Dagblaðið Vísir - DV - 27.03.2007, Side 23

G
ötumyndin í vestur-
hluta byggðarinnar
hér á Eyrarbakka er
sérstök og hefur vak-
ið eftirtekt margra.
Erlendir ferðamenn
sem hingað koma segja þetta þorp
eiga sér fáar hliðstæður. Hér eru mörg
gömul hús sem byggð voru á síðari
hluta nítjándu aldarinnar og í kring-
um aldamótin 1900. Þau setja mjög
sterkan svip á staðinn. Og sem betur
fer hefur okkur Eyrbekkingum borið
gæfa til að varðveita þessar menning-
arminjar í stað þess að mylja þær nið-
ur undir jarðýtutönn líkt og einhvern
tíma voru uppi hugmyndir um,” segir
Siggeir Ingólfsson á Eyrarbakka.
Siggeir stýrir garðyrkjudeild Ár-
borgar, en Eyrarbakki er eitt þriggja
byggðarlaga innan þess sveitarfélags.
Hin tvö eru Selfoss og Stokkseyri, en í
hinu síðarnefna er Siggeir fæddur og
uppalinn. “Þó aðeins séu fimm kíló-
metrar héðan af Bakkanum austur á
Stokkseyri þá er mannlífið í þessum
sjávarþorpum við suðurströndina
gjörólíkt. Ég hef samanburðinn, en
veit hins vegar ekki hvað skýrir þenn-
an mun sem felst meðal annars í gjör-
ólíkri afstöðu til lífsins og tilverunnar.
Ef til vill stafar þetta þó að einhverju
leyti af upplagi fólks og bakgrunni.
Fólk í þessum þorpum á rætur sín-
ar oftar en ekki á einhverju allt öðru
landshorni en setti sig niður við suð-
urströndina í von um góða afkomu.
Hér búnaðist fólki líka oft mjög vel,
til þess voru líka öll skilyrði til dæmis
þegar hvað mest var hér umleikis í út-
gerð og fiskvinnslu,” segir Siggeir.
Útgerð á undanhaldi
Enda þótt hafnarskilyrði á Eyrar-
bakka væru bág og innsiglingin erfið,
var þar lengst af stunduð talsverð út-
gerð. Með Óseyrarbrúnni sem tekin
var í notkun árið 1988 fluttist útgerð
Eyrarbakkabáta í Þorlákshöfn.
“Þegar best lét voru hér þrjú all-
stór fiskvinnslufyrirtæki, það er
Hraðfrystihús Eyrarbakka, Einars-
höfn og Fiskver. Það síðastnefnda
hætti starfsemi fyrir ekki ýkja mörg-
um árum – en lengra er síðan rekst-
ur hinna fyrirtækjanna lagðist af. Í
húsakynnum Einarshafnar var síð-
ar starfrækt álpönnuverksmiðjan
Alpan, en framleiðsla hennar var fyrir
einu eða tveimur árum flutt til Rúm-
eníu. Og ætli þetta sé ekki dæmigert
fyrir það hvernig þjóðfélagið hefur
þróast á undanförnum árum? Fisk-
vinnsla og iðnaður eru greinar á und-
anhaldi. Sama gildir um verslunina
hér á staðnum. Um langt skeið eða
allt fram á fyrstu áratugi tuttugustu
aldar var Eyrarbakki einn helsti versl-
unarstaður landsins og þegar Guð-
laugur Pálsson kaupmaður hóf hér
verslunarrekstur árið 1917 voru hér
ellefu verslanir. Þeim hafði hins vegar
talsvert fækkað þegar Guðlaugur lést
1993 og nú eru hér aðeins sjoppa þar
sem fólk getur bjargað sér um allra
helstu nauðsynjar. Annað sækjum við
á Selfoss.”
