Morgunblaðið - 11.10.2013, Blaðsíða 26

SVIÐSLJÓS
Ingveldur Geirsdóttir
ingveldur@mbl.is
Launin eru aðalástæða þessað ungmenni velja að vinnameð skóla. Peningarnireru driffjöðrin en aðrar
ástæður geta líka spilað inn í, til
dæmis aukið sjálfstæði frá foreldr-
unum. Þetta kemur fram í doktors-
verkefni Margrétar Einarsdóttur í
félagsfræði en hún hefur rannsakað
launavinnu 13-17 ára ungmenna á
Íslandi.
Margrét gerði rannsóknina á ár-
unum 2007 til 2008. Mjög fáir í úrtak-
inu höfðu hætt í skóla til að vinna en
margir voru í hlutastarfi með skóla
og einhverjir af nauðsyn. „Mín rann-
sókn var gerð í mestu þenslunni og þá
var ákveðinn hópur ungmenna að
nota launin af vinnunni með skóla,
vetrarlaunin, í nauðsynjar. Það séu
því einhverjir foreldrar sem hafi ekki
efni á að halda börnum sínum uppi í
gegnum framhaldsskólagönguna og
því sjá þau að mestu um það sjálf. Þá
bendir mín rannsókn líka til þess að
það sé ólíklegra að börn vel mennt-
aðra foreldra vinni með skóla og ef
þau gera það þá vinni þau minna,“
segir Margrét.
Íslensk ungmenni vinna mest
Í gær var kynnt ný skýrsla um
vinnuaðstæður ungs fólks á Norð-
urlöndunum en hún var tekin saman
af frumkvæði Norrænu ráðherra-
nefndarinnar. Skýrslan er til umfjöll-
unar í nýjasta tölublaði Arbetsliv i
Norden sem fjallar um vinnumál á
Norðurlöndunum. Þar kemur fram
að íslensk ungmenni vinna mest jafn-
aldra sinna á Norðurlöndunum. Á Ís-
landi vinna 52% ungmenna á aldr-
inum 15 til 19 ára, í Danmörku um
44%, 35% í Noregi, 24% í Finnlandi
og 16% í Svíþjóð. Sagt er frá rann-
sókninni á vef velferðarráðuneytisins.
Oft er þetta ungt fólk sem
vinnur með námi en einnig ungmenni
sem hafa hætt skólagöngu snemma.
Mörg ungmenni eru í láglauna-
störfum sem krefjast engrar skil-
greindrar kunnáttu eða þekkingar og
vinnutíminn er gjarnan óreglulegur,
segja skýrsluhöfundar. Þeir benda
meðal annars á að sífellt fjölgi í hópi
ungs fólks á aldrinum 15 til 19 ára
sem vinni hlutastörf og það eigi eink-
um við um stúlkur sem í vaxandi
mæli sinni afgreiðslustörfum.
Margrét segist ekki hafa séð
nýju rannsóknina og að lítið hafi verið
um samanburðarhæfar rannsóknir á
vinnu norrænna ungmenna hingað
til. Vestrænar rannsóknir sýna þó að
ungmenni vinni víða hlutastarf með
skóla og hennar tilfinning er að sér-
staða Íslendinga felist í sumarvinn-
unni. „Margir halda því fram að það
sé meiri áhersla á vinnu barna og
unglinga hér heldur en erlendis en ég
hef viljað leggja áherslu á að það sé
sumarvinnan sem sé sérstök hér.
Skólakrakkar á Íslandi fá lengra
sumarfrí en börn á hinum Norður-
löndunum. Við höfum þessa sum-
arvinnuhefð og við höfum vinnu-
skólana og bæjarvinnuna. Það er
ekkert sambærilegt því annars stað-
ar.“
Vilja hafa eitthvað að gera
Eins og áður segir eru pening-
arnir aðalástæða þess að íslensk ung-
menni á aldrinum 13 til 17 ára vinna
með skóla. Margrét segir að félags-
legi þátturinn af því að vera á vinnu-
markaði skipti ungmennin litlu máli
en sumir í úrtakinu hafi talað um að
þau vinni til að hafa eitthvað að gera.
Þá bendi margt til þess að íslensk
ungmenni séu ábyrgðarfull. „Þau
fara trúlega fyrr að taka ábyrgð t.d.
með því að framfleyta sjálfum sér að
einhverju leyti heldur en jafnaldrar
þeirra í nágrannalöndunum,“ segir
Margrét.
Vinna með skóla
fyrir nauðsynjum
Morgunblaðið/Ernir
Vinnuskólinn Nokkuð langt sumarfrí er í skólum á Íslandi og því hafa ung-
menni hér möguleika á að vinna mikið yfir sumartímann.
