Skessuhorn - 14.07.2010, Síða 12

Allt frá því ég heyrði minnst
á Ólafsdal sem barn, hefur
sá staður verið mér ofarlega
í sinni. Ólafsdalur og nafn
skólastjórans og eldhugans
Torfa Bjarnasonar var sveipað
einhverjum ævintýraljóma.
Saga Ólafsdals og þeirra hjóna
Guðlaugar Zakaríasdóttur og Torfa
Bjarnasonar er mikil og mörgum
kunn en hún lýtur þó sömu lögmál-
um og aðrar slíkar, að ef henni er
ekki viðhaldið hverfur hún smátt
og smátt í djúp gleymskunnar. Hér
ætla ég ekki að rekja sögu Ólafsdals-
skólans, enda þykist ég vita að svo
verði gert af öðrum aðilum í lengra
máli en mér er ætlað í stuttu ávarpi.
Um tíma leit út fyrir að Ólafsdalur
væri með öllu heillum horfinn og hús
og önnur mannvirki þar á staðnum
myndu heyra sögunni til. Hefði svo
farið hefðu mikil menningarverðmæti
glatast og um leið stór þáttur í okkar
þjóðarsögu – einkum hvað varðar
íslenskan landbúnað. Því er framtak
þeirra aðila sem vinna að endurreisn
staðarins og halda á lofti minningu
Torfa Bjarnasonar þakkarvert.
Í mörg ár hafa áhugamenn um
uppbyggingu í Ólafsdal gengið á fund
ráðamanna og leitað eftir stuðningi.
Það hafa ekki einungis verið heima-
menn heldur og aðrir sem hafa hrif-
ist af staðnum – séð þar möguleika
og fyrir öllum hefur vakað að forða
staðnum frá hruni og eyðileggingu.
Ég ber þá von í brjósti að nú hafi
tekist að koma þessum málum í
farsælan farveg og Ólafsdalur muni
um ókomin ár og gegna verðugu hlut-
verki. Hvorki skortir áhugann né
framtíðaráform og í þessu máli sem
öðrum gildir að „πviljinn dregur hálft
hlass.“
Við endurreisn Ólafsdals verður
mönnum óefað oft hugsað til þeirra
sem um staðinn gengu forðum daga.
Ungir menn komu víðsvegar að af
landinu, námu fræðin, kynntust
nýjungum sem boðuðu framfarir og
skólavistin gaf þeim vonir um bjart-
ari tíma. Vígreifir gengu skólasvein-
ar að verkum sínum – vor í lofti og
glatt á hjalla.
Mér koma í hug þessar ljóðahend-
ingar Guðmundar Inga Kristjáns-
sonar:
Svona skein sólin í fyrra,
síung og falleg og töfrandi mild.
Menn gengu brúnir um brjóstið,
bjuggu sig rétt eftir vild.
Grasið var grænt eins og vonin.
Gylltur var snjórinn á fjallanna brún.
– Sólin var sálin í öllu,
sólskin um hrjóstur og tún.
Það er sumar og sólin leikur um
Ólafsdal. Stytta á bæjarhólnum af
þeim hjónum Torfa Bjarnasyni og
Guðlaugu Zakaríasdóttur minnir á
verk þeirra og sögu. Skólahúsið er
reisulegt og verið er að skapa því þá
umgjörð sem fyrrum var. Megi upp-
bygging staðarins takast með sóma.
Ég óska þeim sem standa að
endurreisn Ólafsdals alls velfarnaðar
í verkum sínum.
Sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra Jón Bjarnason
Í tilefni af 130 ára
afmælis Ólafsdalsskólans
Á Ólafsdalshátíð í fyrrasumar
var dregin upp mynd af starf-
seminni í Ólafsdal eins og hún
gæti orðið eftir fjögur ár, sum-
arið 2013. Lýst var margvíslegri
nýtingu hlunninda s.s. eggja-
tínslu, fuglaveiði og grasaferð-
um, sveppa- og berjatínslu og
ferðum í sölvafjöru. Þá var sagt
frá endurreisn matjurtagarðs
þeirra Guðlaugar og Torfa sem
hlotið hafði lífræna vottun og
rykið dustað af ýmsum gömlum
hefðum í Dölum og Saurbæ, svo
sem fyrstu kofnasúpu sumars-
ins og skarfaveislum.
