Verkamannafélagið Hlíf 30 ára - 09.01.1937, Page 2

2
VERKAMANNAFÉLAGIÐ HLIF
nógur handa öllum, sem sjó
gátu stundað, og hann fór svo
vaxandi, að meira og meira
þurfti af aðkomufólki til að
fullnægja þörfinni fyrir vinnu-
kraftinn. Fiskileysi var um
þessar mundir á opnum skip-
um á Suðurnesjum, og ýmsir
sóttu það mjög fast að komast
hingað til Hafnarfjarðar, þar
aem skipin voru miklu stærri.
Þá voru hér engin samtök
meðal vinnandi fólks og allt
óskipulagt. - Aðalatvinnurek-
endurnir voru þá: Sigfús Berg-
mann fyrir hönd útlends fé-
lags, svonefnds Milljónafélags.
Hann hafði 6 eða 7 skip, Ein-
ar Þorgilsson, þá búsettur á
Óseyri, með 2 skip, Jón Gunn-
arsson, verzlunarstjóri fyrir
Bryde, með 7 skip, og Ágúst
Flygenring, með 4 skip; eða
hjá þessum atvinnurekendum,
alls 16—17 skip.
í þá daga var aðstaða verka-
manna gjörólík því sem nú er.
Hlaupavinna var afarlítil eða
svo að segja engin, en verka-
menn og verkakonur, er stund-
uðu vinnu í bænum, skiptust
milli atvinnurekenda.
Vinnutilhögun í þá daga var
þannig, að verkafólk fór til
vinnu kl. 6 að morgni, og var
svo unnið sleitulaust meðan
verkið entist. Þá þekktist það
ekki, að kallað væri til matar
eða í kaffi. Heimilisfólkið, kon
ur og börn, urðu að færa mat-
inn á vinnustaðinn, og tók það
oftast upp allan daginn, því að
þá var oft etið og drukkið, en
ekki verið lengi að því í hvert
skipti; það væri synd að segja:
Morgunverður — eða frúkost-
ur var kl. 9 að morgni, kaffi
kl. 12, miðdagur kl. 2, kaffi kl.
3, o. s. frv. Svo var ekkert um
það talað að hætta vinnu fyrr
en v,erkið var búið. Eg man
mörg dæmi þess, að unnið var
samfleytt í 36 tíma, t. d. við
afgreiðslu skipa og því um líkt.
Enga hvíld var að fá og engan
ákveðinn tíma til matar. Menn
gleyptu í sig matinn þar sem
þeir stóðu, er hann kom, í skip-
inu, í flæðarmálinu eða hím-
andi undir hússhlið — og
hvernig sem veðrið var.
Mér er sérstaklega minnis-
stætt, hve þessi ómenning var
orðin rík í hugum manna, og
ætti þar við máltækið: ,,Svo
má illu venjast, að gott þyki“.
Eg skal geta þess sem dæmis
um þessa ómenningu, að fyrir
um 30 árum var byggt hér ból-
verk. Engin þörf var fyrir því
að halda þessum vinnuvana á-
fram, en svo var venjan rík, að
verkamenn fóru aldrei heim
til sín til að borða venjulegar
máltíðir allan v.eturinn. Þeir
gleyptu í sig matinn, þar sem
þeir voru staddir, er hann kom,
sitjandi á steinum þeim, sem
þeir höfðu haft á börunum.
Eg fullyrði það, að þetta var
ekkert annað en ómenning af
verstu tegund, engin skynsam-
leg ástæða var fyrir þessu. At-
vinnurekendur græddu ekki
vitundarögn á þessu framferði
og verkamenn misstu heilsuna
á þessu, þegar til lengdar lét.
Þekkingarleysið var svona
magnað meðal verkamanna.
Þeir kunnu ekki að meta það,
að fara í heitt hús til að mat-
ast og njóta næðis og hvíldar
við máltíðirnar.
Það var ekki fyrr en verka-
lýðssamtökin tóku til starfa, að
þetta var afnumið, svo að það
má segja, að þau hafi ekki ein-
ungis unnið að hækkuðu kaupi
verkafólksins, heldur einnig
aukið menningu þess og hrund-
ið ómenningunni af því.
Eg hefi nú skýrt nokkuð frá
ástandinu eins og það var hér
í Hafnarfirði á árunum á und-
an og um stofnun verkamanna-
félagsins. Auðvitað er fjöl-
margt fleira, sem vert væri að
nefna, en það yrði heil saga
Hafnarfjarðar — og jafnframt
saga annara sjávarþorpa hér á
landi um og rétt eftir alda-
mótin.
Upp úr þessu ástandi, sem
bezt mönnuðu verkamennirnir
þoldu æ ver, fóru menn á vinnu
stöðum, á götum og í búðum,
en þar var oft staðið í þá daga,
að ræða um nauðsyn þess að
stofna til einhverskonar sam-
taka, því að verkamenn fundu
það, að þó að atvinnurekandinn
gæti staðið einn, þá gátu þeir
það ekki. Þeir fundu, að hver
þeirra út af fyrir sig, var einsk-
is megnugur, en hins vegar
höfðu þeir óljóst hugboð um
það, að ef þeir sneru margir
bökum saman, þá gætu þeir
margt — og jafnvel orðið sterk
ari en atvinnurekendurnir, þó
að þeir væru einnig sameinaðir.
Um þessar mundir var verk-
lýðsfélagsskapur svo að segja
óþekktur hér á landi. Verka-
menn í Reykjavík höfðu stofn-
að Dagsbrún 1906, eða árinu
áður en skriður komst á málið
hjá okkur. Hinsvegar hafði hér
verið áður starfandi Bárufélag
og var Hlíf, þegar til kom, í
raun og veru mynduð upp úr
því að nokkru leyti.
