Læknablaðið - 15.02.1987, Blaðsíða 5

LÆKNABLAÐIÐ 1987; 73: 37-44
37
Þóroddur Jónasson
LÆKNABLAÐ GUÐMUNDAR HANNESSONAR
Að ósk ritstjórnar Læknablaðsins hef ég fest á
blað nokkrar athuganir mínar og þanka um rit
það, sem almennt er kallað »Læknablað
Guðmundar Hannessonar 1902-1904«, og var
fyrsta læknablað á íslandi.
Á titilblaði þess stendur: »Læknablaðið. 1902.
Gefið út af læknum Norðan- og Austan-amtsins.
Ritstjóri: Guðmundur Hannesson.«
Þrátt fyrir tímasetninguna »1902« stendur á
fyrsta tölublaðinu: »1. nóvember 1901«. Blöðin
eru síðan merkt á sama hátt, það síðasta »október
1904«. Blaðið kom sem sé út í þrjú ár, frá hausti
1901 til hausts 1904. Beinar tilvitnanir og
ábendingar um blaðsíðutöl hér á eftir munu
merktar með blaðsíðutali og útgáfuári á sama
hátt og Guðmundur Hannesson gerir það. Blaðið
sjálft mun verða skammstafað Lbl. og nafn
Guðmundar Hannessonar G.H.
Þó að á titilblaði standi að G.H. sé »ritstjóri«, þá
var hann miklu meira. Hann var í raun og veru
allt í öllu við útgáfu blaðsins, eins og síðar mun
rætt verða.
»Læknablað Guðmundar Hannessonar« var
upphaflega hektograferað í 20 eintökum eftir
frumriti, sem G.H. skrifaði allt með eigin hendi.
Það var síðan ljósritað á vegum L.í. 1966 á
aldarafmæli Guðmundar Hannessonar. Ég hef
notað jöfnum höndum hektograferað eintak og
ljósritið.
Umhverfi
Árið 1901 töldust íslendingar vera 77.290. Af
þeim bjuggu 29.926 í Norðan- og Austan-amtinu,
þ.e. á svæðinu frá Hrútafjarðará að
Skeiðarársandi. Meðal þeirra voru 17 læknar, allt
skipaðir héraðslæknar. Vegalengd milli þeirra,
sem gátu talizt útverðir þessa hóps, læknanna á
Hvammstanga og á Borgum í Hornafirði, var
1.250 kílómetrar, ef farin skyldi styzta leið og þó
komið við hjá þeim öllum. Fleira skapaði
einangrun en vegalengdin ein. Sími var að
sjálfsögðu enginn, póstferðir strjálar. Á öllu
svæðinu voru aðeins þrjár brýr yfir stærri
vatnsföll: Brúin yfir Jökulsá á Dal undan
Fossvöllum, yfir Skjálfandafljót neðan við
Goðafoss og yfir Blöndu við Blönduós.
Sjúkraskýli var á einkaheimili á Sauðárkróki frá
1895. Sjúkrahús var á Akureyri frá 1873,
upphaflega fyrir 8 sjúklinga, en 1899 var það flutt
í nýtt hús og gat það hýst 12-16 sjúklinga. Á
Seyðisfirði var hafinn rekstur sjúkrahúss fyrir 10
sjúklinga um aldamótin 1900. Franski spítalinn á
Fáskrúðsfirði gat tekið við 6 sjúklingum frá 1897
og nýr spítali fyrir 17 sjúklinga var fullgerður þar
1904.
Alls höfðu því þessir læknar yfir liðlega 30
sjúkrarúmum að ráða.
Apótek voru á Akureyri og á Seyðisfirði, en
annars staðar var lyfjasala í höndum lækna.
Þrír þessara lækna höfðu tekið próf frá
Háskólanum í Kaupmannahöfn en fjórtán við
Læknaskólann i Reykjavík. Allir nema einn
höfðu lokið þeirri skyldu að vera á
fæðingarstofnun í Danmörku að loknu prófi.
Flestir höfðu verið lengur og víðar á sjúkrahúsum
erlendis, en þó var aðeins einn, sem hafði varið til
þess meira en einu ári.
Eitt vekur sérstaka athygli þegar þessi hópur er
athugaður: Þetta voru ungir menn. Sá elzti stóð á
fimmtugu, aðeins fjórir höfðu losað fertugt og
þrír voru ekki orðnir þrítugir. Meðalaldur þeirra
var þrjátíu og fjögur ár, þegar þeir fengu í hendur
fyrsta blað Lbl. í nóvember 1901 og lásu ávarp
Guðmundar Hannessonar:
»Stéttarbræður mínir!
Ykkur, sem búið í einveru og einstæðingshætti
eins og ég, sem hittið sjaldan kollega og sízt nema
í svip, verðið einir að ráða fram úr öllu og verðið
einir að bera áhyggjurnar,- ykkur sendi ég þennan
blaðsnepil, sem nokkurskonar fyrirrennara
íslenzks læknablaðs, sem betur sé úr garði gjört.
Ég gjöri þetta af því mér leiðist þessi
einstæðingsháttur og þykist vita að svo muni
fleirum finnast, en hygg að blaðið geti, ef til vill,
bætt lítið eitt úr honum, þó ófullkomið sé.«