Síðan voru reifaðar hugmyndir
um fjölbreyttasta matjurtamarkað
landsins þar sem afurðir garðsins
voru til sölu svo og söl, þurrkaðir
sveppir og ýmislegt annað góð-
gæti. Ágóði af sölu á markaðnum
rann til frekari uppbyggingar mat-
jurtagarðsins sem gegndi marg-
víslegu hlutverki. Í garðinum var
ræktað flest það sem var í ræktun
við skólann á árunum 1880 - 1907,
hann var varðveislustaður gam-
alla grænmetis- og nytjaplantna
sem hætta er á að glatist úr rækt-
un og þar fóru fram tilraunir með
lítið ræktaðar tegundir s.s. sum-
ar- og veturnæpur. Matjurtagarð-
urinn þjónaði einnig sem skóla-
garðar fyrir Vesturland og hluta
Vestfjarða enda mun hugmyndin
að skólagörðum vera runnin frá
Ólafsdal.
Árið 2013 var Ólafsdalur orðinn
miðstöð námskeiða fyrir ostagerð
og þar var verið að þróa blámyglu-
ost úr sauðamjólk byggðan á upp-
skriftum Ragnheiðar dóttur Torfa
og Guðlaugar en hún lærði ostagerð
í Danmörku. Væntu menn þess að
geta fengið ostinn upprunamerkt-
an frá Ólafsdal svo fátt eitt sé
nefnt af því sem hugsanlega gæti
orðið að veruleika árið 2013.
Félagar í Ólafsdalsfélaginu létu
sér ekki nægja að hlýða á upp-
talningu alls þessa heldur hóf-
ust handa við að hrinda góðum
hugmyndum í framkvæmd. Strax
haustið 2009 var byrjað að endur-
reisa matjurtagarðinn. Til liðs
við félagið komu garðyrkjumenn-
irnir Ingólfur Guðnason í Engi og
Vernharður Gunnarsson í garð-
yrkjustöðinni Storð. Í október var
haldið vestur og rúmlega 500 fm
garður undir gamla bæjarhólnum í
Ólafsdal plægður. Fyrir veturinn
var borinn í hann malaðir kalkþör-
ungar frá Kalkþörungaverksmiðj-
unni á Bíldudal og þörungamjöl frá
Þörungaverksmiðjunni á Reykhól-
um sem fyrirtækin létu góðfúslega
í té endurgjaldslaust. Eru bæði
þörungamjölið og kalkþörunga-
mjölið vottað sem lífræn aðföng
enda stefnt að því að garðurinn fái
vottun sem lífrænn.
Þann 5. júní síðastliðinn var
svo verkinu haldið áfram, í blíð-
skaparveðri var svæðið í kring-
um garðinn girt af, garðurinn
tættur og í hann borið fiskimjöl
og meira kalk. Smíðaðir voru 6
vermireitir og síðan plantað for-
ræktuðum matjurtaplöntum frá
Engi, kartöfluútsæði sett niður og
sáð og plantað í vermireitina. Til
að mynda skjól voru gróðursettir
rifsberja-, sólberja- og stikilsberj-
arunnar, einnig skessujurt, pip-
arrót og rabarbari. Í garðinn var
síðan plantað hvítkáli, blómkáli,
hnúðkáli, rauðkáli, kínakáli, næp-
um, rauðrófum og gulrófum af
stofninum Gunnar sem ræktað er
af fræi sem talið er vera af sama
stofni og notaður var í Ólafsdal. Afi
Vernharðs í gróðrarstöðinni Storð,
Vernharður Gunnarsson, var nem-
andi í Ólafsdal 1888 og hélt við
stofninum. Gekk hann áfram til
Gunnars, sonar Vernharðs sem
var garðyrkjumaður í Grænuhlíð í
Reykjavík. Sonarsonur Vernharðs
og nafni, garðyrkjumaður í Storð,
hefur síðan haldið stofninum við.
