Skessuhorn - 18.11.2009, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 18. NÓVEMBER
Heilsan
Geð orð in
V e t u r ­
inn minn ir sí­
fellt meira á
sig þessa dag­
ana og stytt­
ist sá tími sem
dags birta var ir. Bjart ar næt ur hlýs
sum ars eru að baki og framund an
er skamm degi með síg andi myrk ur.
Það líð ur þó ekki á löngu áður en
það breyt ist aft ur. Marg ir eru næm ir
fyr ir árs tíð ar bundn um breyt ing um
á magni dags birtu og flest ir finna
fyr ir á hrif um árs tíða breyt inga á líð­
an. Þeg ar dimma tek ur úti og vet­
ur inn og kuld inn fær ist yfir finna
marg ir fyr ir nei kvæð um breyt ing­
um á and legri líð an. Það er þó tölu­
verð ur mun ur á því hvort um er að
ræða skamm deg is þung lyndi eða
mild ari ein kenni sem hugs an lega
er hægt að hrista af sér. Eitt er víst
að við verð um öll fyr ir ein hverj um
á hrif um af dimm unni og drung an­
um á vet urna. Marg ir þyngj ast til
dæm is á vet urna, borða meira, æfa
minna, eru fram taks laus ir, þyngri í
skapi og sofa meira. Þetta á þó auð­
vit að ekki við um alla. Sum ir finna
fyr ir nota legri til finn ingu þeg ar
haust ar og húm ar að og þá hlakk­
ar til að eyða síð deg inu í faðmi fjöl­
skyld unn ar við kerta ljós með heit an
drykk í hönd. Þessi tími er í hug um
margra bara nota leg ur og hlý leg ur
og til eru ýms ar leið ir til að hafa það
gott í skamm deg inu.
Geð heilsa er sam tvinn uð öðr­
um þátt um heils unn ar eins og fram
kem ur í skil grein ingu Al þjóða heil­
brigð is mála stofn un ar inn ar, sem
seg ir að heilsa sé lík am leg, and leg
og fé lags leg vellíð an en ekki ein­
ung is það að vera laus við sjúk dóma
og ör orku. And leg vellíð an eða geð­
heilsa flétt ast þannig sam an við lík­
am lega og fé lags lega vellíð an en all­
ir þess ir þætt ir hafa svo á hrif hver
á ann an. Geð heilsa er allt í senn
sjálfs við ur kenn ing, per sónu leg ur
þroski, já kvæð sam skipti við aðra,
sjálfs stjórn, að hafa til gang í líf inu
og hafa stjórn á um hverfi sínu. Lít­
um nán ar á Geð orð in tíu, sem unn­
in voru af Geð rækt, fræðslu­ og for­
varn ar verk efni um geð heilsu og
á hrifa þætti henn ar. Þau ættu all ir
að hafa að leið ar ljósi og eru góð ráð
um það hvern ig hlúa megi að geð­
heilsu til að auka vellíð an:
Hugs aðu já kvætt, það er létt­1.
ara. Sam band milli hugs ana
og til finn inga er mjög sterkt.
Hægt er að hafa á hrif á líð­
an með hug ar far inu einu og
já kvæð sýn á líf ið er und ir­
staða vellíð un ar.
Hlúðu að því sem þér þyk­2.
ir vænt um. Þetta geð orð
nær til alls þess sem lif ir og
þarfn ast ást ar og um hyggju
til að geta dafn að. Góð sam­
skipti við aðra er mik il væg ur
þátt ur geð heils unn ar á samt
því að vera mik il væg upp­
spretta ham ingj unn ar.
Haltu á fram að læra svo 3.
lengi sem þú lif ir. Löng­
un til að læra meira stuðl­
ar að per sónu leg um þroska
og með opn um huga verð­
ur auð veld ara að sjá lausn ir
á vanda mál um.
Lærðu af mis tök um þín­4.
um. Það mik il væg asta fyr­
ir eig in þroska er lík lega að
geta lært af eig in mis tök um.
