Nútíminn - 01.12.1960, Síða 4

4
NÚTÍMINN
r 1 NÚTÍMINN Verðandi og Einingin
ÚTGEFANDI: STÓRSTÚKA ÍSLANDS 75
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: ára
GUNNAR DAL
Skrifstofur: Njálsgötu 87 og Fríkirkjuvegi 11 Sími: 17594 , : u Á þessu ári eiga tvær elztu stúkur Góðtemplarareglunnar hér sunnanlands 75 ára starfs- fyrsta tilraunin, sem gerð var til að króa Bakkus af á sviði löggjafar, en áfram var haldið
Skrúfið fyrir kranann
I
Þegar Góðtemplarareglan hóf baráttu sína á Islandi um 1880,
má segja að þetta land hafi enn verið dönsk nýlenda og öll
verzlun í höndum Dana. Það eina sem herraþjóðin lét nýlend-
una aldrei vanta var brennivín. Danir skildu að á þennan hátt
yrðu Islendingar aumastir og auðveldast að kúga þá til hlýðni.
Vínið fékkst í öllum verzlunum og fátækt, eymd og drykkju-
skapur einkenndi íslendinga öðru fremur.
Beztu menn þjóðarinnar sáu að Islendingar yrðu aldrei sjálf-
stæð þjóð, nema þeir hefðu sig upp úr ómenningu drykkju-
skaparins. Þeir sáu að baráttan gegn honum var og er snar
þáttur í frelsisbaráttu þjóðarinnar, því jafn fámennt ríki þarf
sannarlega á allri orku sinni og öllum vitsmunum sínum óskert-
um að halda. Jón Sigurðsson þreyttist t. d. aldrei á að brýna
fyrir mönnum að efnahagslegt sjálfstæði og atorka væri grund-
vallar skilyrði þjóðfrelsis og sjálfstæðis og að drykkjuskapur
væri einhver versti þröskuldur þess. Og Skúli Thoroddsen, sá
sem harðast barðist síðar fyrir sjálfstæði landsins var einnig
fremstur í flokki. bindindismanna og stóð að bannlögum 1909
ásamt Birni Jónssyni ráðherra og fleirum.
Þannig var' sjálfstæði landsins hugsjón og tilfinningamál
þeirra sem börðust gégn áfengisbölinu.
Fyrsta afrek bindindismanna var að fá æ fleiri kaupmenn
til að hætta að selja vín, og snúa almenningsálitinu þannig að
ekki þótti lengur sæmd að því að drekka í verzlunum eða á
götum úti. Drykkjuskapur fór hraðminnkandi uppúr aldamót-
unum og barátta bindindismanna náði loks marki sínu og
Islendingar urðu fyrsta þjóð í heimi til að koma á algjöru að-
flutningsbanni á áfenga drykki.
Á næsta áratugi eftir aðflutningsbannið kom í ljós sú bless-
un seni af banninu leiddi. Hundruð manna fengu vit. sitt og
lífsorku aftur. Heimili sem fátækt og eymd höfðu lagt í rúst,
voru reist við á ný. Hitt skipti þó enn meira máli að hin unga
kynslóð sigldi heilu skipi framhjá blindskeri drykkjubölsins
og varð hin dugmesta kynslóð sem þetta land hefur alið.
Þjóðin fylltist nýjum krafti, endurheimti frelsi sitt og sjálf-
stæði úr höndum Dana og hóf mesta framfara- og menningar-
tímabil í sögu vorri.
Það er sagt með réttu að lokasigur í frelsisbaráttu þjóðar
verði aldrei unnin. Baráttan hlýtur að halda áfram, menn
yerða að halda vöku sinni því að hættan er alltaf á næsta leiti.
Þannig er einnig um baráttuna gegn drykkjubölinu. Þrátt fyrir
hinn einstæða sigur bindindismanna, steðjuðu von bráðar að
nýjar hættúr innan lands og þó einkum erlendis frá.
HiS alþjóðlega samband erlendra vínframleiðenda fékk því
fljótlega til leiðar komið að Spánverjar neituðu að kaupa salt-
fisk af Islendingum nema leyfður yrði innflutningur léttra
vína til fslands. Þannig voru íslendingar kúgaðir af erlendum
aðila til að fara að drekka aftur.
En þrátt fyrir þetta varð þó drykkjuskapur ekki meir en
sem svarar hálfum lítra á mann, sem er lítið miðað við drykkju-
skap þjóða, þar sem vínið flýtur hömlulaust.