Jákvæð einkenni fámennisins
En þótt útgerð, iðnaður og versl-
un á Eyrarbakka megi muna sinn fífil
fegurri, segir Siggeir Ingólfsson að því
fari víðsfjarri að þar ríki eymdin ein.
Raunar þvert á móti. Ferðaþjónusta á
Bakkanum sé í sókn. Veitingastaður-
inn Rauða húsið njóti vinsælda og sé
eftir því fjölsóttur. Þá hafi margir hafi
viðkomu í Byggðasafni Árnesinga í
Húsinu.
“Satt að segja er ég mjög vongóð-
ur fyrir hönd Eyrarbakka. Hér lítur
fólk til framtíðar af bjartsýni, sem sést
best á því að hér eru allmörg ný hús í
byggingu og íbúum fjölgar. Það er já-
kvæð þróun. Á hinn bóginn er mikil-
vægt að staðurinn verði ekki svo stór
eða fjölmennur að hin jákvæðu ein-
kenni fámennisins hverfi. Eyrbekk-
ingar láta sér sér nefnilega annt um
hag hvers annars og bjáti eitthvað á,
eru allir boðnir og búnir að veita þeim
sem í vanda er staddur alla þá aðstoð
sem möguleg er. Gagnkvæmt traust
milli íbúanna og sá stuðningur sem
þeir veita hver öðrum bjáti eitthvað á
er ómetanlegur, eins og ég hef sjálfur
reynt. Þetta stuðningsnet ætti hvar-
vetna að vera til staðar, að minnsta
kosti vil ég hvergi búa nema sú sé
raunin,” segir Siggeir Ingólfsson.
DV Landið þriðjudagur 27. mars 2007 23
Letigarðurinn
Fangelsið á Litla-Hrauni er austast
í þorpinu á Eyrarbakka, en það var
sett á laggirnar árið 1929. Bursta-
byggingin, sem er elsti hluti fang-
elsisins, var upphaflega reist sem
sjúkrahús Sunnlendinga en þegar
framkvæmdir stöðvuðust vegna
fjárskorts brá dómsmálaráðherr-
ann Jónas Jónsson frá Hriflu á það
ráð að nýta bygginguna sem fang-
elsi. Raunar var Litla-Hraun lengi
framan af vinnuhæli fremur en
fangelsi, enda nutu fangar nokk-
urs frjálsræðis og vinna var rauður
þráður í betrun þeirra. Á Litla-
Hrauni er nú pláss fyrir 77 fanga
í afplánun og 10 gæsluvarðhalds-
fanga. Starfsmenn eru 49 og hafa
þeir meðal annars umsjón með
vinnu fanga, en helstu verkefni
fanganna eru vörubrettasmíði,
hellusteypa, þrif, skrúfbútafram-
leiðsla, skjalaöskjuframleiðsla, bíl-
númera- og skiltagerð, samsetn-
ing í járn- og trésmíði og bón og
þvottur bíla.
Menningar-
maður
Einn frægasti Eyrbekkingur allra
tíma er án vafa Ragnar Jónsson
frá Mundakoti, sem jafnan var
kenndur við smjörlíkisgerðina
Smára. Hann er þó efalítið best
þekktur sem forleggjari í bókaút-
gáfunni Helgafelli, sem var menn-
ingarlegt stórveldi á sinni tíð.
Undir merkjum hennar gaf Ragn-
ar út verk margra þeirra höfunda
sem settu svip sinn á menningarlíf
20. aldarinnar og er þar nærtæk-
ast að nefna Halldór Laxness. Þá
var Ragnar sjálfur mjög iðinn við
kaup á listaverkum sem hann ráð-
stafaði síðar til Alþýðusambands
Íslands.