Í vermireitina var plantað ýms-
um salattegundum og kryddjurtum
og að lokum settar niður kartöflur.
Þess er vænst að hægt verði að
gæða sér á afurðum úr garðinum á
Ólafsdalshátíðinni 9. ágúst.
Ólafsdalsfélaginu þætti mikill
fengur í upplýsingum um gamla
stofna sem verið hafa í ræktun á
Vesturlandi og Vestfjörðum, ekki
síst um gömul kartöfluafbrigði
eða rófur af eigin frærækt. Einn-
ig væri forvitnilegt að fá fréttir af
gömlum plöntum í görðum, t.d.
skessujurt, piparrót, rabarbara,
gömlum berjarunnum eða villilauk
sem fundist hefur á Vesturlandi.
Hvers kyns upplýsingar um
garðrækt í Ólafsdal eða á Vest-
urlandi væru einnig vel þegnar.
Endurreisn matjurta-
garðsins í Ólafsdal
Guðrún Hallgrímsdóttir, matvælaverkfræðingur
Árið 1994 var skólahúsið í
Ólafsdal hætt komið sökum
vanhirðu. Því skipaði Búð-
arsamband Dalamanna nefnd
í júní það ár. Ólafsdalsnefnd
skipuðu í upphafi: Magnús
Sigurðsson, Gilsbakka, til-
nefndur af Búnaðarfélagi Ís-
lands, Sturlaugur Eyjólfsson,
Efri-Brunná, tilnefndur af
Búnaðarfélagi Dalamanna og
Björn Þorláksson, tilnefndur
af landbúnaðarráðuneytinu.
Inn í nefndina komu síðan
Bjarni Ásgeirsson í Ásgarði
og Magnús Ásgeirsson á Fells-
enda.
Viðgerðir á húsinu stóðu 1995-
1996. Gert var við fúaskemmdir,
sem voru furðulitlar. Síðan var
skipt var um allt járn auk þess
sem allir gluggar voru smíðaðir
nýir eða endurnýjaðir að hluta.
„Þetta verk var fyrst og fremst
unnið í því skyni að bjarga frá
eyðingu helstu sýnilegu minjum
um starf eins mesta afreksmanns
sem starfað hefur að viðreisn þá-
verandi aðalatvinnuvegar lands-
manna, landbúnaðarins. Þetta er
í sjálfu sér fullgildur tilgangur,
og ekki nema skyldug viðurkenn-
ing á starfi Torfa Bjarnasonar
og gildi þess fyrir land og þjóð.
[...] Trúlegt er að einhverjum
finnist ástæðulaust að gera við
eða byggja upp gömul hús eins
og í Ólafsdal. En ég tel að það
séu mikil menningarverðmæti í
Ólafsdal, og að það sé okkur ekki
vansalaust að láta þau grotna
niður og verða ónýt. Það er mik-
ið talað um að auka ferðaþjón-
ustu, fá fleiri ferðamenn til að
koma hingað. Til þess að fá þá
til að stoppa hjá okkur, að þeir
keyri ekki bara hér í gegn verð-
um við að hafa eitthvað að sýna
þeim. Þar held ég að Ólafsdalur
geti gegnt mikilvægu hlutverki í
framtíðinni.“
Ólafsdalsnefnd lauk form-
lega störfum í september 1998.
Án starfa hennar er hætt við að
skólahúsið í Ólafsdal hefði orðið
eyðingaröflunum að bráð.
Heimild: Sturlaugur Eyjólfsson:
Minnisblað vegna Ólafsdals. Efri
Brunná, 14. apríl 1997.
Ólafsdalshúsinu
bjargað 1995-1996
Frá vinnu við matjurtagarðinn. (RG)
Frá fyrstu Ólafdalshátíðinni í ágúst 2008.(RG)