Hafnarfjörður - Garðabær - 03.10.2014, Blaðsíða 4

4 3. OKTÓBER 2014
Áfengi er ekki einkamál
Þeir sem vilja leyfa sölu áfengis í matvöruverslunum telja sig hafa málstað að verja í nafni frelsis.
Vandinn er á hinn bóginn sá að þeir
hafa ekki sýnt fram á að núverandi
skipan áfengissölu hérlendis feli í sér
skerðingu á einstaklingsfrelsi. Þeir gefa
sér einfaldlega að áfengisstefna okkar
byggist á gamaldags forræðishyggju.
En þeirri spurningu er látið ósvarað
hver frelsisskerðingin sé. Á Íslandi hafa
þeir sem náð hafa 20 ára aldri greiðan
og nokkurn veginn jafnan aðgang að
áfengi. Áfengisneytendum er a.m.k.
ekki mismunað á grundvelli kyns,
stéttar, kynþáttar eða efnahags. Færa
má rök fyrir því að slík mismunun hafi
viðgengist fyrir árið 1989 þegar flug-
menn og flugfreyjur gátu keypt bjór
umfram aðrar starfsstéttir. Nú er öldin
önnur og flestir Íslendingar búa snert-
ispöl frá vínbúð sem segir sína sögu
um frelsið sem ríkir í málaflokknum
þótt sumum reynist erfitt að sjá það.
En skoðum hliðstætt dæmi.
Sérverslun fíkniefna
Gefum okkur að í framtíðinni væru
margar gerðir harðra fíkniefna seldar
í 12 sérverslunum á höfuðborgarsvæð-
inu og 36 verslunum á landsbyggðinni,
auk þess sem nokkur hundruð matsölu-
staðir og vínveitingahús hefðu þau á
boðstólum. Hvaða ályktun mætti draga
af þeirri framtíðarsýn? Væntanlega þá
að sala efnanna hefði verið gefin frjáls.
Ákafir frelsissinnar myndu væntanlega
lofa einstaklingsfrelsi Íslendinga. Ætli
við myndum eyða orðum á þann sem
kvartaði yfir frelsisskerðingu í fíkni-
efnaríkinu á þeirri forsendu að ekki
væri hægt að nálgast efnin í matvöru-
verslunum? Fíkniefnaneytandi í svo
frjálsu samfélagi gæti einungis kvartað
yfir lítilsháttar óhagræði sem honum
væri búið. Hið sama gildir auðvitað um
þann sem vill drekka áfengi á Íslandi í
dag. Hann býr við ríkulegt frelsi til að
fá sér í glas.
Samfélagslegt
úrlausnarefni
Ég hef rætt hér um einstaklingsfrelsi.
Núverandi tilhögun á sölu áfengis á
Íslandi felur vitaskuld í sér augljósa
skerðingu á verslunarfrelsi. En versl-
unarfrelsinu má ekki rugla saman við
einstaklingsfrelsi. Samkvæmt við-
teknum skilningi á einstaklingsfrelsi
byggist það á óskoruðum rétti einstak-
lings til að gera hvað sem honum
sýnist svo lengi sem það varðar hann
einan, eða fyrst og fremst hann einan.
Slíkt frelsi felur óhjákvæmilega í sér
rétt fullveðja einstaklings til að valda
sjálfum sér skaða svo lengi sem hann
eða hún skaðar ekki réttmæta hags-
muni annarra, án samþykkis þeirra,
og er fær um að sinna skyldum sínum.
Verslunarfrelsi getur aldrei byggst á
þessari réttlætingu vegna þess að
verslun, sem félagsleg athöfn, varðar
hagsmuni annarra og samfélagsins
alls. Frjálslynd samfélög reisa því öll
ýmsar skorður við verslun, ekki síst
með áfengi. Vitaskuld má færa gild rök
fyrir verslunarfrelsi. Höfuðrökin fyrir
því eru og hafa verið hagkvæmnisrök:
Frjáls verslun stuðlar að bættum hag al-
mennings. Reynslan hefur sýnt að þetta
eru góð rök. En hagkvæmnisrök eru
ekki réttlætisrök. Einstaklingar hafa
ekki rétt á að selja áfengi. Sala áfengis
er samfélagslegt úrlausnarefni. Gera
má þá kröfu til neytenda að þeir leggi
á sig lítilsháttar erfiði við kaup á vörum
sem geta verið skaðlegar. Þetta gildir
t.d. um skotvopn, eiturefni ýmisleg,
lyf og líka áfengi.
