margmiðlunartilraunir
að finna væntanlega samstarfs-
aðila. Nánari upplýsingar um þetta
og einnig almennt urn ACTS er að
finna á netinu undir
http://www.simi.is/icenh
Kynningarmiðstöð
Evrópurannsókna má hringja í í
símum 562 1320, 587 7000 og 525
4902 og heimasíða hennar er:
http//www.rhi.hi.is/~ahi/Ker.html
Sœmundur E. Þorsteinsson og
Þór Jes Þórisson
Fulltrúar Islands í
stjórnunamefiid ESB fyrir
rannsóknir ífjarskiptum.
5