Læknablaðið - 15.10.1985, Blaðsíða 46

274
1985; 71: 274-81 LÆKNABLAÐIÐ
Jón G. Jónasson, Bjarki Magnússon, Hrafn Tulinius, Árni Björnsson
SORTUÆXLI Á ÍSLANDI 1955-1984
Tilsanj<ur þcssarar greinar cr art lýsa sortu-
æxlum, sem ITindist hal'a á Islandi á 30 ára
tímahili, 1955-1984, hver aukningin hefur
verid hcrlcndis og hvort hún ersambærileg við
aukninj>u annars staðar. Kinnij4 verða lítillcga
rædd huj’sanlej' tengsl sortuæxla við sólarljós
og notkun sólarlampa.
INNGANGUR
Sortuæxii (melanoma malignum) eru illkynja
æxli, sem eiga uppruna sinn í sortufrumum
(melanocytes) eða bráfrumum (nevus ceils) og
koma adallega fyrir í liúð, en einnig í
slimhúðum og augum. Þetta eru þau húðæxli,
sem verstar batahorfur ltafa og voru áður
talin ólæknandi.
Horfur sjúklinganna hafa þó batnað veru-
lega á undanförnum árum, en jafnframt
hefur þessum æxlum fjölgað að mun víða um
heim. Töluvert hefur verið skrifað um þessa
fjölgun sortuæxla og reynt hefur verið að
kanna hvað orsaki hana.
Nýlega hefur verið gerð grein fyrir sortu-
æxlum i augum hcr á Íslandi, fyrir tímabilið
1955-1979 (1).
EFNI Oíj AÐFERÐIR
Upplýsingar um alla sjúklinga, sem greindust
með sortuæxli á íslandi 1955-1984, voru
fengnar hjá Krabbameinsskránni. Þar eru
upplýsingar um fæðingarár, greiningarár og
dánarár auk kyns og vefjagreiningarnúmers.
Vefjarannsóknarbeiðnir voru lesnar og
staðsetning frumæxlis ákvörðuð, þar sem
unnt reyndist. Ella voru sjúkraskýrslur
sjúklinganna kannaðar.
Sýni frá öllum sjúklingunum voru send til
Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði við
Barónsstíg, nemasýni fráþremursjúklingum,
sem greind voru á Rannsóknastofu í meina-
fræði við Fjórðungssjúkrahúsið á Akureyri.
Allar vefjasneiðar frá sjúklingum með
sortuæxli í slímhúðum, í húð eða meinvarp
Frá Rannsóknastofu Háskólans við Barónsstig, Krabba-
meinsskránni og lýtalækningadcild Landspítalans. Barst 15/06/-
1985. Samþykkt til birtingar og sent í prentsmiðju 04/07/1985.
frá sortuæxli án þekkts frumæxlis, voru
skoðaðar samtímis i tvíhöfðasmásjá af tveim-
ur höfundanna (BM og JGJ).
Sýnin voru flokkuð með tilliti til smásæs
vefjaútlits og Clark’s dýptar (Clark’s level),
en Clark’s dýpt er aðferð til þess að meta
hversu djúpt æxlisvöxturinn nær niður í
húðina. Clark’s dýpl I: Æxlið er aðeins i
yfirhúð (in situ). Dýpt 2: Æxlið er vaxið niður
fyrir grunnhimnu (membrana basalis) niður i
nabbastöku (dermis papillaris). í dýpt 3 er
æxlið vaxið niður að nótum nabbastöku og
netstöku en í dýpt 5 er vöxturinn kominn
niður í húðbeð (tela subcutanea) (2).
Þegar þurfa þótti voru sneiðar endurskorn-
ar eða sérlitanir fengnar til að skera úr unt
vafaatriöi.
Misjafnt er hvort þeir, sem rannsaka sortu-
æxli, hafi Clark’s dýpt 1 (in situ) með í
niðurstöðum. í þessari grein er það gert, enda
hafa verið færð l'ram góð rök fyrir að svo beri
að gera (3).
Varðandi sjúklinga með slimhúðarsortu-
æxli, þá var farið yfir sjúkraskýrslur þeirra og
athugað hjá hvaö mörgum gerð var aðgerð til
lækninga (curative operation). Dánarvottorð
þeirra voru athuguð og/eða krufningaskýrsl-
ur til þess að kanna úr hverju sjúklingarnir
létust.
NIDURSTÖÐUR
Ahiiennt. Á árunum 1966-1984 var
meðalfjöldi íslendinga 201.752 og á þessum
árum greindust 255 sortuæxli á landinu, en
það eru u.þ.b. 126/100.000 eða 4,2/100.000 á
ári.
Tafla 1 sýnir staðsetningu sortuæxia í
Tafla I. Staðsetning sortuœxla i íslendingum 1955-84.
Siaðscming Karlar Konur Alls
Húö .... 59 122 181 71%
Augu .... 22 17 39 15%
Slímhúðir .... 9 16 25 10%
Óþekkt frumæxli .... 2 8 10 4%
Samtals 92 163 255 100%