Morgunblaðið - 11.03.2013, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 11. MARS 2013
Ef allar skuld-
bindingar bandaríska
ríkisins (einnig halli
velferðarkerfisins) eru
lagðar saman er
ríkisskuld USA uppi í
óskiljanlegum 71
þúsund milljörðum
dollara
(9.000.000.000.000.000.
000,00 ísl. kr). Skulda-
aukningin er 10 millj-
ónir dollara (1,3 milljarðar ísl. kr)
á mínútu. Upp undir helmingur
Bandaríkjamanna fær fé úr ein-
hverjum velferðarsjóðum ríkisins
og fer fjölgandi.
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur
reiknað út að Bandaríkjamenn sem
voru 65 ára að aldri árið 2010 geta
tekið út 333 miljarða dollara um-
fram það, sem þeir hafa greitt til
ríkisins. Það er 17 sinnum meira
en 25 ára Bandaríkjamenn fá í
sinn hlut. Í grein í World Street
Journal var þetta nefnt kyn-
slóðaþjófnaðurinn. Voru þeir sem
vildu endurskoða velferðarkerfið
svartmálaðir sem hatursmenn elli-
lífeyrisþega. En til að viðhalda
kerfi dagsins þarf að klyfja skóla-
börn bakpokum fullum af skuldum,
mögrum hagvexti og miklu at-
vinnuleysi. Orðið barnahatari
hljómar skiljanlega ekki eins vel.
Í Evrópu er ástandið síst betra.
Framkvæmdastjórn ESB birti
svartskýrslu, sem sýnir að með
óbreyttum velferðarloforðum verð-
ur ríkisskuld ESB-ríkjanna að
jafnaði um 477% af þjóðarfram-
leiðslu árið 2060. Ekkert af því,
sem hingað til hefur verið gert,
getur lokað þeirri stjarnfræðilegu
skuldaholu til að reikningurinn
gangi upp.
Þegar peningaskorti banka í
ESB er bætt við verður útkoman
ógnvekjandi. Engan þarf að undra
áætlun ESB um bankasamband til
að sælast í peninga þeirra landa,
sem betur mega sín. T.d. voru eig-
ur innistæðutryggingasjóða á
Spáni fyrir skömmu neikvæðar um
milljarða evra og þeir löngu gjald-
þrota. Þá þarf að taka peningana
annars staðar frá.
Í Svíþjóð velta fjórir stærstu
bankarnir 12.500 miljörðum SEK
árlega. Hlutabréf eig-
enda eru 565 millj-
arðar SEK. Það þýðir
að hver eigendakróna
er lánuð út 22 sinnum
og að 95% veltunnar
eru skuldir. Samtals
skuldir eru 11.935
milljarðar SEK. Til
samanburðar var
þjóðarframleiðsla Svía
2011 um 3.500 millj-
arðar SEK. Það dugir
að fjármunir bank-
anna lækki um 4,5%
til að hlutaféð hverfi og bankarnir
verða gjaldþrota. (Trúlega þegar
við 2% þar sem lánalínur lokast og
vaxtakjör snarversna). Þ.e.a.s. ef
stóri bróðir ríkið „bjargar“ ekki
málunum.
Innan ESB er samanlögð velta
bankanna 47.000 milljarðar evra
sem samsvarar 366% af heildar-
framleiðslu ríkjanna. Skv. Bank of
International Settlements er fé að
baki útlánum banka innan ESB
strax undir 5%. Sem er önnur
staða en á 19. öldinni, þegar bank-
arnir áttu allt að 50% eigið fé á
móti útlánum skv. Andrew Hald-
ane hjá Bank of England. Sú tala
fór niður í 20-30% í byrjun síðustu
aldar og er komin niður fyrir 5% í
dag. Eigendur banka hafa stöðugt
minnkað eigin áhættu og fyrir 5%
áhættu fá þeir í dag 100% gróða
og öll völd en skattgreiðendur sitja
uppi með tapið. Hafa engin önnur
einkafyrirtæki slíka ríkistryggingu
og verða sjálf að bera eigin áhættu
í viðskiptum.
Þegar litið er til Kína hefur
WSJ skrifað að skuldasprengja
Kína hefur fjórfaldast síðan 2007
með 2.750 milljarða dollara árlegri
aukningu. Núna eru samanlagðar
skuldir uppi í 200% af þjóð-
arframleiðslunni, sem er verra en í
þróunarlöndunum. Skuldirnar eru
ekki einungis framleiddar af bönk-
um heldur einnig svo kölluðum
skuggabönkum, sem höfðu afger-
andi áhrif á upphaf kreppunnar í
Evrópu og USA ár 2008. Þar er
um að ræða flókin verðbréfa-
viðskipti með háum vöxtum og ein-
kenni pýramídaspils. Sú peninga-
framleiðsla hefur verið nauðsynleg
til að halda uppi kínverska hag-
vextinum. Miðað við fyrri reynslu
standa Kínverjar frammi fyrir
efnahagshruni. Einkaskuldirnar
eru meiri miðað við þjóðarfram-
leiðslu en í Japan 1989, USA 2007
og Spáni 2008 skv. Ruchir Sharma
hjá Morgan Stanley.