Eng inn er full kom inn og
öll um verða ein hvern tíma á
mis tök. Full komn un ar árátta
leið ir held ur ekki til ham­
ingju því þeir sem sætta sig
ekki við ann að en full komn­
un verða aldrei sátt ir.
Hreyfðu þig dag lega, það 5.
létt ir lund ina. Reglu leg
hreyf ing er nauð syn leg alla
ævi og hún dreg ur úr þung­
lyndi og kvíða. Reglu leg
hreyf ing stuðl ar líka að ham­
ingju sam ari elli.
Flæktu ekki líf þitt að ó þörfu. 6.
Þetta er hvatn ing um að
vinna gegn á reiti og streitu­
völd um í líf inu og hvatn ing
um að eyða ekki orku í það
sem skipt ir ekki máli.
Reyndu að skilja og hvetja 7.
aðra í kring um þig. Þetta
geð orð snýst um góð sam­
skipti við aðra, að geta sett
sig í spor ann arra og að geta
hlust að á aðra.
Gefstu ekki upp, vel gengni 8.
í lí f inu er lang hlaup. Góð ir
hlut ir ger ast hægt og skyndi­
lausn ir eru ekki væn leg ar til
lengri tíma. Vel gengni næst
með því að taka á mót læti og
leyfa því að þroska sig.
Finndu og rækt aðu hæfi­9.
leika þína. Þeg ar hæfi leik ar
fá að njóta sín skil ar það sér í
því að okk ur líð ur vel, erum
stolt og á nægð.
Settu þér mark mið og láttu 10.
drauma þína ræt ast. Þeir ná
lengra sem setja sér mark­
mið og það er aldrei of seint
að láta dauma sína ræt ast.
Þeir ræt ast ekki nema unn­
ið sé í því.
Lif ið heil.
Har ald ur Á Sig urðs son, lyfja fræð-
ing ur hjá Lyf og heilsu Akra nesi.
Ein hverra hluta
vegna rifj að ist upp
fyr ir mér ný lega vísa
sem ég lærði í æsku eft ir séra Jón
Þor láks son á Bæg isá sem varð fyr­
ir því að missa hemp una fyr ir barn­
eign ir:
Lukkutjón þá að fer ört
ekki er hægt að flýja.
Bet ur hefði guð minn gjört
að gelda mig en vígja.
Auð vit að eru bless að ir prest arn ir
ekk ert ann að en menn í vinnu sem
þeir sinna hver með sín um hætti en
vafa laust all ir af bestu sann fær ingu.
Eins og aðr ir vinn andi menn þurfa
þeir einnig að sjálf sögðu sín laun og
lífs við ur væri á samt skjóli fyr ir veðri
og vind um. Í til efni af bygg ingu
prests bú stað ar orti Jak ob Jóns son:
Prest ur inn bygg ir hús sitt á tveim­
ur hæð um.
Á hellu bjargi. Enda er í göml um
fræð um
að setr um slík um hrós að á hverja
lund.
Á efri hæð inni ætl un in mun að
prest ur
á kalli drott inn og stundi sinn
bæna lest ur.
Á neðri hæð inni á vaxt ast auðs ins
pund.
Séra Geir Waage var um tíma for­
mað ur Presta fé lags Ís lands og hafði
sig nokk uð í frammi í sam bandi við
kjara mál presta. Þá orti Vig fús Pét­
urs son:
Syrt ir að hjá séra Geir,
sára lít ið kaup ið.
Eng inn gift ist, eng inn deyr
og ekk ert til í staup ið.
Sig fús Jóns son bætti síð an við:
Þó sár an kveini séra Geir
um sult ar launa vald ið
fitn ar karl inn miklu meir
en mað ur gæti hald ið.
Hall mund ur Krist ins son orti fyr­
ir nokkrum árum um þann flokk
manna sem eyddi pen ing um eins og
þeir hefðu þeg ar þau laun sem þeir
von uð ust eft ir að fá ein hvern tím­
ann:
„ Sörli minn þig hef ég ung an alið.“
Ekki fékk ég borg að fyr ir það.
