Sveitarstjórnarmál - 01.12.1953, Qupperneq 19

SVEITARST J ÓRNARMÁL
17
PER LANGENFELT:
Um sveitarstjómarmáí í Englandi
Vísi til sveitarstjórnar má finna á Eng-
landi þegar á elztu tímum. Enskar borgir
svo sem Lincoln, York og Gloucester hafa
risið á sörnu stöðurn og Rómverjar stofnuðu
byggðir sínar endur fyrir löngu. En einnig
forfeður okkar, víkingarnir, hafa látið eftir
sig ýms spor í byggðasögu Englands. Athugi
menn nöfnin á héruðum þeim, sem landinu
var smásaman skipt í, rekast þeir til dæmis
á svokölluð „hundreds,“ hundruð, sem hafa
átt rót sína að rekja til heimkynna víking-
anna á Norðurlöndum. En „hundruðin“ á
Englandi voru síðar sameinuð í stærri hér-
uð; og þar eð þeim var stjórnað af greifa,
„count“, fengu þau hægt og hægt á sig nafn-
ið greifadæmi, „county.“ Var landinu að
síðustu öllu skipt í greifadæmi, „counties,"
og hafa landamerki þeirra haldist lítt breytt
fram á okkar daga eða í allt að því þúsund ár.
Enda þótt þessi skipting sé ekki ævinlega
sem heppilegust, ef rniðað er \ið þær kröfur,
sem nú eru gerðar til umboðsstjórnar, hafa
Bretar haldið eins fast við hana og unnt
hefur verið, af sinni alkunnu tryggð við forn-
ar erfðir.
Með kristninni kom einnig skipting lands-
ins í „sóknir“. Átti sóknin, „parish“, upphaf-
lega eingöngu að annast kirkjuleg málefni; og
þess var langt að bíða að hún léti sveitar-
stjórn sig nokkru skipta eins og síðar varð.
Þær borgir eða þeir kaupstaðir, sem til voru á
eldri tímurn, nutu snemma tiltölulega mik-
illar sjálfstjómar í krafti þeirra réttinda, sem
konungsvaldið veitti þeim. Þessi skipting
Englands í „counties", „boroughs" (þ. e.
borgir og kaupstaði) og „parishes“ hefur
haldizt allt fram á okkar daga.
En hægt og hægt urðu viðfangsefni sókn-
arinnar fleiri en þau, sem aðeins voru kirkju-
legs eðlis. Sú breyting byrjaði kannski með
því, að sóknin tæki að sér viðhald vega og
brúa, en á 17. öld voru þess þegar dæmi, að
sóknir sameinuðust um sameiginlegt fátækra-
framfæri. Segja má, að það hafi verið visir að
sveitarfélagasamtökum nútímans. En á 18.
öld kom afturkippur í þessa þróun og allri
sveitarstjórn í landinu hnignaði. Félags-
hyggju varð þá óvíða vart, enda höfðu þeir,
sem með völdin fóru, hvort heldur í ríki,
kaupstað eða sókn, þá allt önnur áhuga-
mál en að efla þann vísi, sem til var til
sveitarstjórnar og félagslegrar samábyrgðar.
Það var á þeirri öld, sem farið var að tala
um svokallaðar „rotten boroughs“, „rotnar"
borgir (eða kaupstaði), sem dregizt höfðu
aftur úr og hnignað svo að í sumum þeirra
bjuggu ekki nema örfáar hræður, en haldið
var við til þess eins að kjósa vissa höfðingja á
þing. En í byrjun 19. aldar fór ný vakning
um landið og mönnum varð ljós nauðsyn
mikilla umbóta á allri sveitarstjórn. Eftir að
brezka þingið hafði tekið á sig nýja rnynd
við rýmkun kosningaréttarins árið 1832 hófst
rnikið umbótatímabil, sem rneðal annars jók
stórkostlega sjálfstjórn sveitarfélaganna. Kól-
erufaraldur á árunum 1830—1840 varð um
sama leyti til þess að lyfta mjög undir nýja
heilbrigðislöggjöf. Árið 1888 voru stofnuð
eins konar fulltrúaráð fyrir greifadæmin,
„county' council" og árið 1894 var greifa-