Læknablaðið - 15.06.1985, Síða 51

LÆKNABLAÐIÐ 1985; 71: 187-8
187
1 1 "1"' I HAUSKÚPA EGILS SKALLA -
r* GRÍMSSONAR OG HJARTA
RI rDOMU [\ ÞORMÓÐS
KOLBRUNARSKALDS
I.
Þórður Harðarson, prófessor í lyflæknis-
fræði, skrifar grein i síðasta tölublað Skírnis
um sjúkdóm Egils Skallagrímssonar. Þar
telur Þórður upp nokkur ellimörk Egils, sem
margir læknar, sem og leikir, telja eðlileg,
þegar tekið er tillit til aldurs Egils.
En prófessorinn er á öðru máli. Virðist
hann ekki una þeirri hneisu, að hetjan hafi
orðið ellidauð eða dáið nánast úr engu. Án
þess þó að nefna banamein Egils, telur hann
ellimörkin teikn um merkilegan beinasjúk-
dóm, sem kenndur er við Paget, en segir síðan
orðrétt: »En hausinn tekur af flest tvímæli«.
í Eglu er sagt frá beinafundi að Hrísbrú í
Mosfellssveit: »... var haussinn undarlega
mikill, en hitt þótti þó meir frá líkendum, hve
þungr var; haussinn var allr báróttr utan, svá
sem hörpuskel.«
Skafti prestur Þórarinsson að Mosfelli
rannsakaði síðan hausinn:
»... tók hann þá handöxi vel mikla og
reiddi annarri hendi, sem harðast og laust
hamrinum á hausinn ok vildi brjóta, en þar
sem á kom hvítnaði hann, en ekki dalaði né
sprakk«.
Telur Þórður, sem sagt, þessi teikn taka af
allan vafa um sjúkdóm Pagets.
Það hefur verið dæmigert fyrir Pagets-
sjúklinga, að þeir þurfi að skifta um höfuðfat,
er kúpubein þeirra þykkna.
Hvergi er þess þó getið í Eglu, að Egill hafi
þurft stærri hött eða hjálm með árunum. Ekki
er þess heldur getið, að Egill hafi barist
hjálmlaus. Undarlegt væri, að höfundur Eglu
gleymdi slíkri dáð, er hann lýsir hetju sinni.
Hafi Egill barist hjálmlaus, þegar sjúkdóm-
urinn var á þyrjunarstigi og þeinin enn mjúk,
hefðu barsmíðar, jafnvel smámenna með
hrífuskaft, getað dældað heilabú Egils og gert
bárótt. Þetta er frekar ósennilegt, enda var
Egill hávaxinn mjög.
Hugsanlegt er, að hárlos Egils hafi vegið
upp á móti þykknun höfuðskelja hans og hafi
hann því ekki þurft stærri hjálm. Það er líka
ósennilegt, þar sem Egill varð snemma sköll-
óttur, þ.e. þunnhærður löngu áður en hausinn
hefði þykknað af völdum meints Pagets
sjúkdóms.
Hins vegar er önnur skýring líklegri, raunar
alveg augljós.
í Eglu er lýst kröftugum látbragðsleik Egils
í höllu Aðalsteins konungs, er Egill vildi fá
bróður sinn, Þórólf, bættan:
».. . þá hleypti hann annarri brúninni ofan
á kinnina, annarri upp í hárrætur«.
Þessi andlitsíþrótt er stórkostleg, þegar haft
er í huga, að hárræturnar voru komnar
langleiðina aftur í hnakka.
Slíkt hlýtur að hafa kostað þrotlausar
æfingar frá blautu barnsbeini. Þegar Egill var
óharðnaður unglingur, hefur hann sennilega
oft dregið brúnirnar upp af slíku afli, að
beinhimnur hauskúpunnar hafi lagst í felling-
ar. Smám saman hafa höfuðskeljarnar orðið
báróttar og þykkar vegna þessarar vöðva-
spennu. Þess konar bein eru kölluð viðbrigðin
og eru alls ólík beinum Pagets sjúklinga.
Það er sennilegt, að aldrei hafi augabrún-
irnar velkst jafnmikið á hvirfli Egils og þegar
hann hefur verið í sálarháska. Hefur öldurót
hugans vafalítið stuðlað að báróttu yfirborði
skallans.
Vitað er, að Egill hafði sterka kjálkavöðva,
enda beit hann menn auðveldlega á barkann.
Til marks um þetta segir svo í Eglu:
»Egill var mikilleitur, ennisbreiöur, brúna-
mikill, nefið ekki langt, en ákaflega digurt,
granstæðið vítt og langt, hakan breið furðu-
liga og svá allt um kjálkana<.<..
Hér er verið að lýsa kröftugum festum
tyggingarvöðvanna, sem að hluta festast í
höfuðleðrið, er síðan festist í augabrúnirnar.
Hefur spenna tyggingarvöðvanna vafalítið
haft mikil áhrif á styrk og þykkt hauskúp-
unnar. Lýsingin hér að ofan er harla ólík
andlitsfalli því, sem oft sést hjá Pagets