Þá var hér og starfandi góð-
templararegla, en svo mátti
segja, að hún væri þá skóli
fyrir ungt fólk. Þar lærðu ung-
ir menn að segja skoðun sína í
ræðu og riti, og margir þeirra,
sem þá voru starfandi í Regl-
unni, urðu síðar áhrifamenn í
verklýðsfélagsskapnum. Það
má því segja, að Reglan hafi
orðið víðar til góðs en á því
sviði, að bægja mönnum frá
drykkjuskap, og ættu ungir
verkamenn og flokkur þeirra,
Alþýðuflokkurinn, allt af að
hafa það hugfast, að góðtempl-
arareglan hefir ekki lagt
minnsta steininn í þá byggingu,
sem við höfum reist. Þá var
einnig hér kvenfélagið Hring-
urinn, sem starfaði sem góð-
gerðafélag.
Þekking var ekki mikil með-
al alþýðumanna um að stofna
slíkan félagsskap og hér var
rætt um, en samt var ráðist í
það og boðað til fundar, eftir
að ýmsir áhugamenn höfðu
lagt á ráðin. Eru mér sérstak-
lega minnisstæðir af þessum
mönnum Jón heitinn Jónasson
skólastjóri, ísak heitinn Bjarna
son bóndi á Bakka í Garða-
hreppi, Davíð Kristjánss. bæj-
arfulltrúi, Sveinn heitinn Auð-
unsson sjómaður og síðar bæj-
arfulltrúi og ýmsir fleiri, sem
ekki verða hér til nefndir.
Þessir menn o. fl. sneru sér til
stéttarbræðranna í Reykjavík
og ræddu við þá um félags-
stofnun, og komu menn hingað
suður til þess að vera á stofn-
fundinum.
Fundurinn var haldinn í Góð-
templarahúsinu sem enn stend-
ur, og var mjög fjölmennur.
Voru margar ræður fluttar, og
allir hvöttu til félagsstofnunar,
en engin rödd kom fram, er
dró úr því. — Virtust allir við-
staddir vera þess albúnir að
verða stofnendur, þó að raun-
in yrði önnur, er menn áttu að
fara að skrifa nöfn sín undir
stofnskrána. Mig minnir, að
stofnfélagar væru 30—40 að
tölu, en margir gengu út, án
þess að gerast félagar. Hug-
rekkið brast, þegar þeir fóru
að hugsa um andstöðu atvinnu-
rekenda, og að það gæti vitn-
azt, að þeir væru orðnir fé-
lagar.
Eg vil ekki láta hjá líða, að
minna unga fólkið á það, hví-
líkt kraftaverk þeir unnu, sem
stofnuðu Hlíf. Kringumstæð-
urnar voru ekki glæsilegar.
Atvinnurekendur voru alveg
einvaldir í byggðarlaginu. —
Fólkið streymdi að úr öllum
áttum. Þeir voru albúnir að
hjálpa því, enda kom það alls-
laust, átti ekki þak yfir höfuð-
ið og yfirleitt ekki neitt. Það
má líka segja atvinnurekend-
unum til hróss, að þeir reynd-
ust þessu fólki vel að mörgu
leyti, og þá sérstaklega með
því að hjálpa því til að koma
upp þaki yfir höfuð sér. Þeir
þurftu á verkafólkinu að halda
í þá daga, höfðu ekki úr nógu
að velja, og við það miðaðist
framkoma þeirra. Það er með-
al annars af þessari ástæðu, að
það hefir enn haldizt við í
þessu byggðarlagi, að verka-
menn eiga sjálfir húsin, sem
þeir búa í, en það hefir orðið
þeim ,til ómetanlegs gagns í
lífsbaráttunni.
Hræðslan við atvinnurek-
endurna var því mikil, og eg
vil sízt lá þeim mönnum, sem
ekki höfðu kjark til að gerast
brautryðjendur þegar Hlíf var
stofnuð. Hefir og seinni tíminn
sýnt það, að margir þessara
manna hafa orðið traustustu
félags- og flokksmennirnir hér
í Hafnarfirði.
Nú er margt breytt. Þá þorði
varla nokkur maður að láta það
vitnast, að hann væri í verka-
lýðsfélaginu, en nú er það það
fyrsta, sem atvinnurekandinn
spyr um, þegar maður ætlar í
vinnu til hans, hvort hann sé 1
verkalýðsfélagi. Og ef hann er
það ekki, þá verður hann að
gerast félagi áður en hann fær
vinnu. Að fá þetta fram kost-
aði margra ára baráttu fyrir
þá menn, sem nú eru orðnir
gamlir — eða eru miðaldra. •—
Eg býst við, að yng)ra fólki
finnist, að það standi í þakkar-
skuld við þessa menn, enda er
það rétt.
Þetta sýnir, hvað það fólk
hafði rétt fyrir sér sem scofn-
aði til verklýðssamtakanna og
stýrði baráttu þeirra fyrir bætt-
um kjörum og auknu frelsi al-
þýðunnar — en það sýnir einn-
ig hversu mikil fásinna það er
að láta kommúnista eða aðra
óforsjálnisseggi flæma sig út
í andstöðu við hin skipu-
lögðu samtök, og að það er al-
ger misskilningur hjá þeim
hluta íhaldsins, sem heldur að
hægt sé að kæfa frelsisbaráttu
alþýðunnar með nazisma og
annari miðaldaómenningu. —
Hér hefir friðsamleg þróun
valdið straumhvörfum í lífi ís-
lenzkrar alþýðu, og þannig
mun framtíðin einnig skapast.
Jafnvægi milli stéttanna, af-
nám óþarfa stétta, vinna handa
öllum, sem vilja vinna, enginn
lifi á annara striti, sem getur
(Frh. á 5. síðu.)