En þetta var aðeins fyrsta sporið. Eftir að hin léttu vín
höfðu plægt akurinn í nokkur ár á íslandi, sendu hinir erlendu
vmframleiðendur hingað til lands danskan erindreka. Honum
tókst á skömmum tíma að stofna hér félag andbanninga, sem
heimtuðu innflutning sterkra drykkja. Ymsum þjóðfrægum
íslendingum var beitt fyrir plóginn og þeir sannfærðu marga
um að slíkur innflutningur mundi skapa drykkjumenningu og
draga stórum úr vínneyzlu í landinu.
Eins og allir vita heppnaðist för hins danska érindreka og
íslendingar fengu aftur sterka drykki. Síðan hefur vínneyzlan
margfaldast. .
afmæli. Það eru stúkurnar
Verðandi og Einingin, sem báð-
ar eru stofnaðar á árinu 1885
hér í Reykjavík, er Verðandi
eldri í árinu.
Fjöldi þjóðkunnra manna og
kvenna hafa komið við sög'u
þessara stúkna á liðnum ára-
tugum og innt þar af hendi
margvísleg störf í þágu bind-
indismálanna og félagsmála
yfirleitt. Það er og sannast
sagna, að það var fyrst með
stofnun Góðtemplarareglunn-
ar, sem raunverulegur grund-
völlur var lagður að félags-
málastarfsemi í landinu, áður
en Reglan kom til sögunnar
voru menn almennt fákunn-
andi bæði um fundarstjórn og
aðra þætti félagsstarfsemi á
landi hér.
Það var Björn Pálsson ljós-
myndari og síðar fyrsti stór-
templar Reglunnar, sem stofn-
aði Verðandi, en þeir Guðlaug-
úr Guðmundsson sýslumaður
og Jón Ólafsson ritstjóri og al-
þingismaður, sem áttu megin-
þáttinn í stofnun' Einingarinn-
'ar.
Áhrif þessara tveggja stúkna,
sem lutu forystu harðskeyttra
baráttumanna, komu brátt í
ljós m. a. á löggjafarsviðinu,
en bindindisbaráttan var fljót-
lega færð inn á.það svið. Meðal
annars var staupasalan og
brennivínssníkjur og búðar-
hangs sem því fylgdi og var
þá eitt hvimleiðasta fyrirbrigð-
ið á „áfengismenningu" þeirra
tíma, afnumið fyrir tilstilli
þessara stúkna. Þetta var
jafnt og þétt, undir forystu
Stórstúku Islands, eftir að hún
var stofnuð, árið 1886, þar til
algjörðu banni var komið á,
svo sem kunnugt er.
I tilefni afmælisins efndu
báðar stúkurnar til hátíða-
funda, sem voru fjölsóttir. Þar
var saga þeirra rakin í stórum
dráttum og getið þess helzta,
sem á starfsdaga þeirra hefur
drifið, á langri ævi.
Á miðvikudagskvöldið var,
var svo sameiginlegt hóf í GT-
húsinu, hinu gamla höfuðvígi
Reglunnar í Reykjavík, sem
Einingin hóf byggingu á að-
eins ársgömul. Var afmælishóf
þetta einnig' injög vel sótt. Fyr-
ár minni stúknanna mæltu,
Þorsteinn J. Sigurðsson af
hálfu Verðarida, óg Freyfnóð-
ur Jóhanrisson af hálfu Ein-
ingarinnar, en þeir eru nú báð-
ir aðalforystumenn, hvor í
sinni stúku. Auk þeirra töluðu
liðsoddar Reglunnar í Reykja-
vík og Hafnarfirði, sem þarna
voru boðsgestir, auk ýmsra
annarra.
Einar Hannesson, félagi Ein-
ingarinnar og einn af hennar
áhugasömu ungu mönnum,
stýrði hófinu, sem allt var með
hinum mesta myndarbrag. Auk
ræðnanna söng Árni Jónsson
óperusöngvari nokkur lög við
frábærar undirtektir, og Þor-
varður Örnólfsson stjórnaoi
skemmtilegri spurningakeppni
milli stúknanna, síðan var
danzað góða stund.
Þeir menn, sem þykjast vilja bindindi, en umhverfast, þegar
minnzt eri á að hindra neyzlu og sölu áfengis, minna mig alltaf
á vissa tiíraun, sem algengt er að sögn að gera á geðveikra-
hælum í Vesturheimi.