Elsti skólinn
Barnaskólinn á Eyrarbakka tók til
starfa árið 1852 og er elsti grunn-
skóli landsins. Þótt skólar hafi
tekið til starfa í Reykjavík 1826
og um miðja átjándu öldina í
Vestmannaeyjum varð skólahald
þar ekki samfellt. Stokkseyri og
Eyrarbakki urðu því fyrst þorpa
hér á landi til að eignast barna-
skóla sem á sér óslitna sögu. Þykir
mönnum það segja sitt um fram-
sýni og hugsjónir þeirra manna
sem settu skólann á laggirnar, á
tímum þegar skólaganga var allt
annað en sjálfsögð.
Landiðmitt
Eyrarbakki
Íbúar á Eyrarbakka eru í dag 581 talsins. Byggðarlagið er nú hluti
af sveitarfélaginu Árborg, sem varð til með sameiningu Eyrar-
bakka, stokkseyrar, selfoss og sandvíkurhrepps árið 1998. Fyrr á
tíð byggðu Eyrbekkingar afkomu sína mikið á sjávarútvegi og
landbúnaði, en í seinni tíð hafa ferðaþjónusta og opinber starfsemi
hverskonar orðið gildari þættir í atvinnulífi þorpsbúa.
Húsið á Eyrarbakka:
Húsið á Eyrarbakka er meðal elstu
bygginga landsins. Það var flutt
tilsniðið til landsins árið 1765 og er
stokkbyggt timburhús. Assistenta-
húsið nefnist viðbyggingin vestan
við Húsið en tengibygging er milli
þeirra. Það var byggt árið 1881 og
var upphaflega aðsetur verslunar-
þjóna Lefolii-verslunarinnar,
samkvæmt því sem segir á
heimasíðu Byggðasafns Árnesinga.
Frá 1765 til 1925 var Húsið heimili
kaupmanna og starfsfólks
Eyrarbakkaverslunar. Það var nefnt
Húsið í daglegu tali sennilega
vegna þess að lengi fram eftir 19.
öld var ekkert annað íbúðartimbur-
hús á Eyrarbakka og bar það því
höfuð og herðar yfir annan
húsakost. Húsið er frægt fyrir sögu
sína og hlutverk í íslenskri menning-
arsögu.
Árið 1932 eignuðust hjónin frá
Háteigi í Reykjavík, Halldór Kr.
Þorsteinsson og Ragnhildur
Pétursdóttir Húsið. Þau létu gera við
það og er jafnvel talið að með þeirri
viðgerð hafi tekist að bjarga Húsinu
frá niðurrifi enda þá ekki algengt að
vernda hús með gamla sögu. Halldór
og Ragnhildur leigðu Assistentahús-
ið út um langt skeið. Guðmundur
Daníelsson rithöfundur bjó í
Assistentahúsinu um nokkurn tíma á
5. áratugnum og léði Halldóri Laxnes
það árið 1945 þegar hann vann að
bókinni Eldur í Kaupinhöfn.
Auðbjörg Guðmundsdóttir og Pétur
Sveinbjarnarson keyptu Húsið árið
1979. Þau létu endurbæta margt í
Húsinu og bjó Auðbjörg í því frá
þeim tíma til 1994. Árið 1992 keypti
Ríkissjóður Húsið. Þjóðminjasafn
Íslands tók þá við eigninni fyrir hönd
ríkisins og hafði umsjón með
viðgerðum. Byggðasafn Árnesinga
flutti starfsemi sína í Húsið 1995 og
opnaði það almenningi til sýnis.
Meðal elstu bygginga á landinu
Siggeir Ingólfsson “Hér búnaðist fólki
líka oft mjög vel, til þess voru líka öll skilyrði
til dæmis þegar hvað mest var hér umleikis
í útgerð og fiskvinnslu.”
Húsið þar sem nú er Byggðasafn
Árnesinga, var byggt árið 1765.
Eyrarbakki
sjávarþorp við
suðurströnd
Eyrarbakki götumyndin á Eyrar-
bakka er um margt sérstök, enda mörg
húsanna þar komin vel til ára sinna en
eru þó í upprunalegu horfi.