Monitor - 22.03.2012, Blaðsíða 13

13 FIMMTUDAGUR 22. MARS 2012 MONITOR
É
g hef skoðanir á svo mörgu því þegar
maður er búinn að vera til svona lengi
þá hefur maður yfi rsýn yfi r svo margt,“
sagði Vigdís Finnbogadóttir þegar hún
settist niður með blaðamanni og hafði
ýmislegt til síns máls sé litið til viðtalsins
sem hér á eftir kemur. Það er ekki á hverjum degi
sem á vegi manns verður manneskja sem undirritað-
ur hefur frá blautu barnsbeini séð bregða ótal sinnum
fyrir á myndum með kóngafólki og heyrt lofsungna
hvað eftir annað. Það var í senn spennandi og
skemmtileg lífsreynsla. Blaðamaður kvittar undir alla
þá góðu vitnisburði og bætir við að ofar öllu kemur
þessi merkilega kona fyrir sem ofurviðkunnanlegur
mannþekkjari sem lætur sér annt um náungann. Það
var því draumaverkefni spyrils að eiga langan fund
með þessari fyrstu konu heims til að vera þjóðkjörin
forseti og ræða við hana um æsku hennar, íslenska
tungu, djammið og allt sem fi nnst þar á milli.
Þú ólst upp í Reykjavík á stríðsárunum. Hvað langaði
þig að verða þegar þú varst lítil stelpa?
Mig langaði fyrst og fremst að sjá heiminn. Mig
langaði alltaf til að verða skipstjóri og var ákveðin í því
en þá var mér sagt með mikilli meðaumkun að stelpur
gætu ekki orðið skipstjórar. Þetta voru nú tímarnir þá
en nú eru stelpur fl ugstjórar og allt það. Mig langaði
fyrst og fremst að sjá heiminn því ég fylgdist vel með
heimsfréttum og ég var svo hrædd um að styrjöldin
myndi eyðileggja allt í Evrópu áður en ég fengi að sjá
það. Ég lagði því upp úr að fara í eitthvert nám þannig
að ég kæmist til útlanda að sjá þetta sem ég var búin
að skoða myndir af í bókum og lesa um.
Móðir þín var útivinnandi kona og lét vel að sér
kveða í félagsmálum. Á hún sinn þátt í því að þú
hafi r endað á að verða fyrsti þjóðkjörni kvenforseti
heims?
Ég efast stórlega um það vegna þess að okkur þótti
alveg nóg um félagsstússið í henni þá. Bróðir minn
kallaði hana alltaf „mömmu símalöngu“. Hún vann
líka sem kennari og aðrar mömmur voru miklu meira
heima en hún. Hún var stórkostleg og stórmerkileg
kona, ég sé það betur núna, en ég efast um að hún hafi
haft nokkurn þátt í því að mín braut varð eins og hún
varð.
Hvað kveikti áhuga þinn á forsetaembættinu?
Ég hafði nú engan sérstakan áhuga á forsetaemb-
ættinu. Ég var mikill aðdáandi Kristjáns Eldjárns,
mér fannst hann alveg sérstakur maður en það var
mjög fjarri mér að ég myndi enda á að fara í þetta
forsetaembætti, það voru aðrir sem ýttu mér út í það.
Það verður að tíunda það að Kvennafrídagurinn 24.
október 1975 var upphafi ð að því öllu saman. Á
þeim degi komst Ísland í heimsfréttirnar og fi mm
árum síðar þegar Kristján Eldjárn tilkynnti í
áramótaávarpinu að hann ætlaði að hætta var
fólk á því að í forsetakosningunum yrði að
vera kvenmaður á meðal frambjóðenda. Að
mér dytti sjálfri í hug að bjóða mig fram
er þó af og frá. Öðrum datt það í hug og
það var mikið róið í mér og skorað
á mig. Ég var alltaf jafnhissa
en að lokum voru tilmælin
orðin svo sterk frá bæði bestu
vinum mínum og fólki sem
ég þekkti ekkert svo ég
eiginlega hoppaði bara
út í laugina. Menn
sögðu líka við
mig: „Þú ert
oddvitinn,
við erum á
bak við þig,“
og þannig
upplifði ég
það alltaf,
að ég væri
oddviti
ákveðins
fjölda
fólks.