Þegar sjúklingurinn hefur dvalizt á stofnuninni nokkurn
tíma og læknar telja von til, að hann hafi fengið nokkuð af
viti sínu aftur, er farið með hann í herbergi þar sem vatns-
krani er fyrir. Læknirinn opnar fyrir kranann og sjúkingnum
er skipað að leggjast á gólfið og þurrka upp vatnið. Ef sjúkl-
inguririn hlýðir, og reynir að þurrka upp vatnið meðan það
rennur úr krananum, þykir sýnt, að sjúklingurinn hafi ekki
fengið vitið að nýju.
í áfengislögum þeim sem nú gilda segir svo í fyrstu grein:
„Tilgangur laga þessara er sá að vinna g'egn misnotkun
áfengis í landinu og útrýma því böli sem því er samfara“.
Þetta eru fögur orð en hinu háa alþingi gleymist að skrúfa
fyrir kranann, en hefur í þess stað tilburði til að þui’rka upp
af gólfinu!
Hvert mannsbarn getur skilið að hér skiptir kraninn mestu
máli Hver tilslökun er sama og að skrúi'a snúning frá kran-
ánum og auka áfengisbölið. Allar hömlur jafngilda hinsvegar,
að skrúfað sé fyrir og áfengisflóðið minnkað að sama skapi.
— Þétta mætti hið háa alþingi hafa í huga, þegar bjórfrum-
varp forheimskunai'aflanna verður næst borió fram.
Hvað sagði
yfirlæknirinn?
Nýlega var haldið hátíðlegt
50 ára afmæli Vífilsstaðahælis.
Við, það tækifæri var saman
komið margmenni á Vífilsstöð-
um, þ. á m. ýms stórmenni, ráð-
herrar, læknar og ýmsir emb-
ættismenn. Margar ræður voru
fluttar og allir lofuðu ræðu-
menn, svo sem vert var, þann
sigur, sem unnizt hefur í bar-
áttunni gegn hvítadauðanum
og' var birt ágrip af sumum
þessum ræðum í blöðum og
útvarpi. Margt var þarna fal-
lega sagt, en hví hefur verið
þagað um þau orð, sem e. t. v.
áttu allra mest erindi til þjóð-
arinnar í dag, af öllum þeim
orðum, er þarna féllu? Það
voru orð yfirlæknisins sjálfs,
Helga Ingvarssonar. Kann
mælti eitthvað á þessa leið:
Sigur hefur verið unninn á
einurn mesta og stórhöggvasta
bölvaldi íslenzku þjóðarinnar,
berklaveikinni. En nú er ann-
ar bölvaldur risinn upp, er
ógnar heilbrigði og velferð
þjóðarinnar, og svo geigvæn-
legur er hami, að spurning er
hvort hann er ekki nú þegar
orðinn störhöggvari en berkla-
veikin var í almætti sínum.
Þessi nýi bölvaldur er drykkju-
skapurinn. Hví sameinast þjóð-
in nú ekki til baráttu gegn
þessum nýja ógnvaldi? Og hví
greiða fyrirmenn þjóðarinnar
honum götu með því að dýrka
hann leynt og ljóst og hafa
slíkan ósóma fyrir alþýðu
manna?
Eitthvað á þessa leið mælti
yfirlæknirinn. Hví var þess
ekki getið í blöðum og útvarpi?
Eru kannski orð þessa gagn-
merka læknis markleysa ein?
Það er ekki útvarpi og blöð-
um að þakka, áð í sairifelldri
útvarpsdagskrá S. í. B. S. fyrir
skemmstu gafst lækninum
kostur á að hreyfa aðeins þess-
um hugleiðingum sínum. En
sama þögnin ríkif enn um orð
læknisins.'
Hvað veldur? B.
STERKUR BJOR
fásinna að halda að Islendingar
mundu ekki drekka sterka
drykki ásamt bjórnum. Bjór-
inn er þvert á móti íkveikja,
sem leiða mundi til meiri
neyzlu sterkra drykkja en áð-
ur. Þá mundi sala á sterkum
bjór verða til að skapa inn-
ent áfengisauðmagn sem stuðla
mundi að auknum ófarnaði
þjóðarinnar á þessu sviði. Ein
verstu áhrif bjórsins eru þau í
öðrum löndum, að stórir hópar
manna, ekki sízt verkamenn,
neyta hans daglega og verða
hópum saman að áfengissjúkl-
ingum. Okkar fámenna þjóð
heíur ekki efni á slíkum mann-
fórnum, . - .