Hefðir blinda sýn
Neysla áfengis er ekki einungis einka-
mál. Áfengi getur ekki bara skaðað
neytandann, heldur líka aðra einstak-
linga og samfélagið allt. Umfang skað-
ans ræðst af magni og mynstri neysl-
unnar, sem aftur ræðst af aðgengi, verði
vörunnar og auglýsingum. En tilfinn-
ingin fyrir skaðsemi áfengis dofnar
vitaskuld með tímanum, og rótgrónar
áfengishefðir blinda okkur sýn. Við
getum t.d. reynt að gera okkur í hugar-
lund hvaða viðbrögð sölumaður fengi
sem vildi nú um stundir kynna nýjan
svaladrykk á markaði sem valdið gæti
200 líkamskvillum og sjúkdómum,
yki verulega líkur á heimilisofbeldi
og misnotkun, og kæmi iðulega við
sögu í morðum, limlestingum, hvers
kyns smáglæpum og banaslysum í
umferðinni. Slíkur drykkur er ekki
venjuleg vara. Frjálslynt samfélag
hefur fullan rétt á að takmarka sölu
slíkrar vöru, ekki síst þegar það er gert
án þess að skerða frelsi einstaklingsins
svo heitið geti, líkt og gert er á Íslandi
og í mörgum fylkjum Bandaríkjanna
og ríkjum Kanada.
Kjarni málsins
Vilhjálmur Árnason, alþingismaður,
hefur boðað að hann muni leggja
fram frumvarp um sölu áfengis í mat-
vöruverslunum á haustþingi. Athygli
vekur að sjálfur segist hann aldrei hafa
drukkið áfengi og ætli sér ekki að gera
það í framtíðinni. Í blaðaviðtölum er
þessu stundum slegið upp og munu
vafalítið margir álykta um óeigingjarna
frelsisást þingmannsins af þessu til-
efni. En líta má á málið öðrum augum.
Drykkjusiðir þingmannsins eru
þessum málaflokki nefnilega allsendis
óviðkomandi. Uppsláttur blaða um
bindindismennsku þingmannsins er
einungis til þess fallinn að beina athygli
almennings frá kjarna málsins sem er
sá að áfengisstefna okkar er tilraun til
að virða í senn einstaklingsfrelsi og al-
mannahagsmuni. Að bindindismaður
beiti sér fyrir aukinni neyslu áfengis
er líkast því að hjólreiðamaður beiti
sér gegn hámarkshraða bifreiða eða
langhlaupari gegn reykingabanni á
veitingahúsum. Slíkur málflutningur
væri skondinn, en um áfengi virðist
gegna öðru máli. Þar nær yfirborðslegt
frelsishjal iðulega að beina athygli fólks
frá þeim skaða sem síaukið aðgengi
að áfengi veldur samfélagi okkar. Að
bjóða upp á áfengi í matvöruverslunum
er ekki hænuskref, líkt og stundum er
haldið fram. Það fæli í sér margföldun
á útsölustöðum áfengis (allt að tíföldun
sýnist mér, væri leið Dana farin). Þetta
óheillaskref ættum við ekki að stíga
í nafni óljósra frelsishugmynda. Við
eigum vitaskuld að virða frelsi fullveðja
einstaklinga til að ráða eigin lífi sjálfir
en líka rétt samfélagsins til að takmarka
skaðann sem áfengi veldur einstak-
lingum, fjölskyldum, atvinnulífinu og
samfélaginu öllu. Áframhaldandi bann
við sölu áfengis í matvöruverslunum
fer ekki gegn hugsjóninni um frelsi
einstaklingsins.
Greinin birtist áður á vef Foreldra-
samtaka gegn áfengisauglýsingum.
Millifyrirsagnir eru blaðsins.
Thorsplan fær andlits-
lyftingu í tilefni af
10 ára afmæli árið 2015
Thorsplanið var hannað fyrir 10 árum og hefur þjónað hlutverki sínu vel fyrir ýmsa
viðburði í bænum. Jólaþorpið hefur
fest sig í sessi á aðventunni og er vel
sótt bæði af bæjarbúum og íbúum
nágrannasveitarfélaga. Torgið er
ennfremur kjörið til tónlistarflutn-
ings og skipar fastan sess í hátíðar-
höldum á 17. Júní ár hvert. Það sýndi
sig líka hversu gaman það er fyrir
bæjarbúa að eiga svona torg þegar
fjölmenni fagnaði hafnfirsku hljóm-
sveitinni Pollapönk þegar hún kom
til landsins eftir frábæra frammistöðu
í Eurovision keppninni síðastliðið vor. Nú þegar torgið er að nálgast
sinn fyrsta tug í aldri er tilvalið að
staldra við og skoða með hvaða hætti
hægt er að auka aðdráttarafl torgsins
fyrir bæjarbúa sérstaklega á sumrin
og þannig styðja við bætt mannlíf
í miðbænum. Umhverfis- og fram-
kvæmdaráð ákvað samhljóða á síð-
asta fundi sínum að veita fjármunum
á næsta ári til þess að bæta og fegra
Thorsplanið og hefur óskað eftir til-
lögum frá hönnuði torgsins sem er
Þráinn Hauksson, landslagsarkitekt.