Síðan fór
þetta eins
og það
fór. Ég segi
það satt
að mér datt
ekki í hug að
ég næði kjöri, ég
hugsaði heldur að
með framboðinu hefði ég
sannað að eins og sagt er á dönskunni; „kvinder kan“,
konur geta líka ýmislegt, og það vitum við núna öllum
þessum árum seinna.
Manst þú enn hvernig tilfi nningin var þegar þú áttað-
ir þig á því að þú bærir þennan titil, fyrsti þjóðkjörni
kvenforseti heims?
Já, það var mjög sérkennileg tilfi nning. Ég hafði aldrei
hugsað út í það að hvergi annars staðar væri kven-
forseti. Mér fannst einhvern veginn að Indira Gandhi
eða Golda Meir hefðu verið forsetar en þær voru
forsætisráðherrar og voru ekki lýðræðiskjörnar heldur
fl okkskjörnar. Ég neita því ekki að mér fi nnst það fl ott
fyrir Ísland að hafa eignast fyrsta þjóðkjörna kvenfor-
setann í heiminum. Hvar sem ég fer í heiminum er ég
enn kynnt sem slík.
Þykir þér vænt um það?
Auðvitað, það lyftir Íslandi. Það lyftir mér ekki, það
er mjög mikilvægt því ég vil ekki lyfta mér, ég vil lyfta
landi og þjóð. Það er mjög merkilegt að þjóðin skyldi
hafa kjark til að gera þetta því þetta var alveg nýtt.
Þú ert hógværðin uppmáluð.
Ég var alin upp við það að menn
ættu að vera hógværir. Öll mín
uppvaxtarár var mjög ríkt í mér að
trana mér ekki fram og það situr enn
í mér. Það er voðalega sérkennilegt að
lenda í svona embætti og vera ávallt
að hugsa um að halda sér til hlés. Ég
er af síðustu kynslóð í landinu sem
er alin upp við þetta en mér fi nnst
það mjög fallegt í mínu uppeldi, ég
met það mikils. Hógværðin er næsti
bær við væntumþykju. Í hógværðinni
gefur maður sér tíma til að þykja
vænt um annað fólk og mér þykir
ákafl ega vænt um fólk.
Hvenær fórst þú að fi nna fyrir því
að kjörið hefði vakið heimsathygli
og nafn þitt væri þekkt úti um víða
veröld?
Þegar mér fóru að berast úrklippur
alls staðar að úr veröldinni. Ég fékk
meira að segja úrklippur á kínversku
og öllum mögulegum austurlanda-
tungumálum. Það voru myndir af mér
í þessum útlensku blöðum, stundum
stóð ekki einu sinni hvað ég hét því
menn gátu ekki sagt nafnið mitt
heldur stóð bara í stórum stöfum:
„Kona kjörin forseti á Íslandi.“ Þá fór
ég að átta mig á því að þetta var nú
heimsfrétt.
Ef þú værir ung í dag, væri eitthvað
sem þú myndir vilja gera nú sem þú
hafðir ekki tækifæri til að gera þegar
þú varst ung?
Nei, ég er alin upp við þá gæfu að
fá að velja hvað ég vildi gera og ég
hugsa að ég myndi velja það sama í
dag. Ég er mikil kvenréttindakona en
ég er líka karlréttindakona og ég er að
verða meiri og meiri karlréttindakona
því ég vil hafa jafnvægi í þessu í
þjóðfélaginu. Ég vil ekki að karlar
þurfi að upplifa það sem konur þurftu
að upplifa áður, að konur séu orðnar
það sterkar að karlar þurfi að hafa sig
alla við til að viðhalda jafnrétti. Mér
fi nnst mikilvægt að karlar og konur standi jafnfætis í
þjóðfélaginu. Gæfan er sú að karlar og konur hafa svo
mikinn stuðning hvert af öðru því hvort kynið fyrir sig
hugsar eilítið öðruvísi en hitt kynið. Vinátta milli karls
og konu er alveg óskaplega falleg, þá er ég að tala um
andlega jafnt sem kærleika í hjónabandi, og hún er svo
mikil gjöf frá öðrum aðila til hins. Að kona eignist góða
og trausta vináttu hjá karli, maka sínum eða vini, og
karl hjá konu, maka sínum eða vinkonu, er það besta
sem hægt er að eignast.
