Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1992, Blaðsíða 14

10
Hér má spyrja á móti: Fyrir hverja eru
orðalistar?
Fyrir hálfum fjórða áratug var kallað
eftir því, að tekin yrði saman »nothæf
samheitaorðabók, fleiri þvflík orðasöfn og
hvers konar hjálpargögn önnur til sífelldrar
handhægrar leiðbeiningar sem allra flestum
lifandi og starfandi mönnum. Því að þeim
einum er treystandi til að auðga að gagni hina
lifandi tungu, endumýja hana og temja á alla
vegu, hverjum á sínu sérsviði« (33).
Meðal þeirra sem hvað mest geta lagt af
mörkum í þessum efnum em þýðendur.
Segjast verður, að hraksmánarlega hefir verið
að þeim búið. Sem betur fer eignuðumst við
samheitaorðabók (34) árið 1985 og íslenzka
orðsifjabók (21) árið 1989, en það hefir háð
öllum þýðingum í landinu undanfama áratugi,
að nýjar og samtímalegar orðabækur hefir
vantað.
Mín kynslóð hefir að vísu átt aðgang að
ágætum verkum Jóns Ófeigssonar (35), Geirs
T Zoéga (36) og Freysteins Gunnarsonar (37),
en það hefir hrokkið skammt. Árið 1984
kom svo út ensk-íslenzk orðabók Sörens
Sörenssonar (32). Varð að því veruleg búbót
að því er varðar nafnorð og sagnir. En meðal
annarra orða: Hvers vegna í ósköpunum
létu menn ekki greipar sópa í gnóttinni hjá
Freysteini um lýsingarorð og atviksorð?
Eðli þýðinga hefir breyzt verulega, einfaldlega
vegna þess að fólk fær nú miklu meiri
innsýn í alla tækni en áður var og það heiti,
sem er íðorð í dag, er orðið hluti almenna
málsins á morgun: »Margir þýðendur þurfa
að nota íðorð, sérstaklega þeir sem þýða
svonefnda nytjatexta. Sjaldnast eru þessi íðorð
aðgengileg í útgefnum orðasöfnum eða öðmm
ritum og menn þurfa því að grípa til ýmissa
ráða til þess að nálgast þau hjá sérfræðingum
eða búa þau til. Margir þýðendur munu eiga
í fórum sínum spjaldskrár með ýmsu sem
flokka mætti sem íðorð. Þessar spjaldskrár
em að sjálfsögðu ekki aðgengilegar öðmm en
þýðendunum sjálfum.« (38)
HVERJIR EIGA AÐ HAFA
FRUMKVÆÐIÐ AÐ GERÐ
ORÐASAFNA?
Eg er einn af þeim sem les orðalista og ég
hefi verið að stagla við það undanfarið, að
þýða tvær bækur og er önnur um heimspeki
læknisfræðinnar (9). Ekki tókst mér að
hafa upp á neinum prentuðum orðalista
í heimspekinni. Ég held að'verkið hefði
unnizt fljótar og betur hefði slíkur listi verið
tiltækur og óþarft ætti að vera fyrir lækni, að
vera af vanefnum að setja saman orðaskrá í
heimspeki.
Svo er til annað fólk, sem líka les orðalista,
en það em stúdentar. Þeir hafa margir setið
við sama borð og þýðendur, að þurfa að
notast við afgömul orðasöfn. Þeir eiga
einnig margir við alveg sérstakt vandamál
að stríða. Það felst í því, að kennarar í
sumum háskóladeildum nota sitt hvert
íslenzka heitið fyrir eitt erlent. Þannig er
mér sagt, að um þýzka heitið »Maxime« (í
heimspeki Kants) sé ýmist notað kjörorð,
lífsregla eða meginregla. Jón Ófeigsson (35)
notar um annað náskylt hugtak, »Prinzip«
(»Grundsatz«), heitin meginregla, frumregla
og lögmál. Það læðist að manni grunur um,
að það séu meðal annars svona hlutir, sem
eiga þátt í því, að háskólaráð beinir þeim
eindregnu tilmælum til allra háskóladeilda,
að þær vinni skipulega að því, að til verði
íslenskt fðorðasafn á kennslusviði deildarinnar
og að líta skuli á vinnu við íðorðagerð sem
sjálfsagðan þátt í fræðastarfi kennara og
sérfræðinga í Háskóla íslands.
Hafi Einar B Pálsson þökk fyrir frumkvæðið!
En setjum nú svo að stofnuð yrði íðorðanefnd
heimspekinga og gefum okkur það, að þar
væri tiltækur svo sem einn eintrjáningur. Væri
þá ekki voðinn vís? Þá væri nú líklega skárra
að læknir, sem er að »verki, óbundinn af öllu
öðru en ... því sem bezt hefur verið gert í
landinu fyrir [hans] dag«, skuli setja orðin
fram í samfelldu máli. Það var nú nefnilega
það.
AÐ LEGGJA ORÐ í BELG -
Eitt getum við höfundur ritsins (2) þó
væntanlega verið sammála um: Að góðum
nýyrðum þurfi að halda til haga, enda minnist
hann á orðabanka.
Þá ber að spyrja, hvemig farið verði að:
Hvemig er hægt að bjarga frá gleymsku þeim
nýyrðum, sem þýðendumir í sjónvarpi mæla
fram eða bregða á skjáinn einu sinni?
Hvemig er hægt að ná fljótt og skilvirkt, því
sem bitastæðast er í prentuðu máli?