HAFNARFJÖRÐUR / gARÐAbæR
18. TbL. 4. ÁRgANgUR 2014
Útgefandi: Fótspor ehf. Ábyrgðarmaður: Ámundi Ámundason, sími: 824 2466,
netfang: amundi@fotspor.is. framkvæmdastjóri: Ámundi Steinar Ámundason, netfang:
as@fotspor.is. auglýsingastjóri: Ámundi Ámundason, Suðurlandsbraut 54, 108 Reykjavík.
Auglýsingasími 578 1190, netfang: auglysingar@fotspor.is, Veffang: fotspor.is, Ritstjóri:
Ingimar Karl Helgason, sími: 659-3442 netfang: ingimarkarlhelgason@gmail.com,
Matarblaðamaður: Svavar Halldórsson. Sími. 869-4940. Netfang. svavar@islenskurmatur.is,
Umbrot: Prentsnið, Prentun: Ísafoldarprentsmiðja, 13.500 eintök. dreifing: Póstdreifing.
Fríblaðinu er dreiFt í 13.500 e intökum
í allar íbúðir í HaFnarFirði / Garðabæ
Samkeppnisumhverfið í matvöruverslun hér á landi er einkennilegt. Tveir risar eru með 80 prósent af markaðnum. Bæði fyrirtækin eru að stórum hluta í eigu sömu aðila. Ráðherra samkeppnismála virðist
áhugalaus um málið.
Menn kvarta undan ríkiseinokun á smásölu áfengis (sem raunar er raunar
einnig selt á börum og veitingahúsum í einkaeigu). Stór hópur þingmanna ætlar
að styðja frumvarp sem breytir þessu og færir bjór og brennivín í almennar
verslanir – en þó ekki á vídjóleigur – og ekki má kaupa eftir klukkan átta,
alveg eins og nú. Matvöruverslanir eru yfirleitt ekki inni í hverfunum. Þær eru
almennt í stórum verslunarkjörnum, rétt eins og núverandi áfengisverslanir.
En lítum annað. Er það merki um frelsi, fjölbreytni og val almennings að eiga
þess kost að skipta einkum við tvö fyrirtæki, í eigu sömu aðila? Rétt eins og
þessi fyrirtæki hafa yfirburðarstöðu á markaði með matvæli. Hverju verður
almenningur bættari með því að þessum yfirburðarfyrirtækjum verði færð
raunveruleg einokunarstaða á áfengissölu?
Ýmis sjónarmið eru í málinu, og er alveg sjálfsagt að rætt sé um málið. En
einnig má spyrja hvort umræðan sé tímabær. Er ef til vill bæði mikilvægara
og brýnna að laga það verslunarumhverfi sem almenningur býr við. Einhver
gæti til að mynda sagt, í ljósi nýlegra frétta, að þingmenn ættu að beina
kröftum sínum í að gera mjólkurmarkaðinn eðlilegan, frekar en að koma
áfengi í matvörubúðir.
Það er sömuleiðis mikilvægt að í þessari umræðu taki fleiri til máls en nokkrir
þingmenn og forstjóri risafyrirtækisins Haga. Bæjarblaðið Hafnarfjörður/
Garðabær gerir tilraun til þess í dag.
Þeir sem styðja málið virðast einkum gera það með rökum, sem Róbert H.
Haraldsson, prófessor, hrekur mjög skilmerkilega í grein hér á síðunni.
Sömuleiðis er bent á það hér í blaðinu að frumvarpið sjálft vekur ýmsar
spurningar. Hvers vegna dugar að vera 18 ára til að afgreiða áfengi, en fólk
þarf að vera orðið tvítugt til að kaupa? Af hverju á að afgreiða sterk vín yfir
búðarborð? Er það betri þjónusta en fólk býr við nú? Af hverju er ekki gert ráð
fyrir sérverslunum með áfengi? Svo vakin sé athygli á þremur mikilvægum
dæmum.
Mikilvæg röksemd í þessari umræðu allri, hvort sem við erum fylgjandi
því að áfengi sé boðið í almennum verslunum eða ekki, er að nú ríkir ekki
raunveruleg samkeppni.
Einokunarverslun einkaaðila á áfengi sem öðru verður seint til að bæta sam-
félagið.
Ingimar Karl Helgason
Einokun færð til
Leiðari
Höfundur er
Róbert H. Haraldsson,
prófessor við Háskóla Íslands
Höfundur er
Helga Ingólfsdóttir,
bæjarfulltrúi Sjálfstæðisflokksins
NÆSTA BLAÐ KEMUR ÚT
föstudaginn 17. október