Hvað fi nnst þér um stöðu mála í kvenréttindabarátt-
unni nú á dögum? Fylgist þú með umræðunni um
„öfgafemínisma“?
Það hefur ótrúlega mikið áunnist en það er ekki
algjört jafnrétti. Við vitum öll að á meðan launajafn-
rétti er ekki náð þá er ekkert jafnrétti. Það verður að
meta störf kvenna til jafns við störf karla. Hinn gullni
meðalvegur er þó alltaf sterkastur. Allar öfgar fara
öfugt inn í hugsanagang samfélagsins, barátta sem er
mjög öfgafull snýst upp í andhverfu sína.
Auðvitað fylgist ég með allri umræðu um slíkt og
ég segi: Gætum varhug við því, öfgarnar geta eyðilagt
góðan málstað.
Hvernig var að vera stúlka í menntaskóla á þínum
árum í MR?
Það er nú svo skemmtilegt að þá var þessi kvenrétt-
indahugsun byrjuð og þegar ég var í 6. bekk stofnuðum
við stelpurnar í 5. og 6. bekk kvenréttindafélag sem hét
Aþena. Við héldum dansæfi ngar, eins og skólaböllin
voru kölluð þá, þar sem stelpurnar áttu að bjóða upp.
Þetta var rosalega skemmtilegt. Þá grunaði okkur ekki
að svo myndi fara að á seinni árum okkar myndi vera
komið meira og öðruvísi jafnrétti heldur en verið var
að ræða þá. Nú kemur jafnréttið til að mynda svo
glæsilega fram í jafnrétti til náms.
Hvað gerði þín kynslóð sér til skemmtunar á
menntaskólaárunum?
Við gerðum bara það nákvæmlega sama og gert er nú
til dags, nema það var bara enginn bjór til þá. Partíin
sem haldin voru fyrir böll eða svoleiðis byrjuðu klukk-
an átta og svo var öllu lokað klukkan tvö. Það var meiri
virðing borin fyrir sólarhringnum. Það var enginn bjór
en náttúrlega voru alltaf einhverjir sem ferðuðust með
pela eða eitthvað slíkt en það voru engir heilagleikar
í gangi nema síður sé. Að sama skapi má ég til með
að nefna að það var ekki slegist og
það var ekkert dóp, guði sé lof. Menn
urðu auðvitað pínu kenndir en það
var lítið um slagsmál og aldrei man
ég eftir því að það hafi verið sparkað
í liggjandi mann eða níðst á minni
máttar, það gerðu menn ekki í mínu
ungdæmi.
Hvaða orð notuðuð þið yfi r það að
fara að skemmta sér? Hvernig tónlist
hlustaðir þú á?
Það var bara nákvæmlega eins og
þið, við töluðum um „að fara á djam-
mið“ eða „út að skemmta sér“. Hvað
tónlistina varðar dönsuðum við mikið
við ameríska tónlist eins og Fats
Waller – þetta var tímabilið á undan
Bítlunum. Við dönsuðum allavega
dansa eins og salsa, „jitterbug“ og
dönsuðum eins og dansað er í dag en
bara eftir annarri músík.
Þótti sjálfsagt að fara til Frakklands
að loknu stúdentsprófi eins og þú
gerðir?