„Í draumi sér hvers manns er fall
hans falið.“
Fjár hæð skráð á víx il eyðu blað.
Stef án Jóns son frétta mað ur orti
margt um séra Emil Björns son þeg­
ar sá síð ar nefndi var frétta stjóri Rík­
is út varps ins. Eitt sinn er þeir fé lag­
ar voru í ein hverj um er inda gjörð um
eða frétta leið angri á veg um út varps­
ins þurftu þeir að gista í svefn poka­
plássi og hafði þá séra Emil með sér
húð fat mik ið úr gæru skinn um. Séra
Emil var þá hætt ur að vaxa á lengd­
ina en far inn nokk uð að þrekn ast og
hærð ur all mjög um lík amann. Þetta
mun hafa orð ið Stef áni til efni eft ir­
far andi vísu:
Er um lær in allra mest ur
á yðar snær um Drott inn.
Skinn og gæru poka prest ur
prúð um hær um sprott inn.
Mörg og marg vís leg stór mál
koma til um fjöll un ar á Al þingi Ís­
lend inga enda þar sam an kom inn
rjóm inn af þjóð inni til þess að leysa
vanda mál in fyr ir okk ur ves al ing ana.
Eitt merkasta mál sem þar hef ur
ver ið til um fjöll un ar um langa hríð
er í sam bandi við nef tó baks notk­
un þing manna og sjá all ir hví lík vá
hefði blas að við þjóð inni ef það mál
hefði ekki ver ið tek ið til ræki legr ar
með ferð ar. Ein hvern tím ann upp úr
miðj um aldri kvað Stef án Sveins son
forn bóka sali:
Áður fyrri ung ar drós ir
yndi kveiktu í sálu minni.
Nú tek ég ást við tó baks dós ir.
­ Tím inn breyt ir hugs un inni.
Ekki man ég leng ur hvaða skatt
rík is stjórn in með Matth í as Á.
Mathiesen sem fjár mála ráð herra
hafði í hyggju að leggja á þegna sína
þeg ar kveð ið var í Döl um vest ur:
Stjórn in legg ur skatt á skatt.
Skatta net in þétt ast.
Alltaf þyng ist Matti Matt
með an aðr ir létt ast.
„ Treystu bara guði, þá fer allt
vel,“ sagði gamla fólk ið stund um en
þó er nú eins og hann hafi í mörg
horn að líta og veiti kannske ekki af
svo lít illi hjálp stund um.
,,Það er vit laust að van treysta
guði,
slíkt veld ur bara and streymi og
puði,
því að guð ræð ur öllu“
sagði Helgi við Höllu.
,,Og hættu svo þessu tuði.“
Það þótti lengi sjálf sagt að slátra
kind til jól anna á öll um betri bæj­
um en fá tæk ling arn ir sem ekki
höfðu ráð á slík um mun aði urðu að
láta sér duga rjúp ur sem síð an urðu
með ein hverj um ó út skýr an leg um
hætti í hug um margra á líka ó slít­
an leg ar frá jól un um og epli voru
á mín um æsku ár um. Ýms ir þurfa
þess vegna nauð syn lega að fara til
fjalla og draga björg í bú að göml­
um og góð um sveitas ið þó hæfi leik­
ar þeirra séu vissu lega mis jafn ir til
þeirra hluta:
Ein er upp til fjalla
yli húsa fjær,
hrædd við kalda kalla
sem komu fyrst í gær.
Skutu þeir og skjóta
skunda fast á lag ið.
Hlífa engu og hljóta
að hitta ­ ann að slag ið.
Van ir eru á veið um
varg ar í fugla hjörð.
Hlaup andi á heið um
hnjót andi um börð.
Yfir háls og hjalla
hvöss um aug um gjóta.
Í vær um faðmi fjalla
frelsis kennd ar njóta.
Rjúpa ræð ur að lyngi
raun er létt um sinn.
Hopp ar marga hringi
hrædd ur út lag inn.
