Harmonikublaðið - 01.09.2010, Síða 17

þá eins og löngum sfðar. Þessi harmonika
kostaði um 6.000 krónur. Tilsamanburðar
var mánaðarkaup verkamanns þá um 800
krónurognýrWillysjeppi kostaði um 9.000
krónur. Algengt var að fá 250 krónur fyrir
að spila á venjulegu balli að
sögn Sigurðar í viðtali við
Harmonikublaðið.
Eftir að krómatískar harm-
onikur komu til sögunnar
urðu vinsældir þeirra miklar
og þá á kostnað hinna dia-
tonisku. Harmonikan var
mikið notað hljóðfæri fram
eftir öldinni bæði sem eina
hljóðfærið á dansleikjum og
í hljómsveitum. Menntun
harmonikuleikara, sem og
hljóðfæraleikara almennt,
tók miklum framförum og æ
fleiri spiluðu eftir nótum.
Einnig var áhrifa erlendra tónlistarmanna
farið að gæta í meira mæli en áður. Margir
telja að fyrra blómaskeið harmonikunnar
hérlendis hafi verið frá þriðja áratug síð-
ustu aldar og fram á hinn fimmta, en hið
síðara sé rétt að hefjast!
Þeir Haraldar Björnsson málari á Húsavík
og Marinó Sigurðsson bakari þar lögðu af
stað f tónleikaferð með Esjunni í lok októ-
ber 1929. Þeir héldu tónleika á Akureyri,
ísafirði og í Stykkishólmi. Þegar til Reykja-
vfkur kom héldu þeir þrenna tónleika í Nýja
bíó og spiluðu einnig á dansleikjum víða í
borginni. Svo villtil að ferðasagan erskráð
á tónstokka í harmoniku Haraldar sem er
nr. 82 í safni Ásgeirs S. Sigurðssonar á
ísafirði. Árið 1931 fóru þeir aftur í hliðstæða
ferð, en þá var kreppunnar farið að gæta
og aðsókn minni. Til stóð að þeir félagar
lékju á Alþingishátíðinni 1930 en ekki varð
af því.
Þeir sem fengnir voru í stað Húsvíkinganna
voru hinn sænski Herman Gellin og Daninn
Ernst Borgström. Þeir voru frægir víða um
lönd um þetta leyti og fóru
líka með Esjunni kring um
landið og héldu tónleika
á viðkomustöðum
hennar við fádæma
góðar undirtektir. Tónlist
þeirra ertilá hljómplötum
og koma þeirra hingað til
lands vakti áhuga á harm-
onikuleiknum.
Með stríðsárunum komu nýir straumar
hingað. Útvarpstækni fór batnandi ásamt
því að segulbandið kom til sögunnar.
Hljómflutningstæki urðu almennings-
eign.
íslenskir harmonikuleikarar urðu stöðugt
betur menntaðir og alltafvoru ungir menn
að koma fram á sviðið. í september árið
1938 kvað sér hljóðs ungur drengur Bragi
Hlíðberg að nafni og blés til tónleika í
Gamla Bíó aðeins 14 ára að aldri. Bragi hélt
síðan vestur um haf tilfrekara náms íharm-
onikuleik. Bragi er einn þekktasti harm-
onikuleikari íslendinga ogvarsíðarvalinn
harmonikuleikari aldarinnar af lesendum
Harmonikublaðsins. Hér má líka nefna
Einar Sigvaldason, sem fór til Danmerkur
ogvarð sigurvegari ílands-
keppni harmonikuleikara
þar í landi nokkru fyrir
stríð. Hann fluttist svo
hingað heim, spilaði með
Eirfki á Bóli og ferðaðist
um landið með töfra-
manni nokkrum. Annar
þekktur harmonikuleikari
var Lýður Sigtryggsson.
Lýður stundaði nám í
harmonikuleik í Noregi og
árið 1946 sigraði hann í
Skandinavísku harmon-
ikukeppninni og hlaut þar
titilinn Harmonikumeist-
ari Norðurlanda. Einnig sigraði
Grettir Björnsson í Kanadísku
harmonikukeppninni árið
1950 og var um áratugaskeið
einn af albestu spilurum
okkar. Hérverðurslepptað
geta margra hinna yngri
sniilinga, en þar væru
margir kallaðir ef gert
yrði.
Ormarslónsbræður, Jóhann
Óskar og Þorsteinn Pétur
Jósefssynir, fóru í tónleika-
ferðir um landið 1938 og
aftur 1945 og fengu góðar
móttökur, en Jóhann samdi
einniglögogkenndi mörgum
harmonikuleik, m.a. Karli Jónatanssyni,
Jóni Hrólfssyni, Ágústi Péturssyni og síðar
Einari Guðmundssyni.
