Búskapur hins opinbera 1997-1998 - 01.03.1999, Page 46

atvinnustigið. Atvinnuleysið skapast því í þeim atvinnugreinum sem verða undir í
samkeppninni. I landi þar sem viðskiptafrelsi er verulega takmarkað er hins vegar
hægt að halda uppi tiltölulega háu atvinnustigi með viðskiptahöftum og niður-
greiðslum, þ.e. með beinum og óbeinum styrkveitingum. Atvinnuleysið þar er í
rauninni dulið.
Stuðningur við vinnumarkaðinn er því með beinni hætti í miklu samkeppnis-
umhverfi en þar sem samkeppnin er minni. Þá má nefna að i mikilli verðbólgu er
líklega hægt að halda uppi hærra atvinnustigi en ella, a.m.k. til skamms tíma. í sliku
umhverfí eru raunvextir gjaman neikvæðir sem er í raun óbein styrkveiting til
atvinnuveganna.
Tafla 8.20 Atvinnuleysi % af vinnuafli 1987-1997.
Ár Danmörk Finnland ísland Noregur Sviþjóð
1987 7,7 5,1 0,5 2,1 2,1
1990 9,4 3,5 1,8 5,2 1,6
1993 12,1 17,9 4,4 6,0 8,2
1996 8,6 16,3 4,4 4,9 8,1
1997 7,6 14,5 3,9 4,1 8,0
Mismunandi reglur gilda milli Norðurlanda um réttindi til atvinnuleysisbóta,
greiðslutilhögun og upphæð bótagreiðslna. í Danmörku em réttindi launþega til
dæmis mjög mikil. Þar er greitt að hámarki í 5 ár og geta bótagreiðslumar verið allt að
90% af fyrri tekjum en þó ekki yfir ákveðna hámarksfjárhæð á dag. í Finnlandi,
Noregi og Svíþjóð em bótagreiðslumar einnig hlutfall af tekjum og hámarksfjárhæð.
Á Islandi eru réttindin hins vegar mun minni. Greidd er föst fjárhæð á dag52 og að
hámarki í 5 ár. Utfærsla bótakerfisins hefur eflaust einhver áhrif á atvinnustigið.
8.3.1.3 Lífeyrisgreiðslur til aldraðra, öryrkja og eftirlifandi maka
Til lífeyrisgreiðslna aldraðra, öryrkja og eftirlifandi maka á Norðurlöndum fara mis-
háar fjárhæðir.53 Á Islandi nema lífeyrisgreiðslur um 5,7% af landsframleiðslu. í
Svíþjóð fara um 13,7% af landsframleiðslu í samsvarandi greiðslur. í Noregi 9,1%,
Danmörku 12,6% og Finnlandi 13,4% af landsframleiðslu.
Tafla 8.21 Lífeyrisgreiðslur á Norðurlöndum 1996.____________________________________
Hlutfall afVLF
Danmörk Finnland Ísland Noregur Sviþjóð
Lífeyrisgreiðslur 12,60 13,39 5,69 9,09 13,69
Eldri en 64 ára % af fólksfjölda 1996__15,1 14,3 11,3 15,9 17,5
Ýmsar skýringar em á þessum mikla mun milli landanna og skal hér reynt að tína
nokkrar til. í fyrsta lagi er aldursdreifingin frábrugðin í þessum löndum. 11,3%
íslendinga eru 65 ára og eldri á árinu 1996, 171/2% Svía og 15,9% Norðmanna. Þá
heQast ellilífeyrisgreiðslur við 65 ára aldur í Svíþjóð og Finnlandi en við 67 ára aldur
annars staðar á Norðurlöndum. Einnig hefur sá möguleiki verið fyrir hendi annars
52 Hámarksbætur atvinnuleysistrygginga námu 2.752 krónum á dag í janúar árið 1998 og til viðbótar
komu 4% af þessari fjárhæð með hverju bami.
53 Eins og fram hefur komið nær þessi samanburður ekki einungis til útgjalda hins opinbera heldur
einnig til útgjalda einkageirans, sbr. neðanmálsgrein 50.
44