Fyrir fjármálakreppuna var 21
land með AAA einkunn matsfyr-
irtækja og höfðu um helming
framleiðsluverðmæta alls heimsins.
Áður en Bretland var lækkað voru
löndin orðin 11 með einungis 15%
af heimsframleiðslunni. Spánn
hafði AAA 2007 en er nú nálægt
ruslflokki. AAA klúbburinn á eftir
að minnka enn frekar með nei-
kvæðum horfum fyrir Þýskaland,
Finnland, Holland og Lúxemborg.
Citigroup Bank spáði í fyrra að
einungis Kanada og fáein landa á
Norðurlöndum yrðu endanlega eft-
ir í AAA flokknum.
Þegar á heildina er litið er
skuldasprengja alþjóðlega pen-
ingakerfisins svo stór að ekki verð-
ur séð hvernig kerfinu verður
bjargað frá hruni. Eigendur bank-
anna hafa verið og eru að koma
tapinu yfir á almenning og stríða
sín á milli um hverjir geta lifað
áfram á vaxtatekjum raunefna-
hagskerfisins. Niðurskurðir stjórn-
málamanna og skattahækkanir
bæta gráu ofan á svart og grafa
undan raunhagkerfinu, þannig að
getan til vaxtagreiðslna og afborg-
ana minnkar stöðugt. 5% áhætta
er greinilega nógu lítil til að
hleypa að algjörlega ábyrgð-
arlausum einstaklingum, sem hafa
sett allt kerfið á hliðina. Almenn-
ingi blæðir og enginn veit hvað
gerist, þegar stóri hvellurinn kem-
ur. Og þó. Við höfum séð það áður:
50% hrun verðbréfamarkaða, þjóð-
félagsleg upplausn og framgangur
ólýðræðisafla með skelfilegum af-
leiðingum fyrir mannkyn allt.
Eftir Gústaf Adolf
Skúlason »Eigendur banka hafa
stöðugt minnkað
eigin áhættu og fyrir 5%
áhættu fá þeir í dag
100% gróða og öll völd
en skattgreiðendur sitja
uppi með tapið.
Gústaf Adolf Skúlason
Höfundur er fyrrv. ritari Smáfyr-
irtækjabandalags Evrópu.
Peningakerfi á endastöð
Árið 1979 voru sett
lög á Alþingi um verð-
tryggingu fjárskuld-
bindinga. Hvernig var
ástand peningamála á
þessum tíma? Sparifé
landsmanna hafði þá
um langt skeið fuðrað
upp í verðbólgubálinu
og það litla lánsfé sem
var í umferð var lánað
með neikvæðum raun-
vöxtum.
Allur sparnaður
gufaði upp
Langar biðraðir mynduðust á
hverjum morgni í biðstofum banka-
stjóranna þar sem almenningur beið
eftir að fá skammtímalán, svo að
hægt væri að skrimta þó að ekki
væri nema í nokkra mánuði. Engum
heilvita manni datt í hug að hægt
væri að spara með því að leggja eig-
in sparnað inn á óverðtryggða
reikninga bankanna, heldur var
gripið til þess ráðs að „fjárfesta í
steinsteypu“ þ.e. í ófullgerðu hús-
næði, jafnvel í grunnum og lóðum
víðs vegar um landið. Með þeim
hætti væru líkur á því að hægt yrði
verja sparnað landsmanna frá því að
beinlínis gufa upp inni á banka-
reikningum fjármálastofnana. Þá
fóru eignir lífeyrissjóðanna ekki
frekar en annar sparnaður varhluta
af þessum undarlegu
tímum neikvæðra
vaxta og óðaverðbólgu.
Því fór fjarri að lífeyr-
issjóðir á almennum
vinnumarkaði gætu
staðið við áunnar líf-
eyrisskuldbindingar
sjóðfélaga sinna.
Varnaðarorð Ólafs
Jóhannessonar
Við umræður á Al-
þingi í mars 1979 þeg-
ar loks var heimilt að
verðtryggja sparifé
landsmanna sagði Ólafur Jóhann-
esson, forsætisráðherra og formað-
ur Framsóknarflokksins, m.a. þetta:
„Hin öra verðbólguþróun hér-
lendis að undanförnu hefur eðlilega
leitt til þess að leitað er leiða til að
leiðrétta skekkju af völdum verð-
bólgunnar á ýmsum sviðum efna-
hagslífsins. En tilfærsla eigna frá
þeim, sem skulda í peningum með
vöxtum, sem liggja undir hraða
verðbólgunnar, til hinna, sem
geyma fé sitt á vöxtum undir verð-
breytingum, er e.t.v. einn alvarleg-
asti fylgikvilli verðbólgunnar.