Norski harmonikuleikarinn ToralfTollefsen
og hinn bandaríski John Molinari komu
hingað til lands snemma á sjötta áratugnum
og höfðu mjög mikil áhrif á íslenska
harmonikuleikaraogáhuga-
menn. Tollefsen fór m.a.
vítt um landið og hélt
tónleika við miklar vin-
sældir.
Harmonikusmíði varð
aldrei atvinnugrein hér en
tilraunir í þá veru fóru þó
fram, m.a. til að reyna að
þróa betri nótnaborð.
Fjórir áhugamenn gerðu harmoniku með
sérstæðu nótnaborði, þarsem reyntvarað
sameina hnappa- og píanóborð. Þetta var
gert að frumkvæði Jóhannesar Jóhannes-
sonar, harmonikuleikara, sem einnigvar
lagahöfunduroggerðivið harmonikur. Nið-
urstaðan varð nokkuð góð en ekki varð af
fjöldaframleiðslu. Harmonika þessi fékk
nafniðTónalín, en sýntvarfram á það með
grein íHarmonikublaðinu nokkru síðarað
einkaleyfi á nótnaborði sem leiteins útvar
gefið út í Bandaríkjunum löngu áður en
Tónalín varð til. Ekki er þó vitað hvort þau
voru sambærileg.
Fyrsta harmonikufélagið var stofnað árið
1936, var það Félag harmonikuleikara í
Reykjavík. Til að fá inngöngu þurfti að
gangast undir próf hjá sérstakri prófnefnd.
Félagið fjallaði m.a. um kjaramál harm-
onikuleikara og stóð fyrir fyrstu harmoniku-
keppni hérlendis 1939, þar sem Bragi
Hlíðberg bar sigur úr býtum. Félagið logn-
aðist líklega út af 1940 eða 1941.
Merkið var hins vegar hafið að nýju 8. sept-
ember 1977 þegar Félag harmonikuunn-
enda í Reykjavík var stofnað, að frumkvæði
Karls Jónatanssonar. Þetta var félag áhuga-
manna um harmonikuleik og engin próf
þurfti til að fá inngöngu. Þetta virkaði sem
vítamínsprauta. Næsta árvarstofnað Harm-
onikufélag Þingeyinga og síðan var stofnað
eitt félag á ári að jafnaði næsta áratuginn.
Samband íslenskra harmonikuunnenda var
svo stofnað 1981 til að vera
sameiginlegur vettvangur
félaganna, en þau eru nú 16
talsins. Þessi félög og
landssamtökin hafa á
þessum tíma unnið mikið
og þarft starf við að
glæða áhuga almennings
á harmonikunni að nýju,
ásamt því að stuðla að
menntun harmonikuleik-
ara ekki síst þeirra sem
yngri eru. Haldin hafa
verið landsmót harmon-
ikuleikara þriðja hvert ár
sfðan 1982, en fyrsta mót
SÍHU var haldið í Reykja-
vík, 4.-7. júníþaðár. Landsmótin hafaverið
vettvangur félaganna og harmonikuleikarar
og sveitir á þeirra vegum fá þar tækifæri til
að koma fram. Næsta sumar verður lands-
mótið að Hellu. Sömuleiðis hafa verið
haldin mót hinna yngri, þó það hafi ekki
verið jafn reglulegt og tvisvar hefur verið
efnt til harmonikukeppni að fyrirmynd
fyrsta félagsins. Þá eru haldin harmonik-
umót að frumkvæði félaganna víðs vegar
um landið flestar helgar á sumrin.
Hér verður að láta staðar numið að sinni.
Margt er þó ótalið, s.s. nöfn og frásagnir
af góðum harmonikuleikurum, einstökum
merkisatburðum ogfjölmargt fleira. ístuttri
samantektverðurað fara þessa leið, stilda
á ýmsum atburðum en sleppa öðrum. Þá
fer ekki hjá því að eitthvað hefur fallið
niður sem hér ætti að vera. Fyllri og betri
frásögn bfður söguritunarinnar, sem von-
andi hefst fyrr en síðar.
Helstu heimildir: Bladid Harmonikan, ýmsirhöf-
undar, gagnasafn Mbl., Nygammalt, fródleikur
af Veraldarvefnum, upplýsingar og gögn frá
ÁsgeiriS. Sigurðssyni, einnig Ólafi Þ. Kristjáns-
syni og Þorsteini Þorsteinssyni. Aukþess ábend-
ingarfrá fjölmörgum öðrum.
Myndirnar á þessari síðu eru frá harmonikusafni
Ásgeirs S. Sigurðssonará ísafirði.
j. • • • • • •
••*•••.
Fyrsta harmonika Lýds Sigtryggs-
sonarsem varð Nordurlandameist-
ari í harmonikuleik 1946
Tónstokkar úr harmoniku Haraldar
Björnssonar þarsem viðkomustaðir úr
hringferðinni með Esju eru skráðir
Faðir jóhanns ó Ormarslóni keypti
þessa harmoniku fyrir hann árið
1924. Þá varjðhann 14 ára gamall
17