Foreldrar mínir höfðu báðir stúderað
í útlöndum og ég var svo heppin að
þeim þótti sjálfsagt að ég vildi fara
út. Ég var hluti af ákveðinni klíku
í menntó sem fór saman, mamma
og pabbi hefðu aldrei hleypt mér
nema af því að það voru strákar með
í för sem vernduðu mig. Þetta var
gríðarleg lífsreynsla, við sigldum til
Kaupmannahafnar, tókum lest frá
Kaupmannahöfn niður til Grenoble
og ég sé enn fyrir mér það þegar við
keyrðum í gegnum Þýskaland. Þá
voru fi mm ár liðin frá stríðslokum
en borgir eins og Hamborg voru enn
gjörsamlega í rúst.
Í Frakklandi upplifði ég ótrúlega
breytingu á lífskjörum, maður var svo
góðu vanur að heiman. Það var svo
kalt þarna og það var mikið púl fyrstu
tvo veturna að læra frönskuna en
gaman og svo afar inspírerandi.
Hafðir þú farið til útlanda áður?
Þetta var fyrsta utanlandsferðin mín. Ég gleymi því
aldrei þegar við sigldum inn höfnina í Kaupmanna-
höfn. Þarna voru svo stór hús, þetta var gríðarleg
upplifun. Núna upplifi r fólk þetta ekki svona því það
hefur séð þetta allt í sjónvarpi og bíó og það hefur
farið með pabba og mömmu til Spánar eða eitthvað frá
blautu barnsbeini.
Þú ert þekkt fyrir áhuga þinn á tungumálum. Hafa
þau alltaf verið þér svona hugleikin?
Já, tungumálin eru lykillinn að heiminum. Þetta segi
ég alltaf, þetta er uppáhaldssetningin mín. Um leið
og þú lærir tungumálin þá lærir þú óhjákvæmilega
um hin ýmsu menningarsvæði og það víkkar sjón-
deildarhringinn. Mér fi nnst afar mikilvægt fyrir okkur
Íslendinga að læra eitt af Norðurlandatungumálunum.
Ég hef tekið eftir því að það er svo miklu meiri reisn
yfi r okkur á Norðurlöndunum þegar við getum beitt
fyrir okkur til dæmis dönskunni í stað þess að skipta
beint yfi r í ensku. Auðvitað lærum við öll enskuna,
hún er um þessar mundir aðalviðskiptamálið en það
er bara ekki nóg. Venjulegt fólk talar ekki ensku nema
á afmörkuðum stöðum í veröldinni. Ég vildi svo óska
VIGDÍS
Á 30 SEKÚNDUM
Fyrstu sex: 150430.
Uppáhaldsmatur: Mér þykir
allur vel gerður matur góður.
Líklega verð
ég þó að taka
fram að mér
þykir franskur
matur sérlega
góður. Franskir sniglar eru
herramannsmatur.
Uppáhaldsstaður í heiminum:
Ísland.
Uppáhaldskvikmynd: Þær eru
svo margar. Nýjasta uppá-
haldsmyndin mín er auðvitað
L‘Artiste. Síðan gæti ég nefnt
myndir eins og hinar ítölsku
Paradiso og
Pane e tulipani,
Goodbye Lenin
frá Þýska-
landi, Englar
alheimsins, Börn náttúrunnar,
ég get alltaf séð hana aftur og
aftur því mér þótti svo vænt
um leikarana. Síðan held ég
upp á myndir með leikaranum
Gerard Depardieu.
Uppáhaldsbók: Sjálfstætt fólk
eftir Halldór Laxness.
Ef þú værir tilneydd til að fá
þér húðfl úr og yrðir að velja
úr eftirfarandi, hvort myndir
þú fá þér skjaldarmerki
Íslands eða
mynd af
Bessastöðum?
Hvorugt, ég
myndi fá mér
mynd af fallega vaxinni björk,
fallegri holtasóleyju eða
lambagrasi.
„Veistu það, ég er svo venjuleg manneskja að það er engin til venjulegri,“ segir Vigdís
Finnbogadóttir, fyrsti þjóðkjörni kvenforseti mannkynssögunnar. Monitor var veittur
sá heiður að fá að ræða allt milli himins og jarðar við þessa hógværu goðsögn.
Texti: Einar Lövdahl einar@monitor.is
Myndir: Ernir Eyjólfsson ernir@ernire.is