Auk eignatilfærslu fylgir því
ástandi, sem hér hefur ríkt, óhófleg
eftirspurn eftir lánsfé og jafnframt
brenglar verðbólga mat á framtíð-
argildi fjárfestingar þegar raun-
verulegur vaxtakostnaður kemur
ekki fram í lánskjörum.“
Greining Jóhannesar
Nordals
Jóhannes Nordal, þáverandi
seðlabankastjóri, hefur ætíð látið
sig málefni lífeyrissjóðanna miklu
varða. Í ræðu á vegum Sambands
almennra lífeyrissjóða í desember
1975 sagði Jóhannes m.a. þar sem
hann fjallaði um neikvæða vexti af
sjóðfélagalánum.
„Með þessu móti má með nokkru
segja að verðbólgutap það sem líf-
eyrisþegar verða fyrir samsvari sér
í hluta í verðbólguhagnaði af lántök-
um hjá sjóðunum. Er þannig verið
að færa fé frá lífeyrisþegum til fólks
á besta aldri sem er að koma yfir sig
húsnæði eða stendur í öðrum
stórum fjárútlátum.“
Af hverju er ég að draga fram til
vitnisburðar tvo mæta einstaklinga,
þá Ólaf Jóhannesson, þáverandi for-
mann Framsóknarflokksins, og Jó-
hannes Nordal, fyrrverandi seðla-
bankastjóra?
Hvort kemur á undan
eggið eða hænan?
Svarið er einfalt. Nú er hafin enn
ein atlagan að verðtryggingunni og
þar með sparnaði landsmanna.
Menn virðast ekki vita hvort kemur
á undan eggið eða hænan. Nú er það
ekki lengur verðbólgan sem er ógn-
valdurinn heldur verðtryggingin!
Skuldavandi heimilanna er sem sé
verðtryggingunni að kenna en ekki
verðbólgunni og hruninu mikla sem
varð í október 2008. Hvílík öf-
ugmæli.
Hér er um mikla hagsmuni að
ræða en innlán heimilanna inni á
verðtryggðum reikningum nam um
síðustu áramót 214 milljörðum
króna en til viðbótar koma síðan
miklar verðtryggðar eignir lífeyr-
issjóðanna, væntanlega um 1.500
milljarða króna.
Verðtryggingin breytti
stöðunni
Vert er að geta þess að fyrir tíma
verðtryggingarinnar voru lánþegar
að sligast undan greiðslubyrði
óverðtryggðra lána. Á árinu 1979
voru útlánsvextir yfir 20%. Þar sem
allir vextir bættust við afborgun
óverðtryggðra lána gat ungt fólk
ekki staðið undir þungri greiðslu-
byrði. Með verðtryggingunni
breyttist þetta því verðbætur bæt-
ast við höfuðstól og er dreift yfir
lánstíma lánanna. Með verðtrygg-
ingunni var ungu fólki því gert
kleift að eignast húsnæði fjár-
magnað með löngum verðtryggðum
lánum.
Sumir segja að ekki sé sanngjarnt
að lánþegar verðtryggðra lána beri
einir verðbólguáhættuna. Í því sam-
bandi má benda á að greiðslubyrðin
lækkar ef laun hækka meira en
verðlag. Sagan segir okkur sem bet-
ur fer að þannig hefur það verið á
liðnum árum. En til skamms tíma
geta komið tímabil þar sem verðlag
hækkar meira en laun.
Enga tilraunastarfsemi!
Farsælt efnahagslíf byggist á
öruggum sparnaði einstaklinga.
Auðvitað verður að leita frekari
leiða til að leysa skuldavanda heim-
ilanna, en það verður ekki gert á
kostnað neikvæðra raunvaxta, held-
ur með öflugu vaxtabótakerfi, sem
kemur þeim til hjálpar sem mest
þurfa á því að halda.
Nú eru liðnir nokkrir áratugir frá
því að sett voru lög á Alþingi um
verðtryggingu fjárskuldbindinga og
sparifjár. Við megum ekki fórna
þeim ávinningi með einhverri til-
raunastarfsemi um afnám verð-
tryggingarinnar. Sporin hræða og
tímabil sem ríkti á lánsfjármark-
aðinum fyrir árið 1979 getur hæg-
lega komið aftur fyrr en varir. Vill
þjóðin það?
Eftir Hrafn
Magnússon » Leita verður frekari
leiða til að leysa
skuldavanda heim-
ilanna. Það verður ekki
gert á kostnað nei-
kvæðra raunvaxta, held-
ur með öflugu vaxta-
bótakerfi.
Hrafn
Magnússon
Höfundur er fyrrverandi fram-
kvæmdastjóri Landssamtaka lífeyr-
issjóða.
Verjum sparnað landsmanna
Gluggaþvottur Þau eru mörg handtökin sem felast í því að halda borginni
hreinni. Ekki veitir af að þvo rúður eftir ösku og ryk síðustu daga.
Golli