26
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. OKTÓBER 2013
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Nafnið Úkra-ína þýðirlanda-
mærahérað. Og
víst er að í gegnum
mestalla sögu sína
hefur Úkraína verið útvörður
Rússlands í vesturátt, á mörk-
um vesturs og austurs. Og allt
frá falli Sovétríkjanna hafa
Úkraínumenn leitað svara við
spurningunni í hvaða átt skuli
stefna. Ekki eru allir á eitt
sáttir um það og hefur verið
gripið til ýmissa óvandaðra
meðala í stjórnmálabaráttunni
þar. Það segir sitt um óvissuna
sem ríkir í landinu að Viktor
Janúkovits, núverandi forseti
landsins, var sakaður um stór-
fellt kosningasvindl og tilraun
til að eitra fyrir andstæðingi
sínum einungis fimm árum
fyrr, en náði þrátt fyrir það
kjöri í annarri atrennu.
Á síðustu vikum hefur
spurningin um hvert skuli
stefna orðið ansi áleitin, þar
sem Evrópusambandið og
Úkraína eru reiðubúin til þess
að undirrita í nóvember nýjan
fríverslunarsamning auk vilja-
yfirlýsingar um aukin tengsl.
Verði af þeim hefur landið tek-
ið nokkuð skýra stefnu í vest-
urátt. Það sem helst gæti trufl-
að það er skýlaus og eðlileg
krafa Evrópusambandsins um
að Júlía Tímósjenkó, fyrrver-
andi forsætisráðherra landsins
og mótframbjóðandi Janúkó-
víts, verði látin laus úr fangelsi,
þar sem hún hefur mátt dúsa í
kjölfar réttarhalda sem áttu
sér augljósar pólitískar rætur.
Úkraínumenn hafa maldað í
móinn, einkum Janúkóvíts, en
hann hefur frekar viljað halla
sér í átt að bakhjörlum sínum í
Rússlandi. Slíkt
hefur leitt til radda
innan ESB um að
slaka ætti á kröf-
unum gagnvart
Úkraínumönnum
varðandi Tímósjenkó.
Rússar hafa fyrir sitt leyti
ekki setið auðum höndum á
meðan. Þeir hafa hótað gamla
landamærahéraðinu hækk-
unum á alls kyns tollum og
vörum, einkum olíuverði. Slíkt
gæti komið illa við stjórnvöld í
Kænugarði, þar sem lang-
stærstur hluti útflutnings
landsins fer til Rússa. Hátt-
settur embættismaður, ná-
tengdur Pútín Rússlands-
forseta, sagði að Úkraína yrði
gjaldþrota eftir tollahækk-
unina. Pútín sjálfur hefur sagt
að verð á jarðgasi til Úkraínu
gæti lækkað ef og aðeins ef
landið skrifar ekki undir sam-
komulagið við Evrópusam-
bandið.
Hið jákvæða er að hótanir
Rússa virðast hafa haft þver-
öfug áhrif. Mykola Azarov, for-
sætisráðherra Úkraínu, hefur
sagt að landið myndi hætta að
kaupa jarðgasið frá Rússum
lækki verðið ekki og muni leita
annarra leiða í orkumálum.
Margt bendir því til að Úkra-
ínumenn muni taka þá afstöðu
að semja við Evrópusam-
bandið. Það er vonandi að
stjórnvöld þar ákveði að horfa
til vesturs frekar en austurs.
Það er einnig vonandi að Evr-
ópusambandið muni í engu slá
af kröfum sínum um lýðræð-
islegar umbætur í Úkraínu.
Þegar til lengri tíma er litið
yrði slík niðurstaða sú besta
fyrir gamla landamærahér-
aðið.
Hvort munu Rússar
eða Evrópusam-
bandið hafa betur?}
Kænugarður
á krossgötum
GuðmundurStein-
grímsson í Bjartri
framtíð, líkt og
aðrir þingmenn
stjórnarandstöð-
unnar, hefur mikl-
ar áhyggjur af því að í fjár-
lagafrumvarpinu séu stigin
skref til lækkunar skatta. Í
umræðum um frumvarpið lýsti
hann efasemdum um að rétt
væri að lækka miðþrep tekju-
skattsins um 0,8% eins og gert
er ráð fyrir í frumvarpinu. Að
hans mati er lækkunin svo lít-
il, aðeins nokkur hundruð
krónur á viku fyrir með-
almann að hans sögn, að fólk
munar ekki um hana.
Eins og fyrri daginn er al-
veg sama hvað gert er í skatta-
málum, vinstri menn eru
óánægðir nema
allar breytingar
séu til hækkunar
og helst þurfa þær
að flækja skatt-
kerfið í leiðinni.
Ríkisstjórnin
kýs að stíga varlega til jarðar í
lækkun skatta í sínu fyrsta
frumvarpi og þá er gagnrýnin
sú að lækkunin sé of lítil og
ekki taki því að bjóða fólki upp
á svona lítilræði.
Ef skattar hefðu verið lækk-
aðir svo um munaði, hver ætli
gagnrýnin hefði þá verið? Jú,
sú sama og oft áður um að rík-
issjóður megi alls ekki við því
að missa allt þetta fé. Skatt-
greiðendur fengju með öðrum
orðum aldrei neitt í sinn hlut
ef röksemdir vinstri manna
réðu ferðinni.