Gnæfa brekk ur bratt ar,
bæna heyr ist kvak ið.
Skyldu þess ir skratt ar
skjóta mig í bak ið?
Varg ar í víga huga
vaga um sér hvern hól.
Skot in dá vel duga
dýr leg verða jól.
Öllu fleygu farga
fast á jaxl inn bíta.
Ja, nú er bágt til bjarga
blessuð rjúp an hvíta.
Elt ing ill er búin,
óðum skyggja fer.
Marg ur fugl inn flú inn,
fjöldi dauð ur er.
Garp ar för nú flýta
fjáð ir eft ir dag inn.
Kipp ur sam an knýta,
klöngr ast heim í bæ inn.
Klofast ofan ása
eftir fönn um gljúp um.
Horsk ir hal ir mása
halda á dauð um rjúp um,
sem þeir ólm ir eltu
upp um fjalla geima
og kasta senn í keltu
kerl ing anna heima.
Gæða kon ur góð ar
grípa fegn ar við.
Ris mikl ar og rjóð ar
rigsa um eld hús ið.
Raf magns snerl um snúa,
snú ast kafn ar önn um
og trölla sög um trúa
hjá trú um eig in mönn um.
Með þökk fyr ir lest ur inn,
Dag bjart ur Dag bjarts son
Hrís um, 320 Reyk holt
S 435 1189 og 849 2715
dd@simnet.is
Vísnahorn
Hlífa engu og hljóta - að hitta ann að slag ið
Upp heim ar hafa
sent frá sér bók­
ina Spora slóð eft­
ir Braga Þórð ar son.
Þetta er 17. bók­
in sem Bragi skrif­
ar, en bæk ur hans
um ís lenskt þjóð­
líf á fyrri tíð hafa
not ið mik illa vin­
sælda. Bragi sagði í
sam tali við Skessu­
horn vegna út gáfu
bók ar inn ar að enn­
þá eigi hann efni í
fór um sín um, enda
sinni hann skrif um
nær dag lega.
Spora slóð hef ur
að geyma safn frá­
sagna af at burð um
og fólki sem setti
mark á þjóð líf ið
fyrr um. Bragi seg ir
að marg ar frá sagn­
irn ar hafa ver ið rit­
að ar á löng um tíma
og til efni skrif anna séu stund um
til vilj an ir. Þannig hafi hann fyr ir
slysni upp götv að sög una um kött­
inn á Hrauns efni þeg ar hon um og
kon unni var boð ið til veislu þang að
um það leyti sem ferða þjón ust an var
opn uð þar. Kött ur inn á Hraunsnefi
þótti svo góð ur til á heita að hann
varð auð ug asti kött ur sem um get­
ur. Segja má að ,,Katt ar sjóð ur inn“
hafi ver ið fyrsti spari sjóð ur í Mýra­
sýslu.
Efni bók ar inn ar Spora slóð er
fjöl breytt eins og þessi dæmi sýna:
Ó, komdu og höndl aðu Herr ann.
Fá tæk stúlka af Skag an um varð ein
fyrsta kon an sem gekk í Hjálp ræð­
is her inn. Gvend ur í Hala koti var
ann ál að ur drykkju svoli, en eft ir sótt­
ur skútu karl vegna hreysti og dugn­
að ar. Vita vörð ur inn á Breið inni var
vin sæll sagna mað ur sem krítaði lið­
ugt. Í bók inni er sagt frá sam skipt­
um ís lenskra fiski manna á ára bát­
um við breska tog ara sem rændu
fiski mið in. Einnig frá sögn björg­
un ar sveit ar manna sem lögðu sig
í lífs hættu í aftaka veðri við björg­
un á hafn ar franska rann sókna skips­
ins Po urquoi pas? Spora slóð er 223
blað síð ur. Í bók inni er fjöldi ljós­
mynda sem tengj ast efn inu.
þá
Bragi Þórða son með nýju bók ina, Spora slóð sem Upp heim­
ar gefa út.
Ný sagna bók frá
Braga Þórð ar