Skattalækkanir eru
ýmist of miklar eða
of litlar að mati
vinstri manna}
Skattgreiðendur tapa alltaf
V
erulegur samhljómur er í utanrík-
isstefnu fyrirhugaðrar hægri-
stjórnar í Noregi og ríkisstjórnar
Sjálfstæðisflokksins og Fram-
sóknarflokksins. Til að mynda
hvað varðar áherzlu á gerð fleiri fríverzl-
unarsamninga við ríki heimsins, þá einkum í
gegnum Fríverzlunarsamtök Evrópu (EFTA).
Þannig ætti að geta skapazt ágætis samstaða á
milli íslenzkra og norskra stjórnvalda í fríverzl-
unarmálum en við það bætizt að vafalaust er
meiri vilji hjá nýrri ríkisstjórn Noregs að
styrkja sambandið við Bandaríkin en var hjá
fráfarandi vinstristjórn landsins. Ekki sízt hvað
varðar fjárfestingar og viðskipti. Þar er að
sama skapi samhljómur með ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokksins og Framsóknarflokksins og
norsku hægristjórninni sem tekur á næstunni
við völdum í Noregi.
Ljóst er að vilji er til staðar í þeim efnum hjá Banda-
ríkjamönnum. Þannig má nefna að í yfirlýsingu sem send
var út 4. september síðastliðinn af hálfu forsætisráðherra
Norðurlandanna og Baracks Obama, Bandaríkjaforseta,
er tekið sérstaklega fram að finna þurfi leiðir til þess að
auka viðskipti og fjárfestingar á milli Bandaríkjanna ann-
ars vegar og Noregs og Íslands hins vegar. Rifja má upp í
því sambandi að þegar þreifingar fóru fram um mögulega
fríverzlun á milli EFTA og Bandaríkjanna árið 2004 var
það að frumkvæði bandarískra stjórnvalda. Hins vegar
varð ekkert úr því þar sem búizt var við því að Bandaríkja-
menn myndu fara fram á óheftan innflutning
bandarískra landbúnaðarvara sem ekki var
vilji til að samþykkja af hálfu EFTA-ríkjanna.
Sami þröskuldur er einmitt einkum fyrir hendi
í fríverzlunarviðræðum Evrópusambandsins
og Bandaríkjanna sem hófust í sumar sem og
reyndar ýmis fleiri mál. Fróðlegt verður að sjá
hvernig landsbúnaðarmálin verða leyst í þeim
viðræðum að því gefnu að þær skili tilætluðum
árangri en þar hefur einkum verið sett stórt
spurningamerki við innflutning erfðabreyttra
bandarískra matvæla.
Það er annars skemmzt frá því að segja að
aldrei hefur í raun reynt á eiginlegar viðræður
um fríverzlun á milli Íslands og Bandaríkj-
anna. Þreifingar hafa í mesta lagi farið fram í
þeim efnum til þessa. Árið 1994 voru kannaðir
kostir og gallar þess að Ísland gerðist aðili að
Fríverzlunarsamningi Norður-Ameríku (NAFTA) og sem
fyrr segir fóru fram þreifingar árið 2004 að frumkvæði
Bandaríkjamanna um mögulegan fríverzlunarsamning á
milli EFTA og Bandaríkjanna. Í báðum tilfellum var ekki
haldið lengra vegna landbúnaðarmálanna. Vafalaust
mætti þó finna lausn í þeim efnum sem tryggði hagsmuni
bæði Íslands og Bandaríkjanna. Til að mynda að tollar á
landbúnaðarvörur lækkuðu í ákveðnum skrefum yfir langt
tímabil, kannski á 10-15 árum, sem veitti nauðsynlegt
svigrúm til þess að aðlagast breyttum aðstæðum. Málið
snýst í öllu falli um að finna lausnir og virkja þann vilja
sem klárlega er fyrir hendi. hjortur@mbl.is
Hjörtur J.
Guðmundsson
Pistill
Viljinn er fyrir hendi
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Vinnuþátttaka ungmenna hefur
um langt skeið verið meiri á Ís-
landi en annars staðar á Norð-
urlöndum að sögn Karls Sig-
urðssonar hjá Vinnumála-
stofnun. Það að grunnlaun séu
almennt lægri hér á landi getur
skýrt lengri vinnudag og meiri
yfirvinnu og gæti þannig skýrt
að ungmenni þurfi að vinna líka
til að afla heimilinu tekna.
Neyslukrafan gæti líka verið
meiri hér en gengur og gerist.
Karl segir að atvinnuþátttaka
ungmenna hafi minnkað fljót-
lega eftir hrun því ekki hafi verið
næg vinna í boði en hún sé aftur
að aukast. Árið 2008 var at-
vinnuþátttaka 16 til 24 ára 79%,
fór niður í 73% árið 2009, stóð í
74% árin 2010 til 2011 og í fyrra,
2012, var hún komin í 76%. Í ald-
urshópnum 16 til 24 ára féll
fjöldi þeirra sem voru í fullu
starfi úr 17.000 niður í 13.000 á
milli áranna 2008 og 2009 og
hefur verið svipaður síðan.
Atvinnuþátt-
takan eykst
UNGMENNIN