Þjóðlíf - 01.12.1987, Blaðsíða 43

BÖRN
HELGI FRIÐJÓNSSON

• Eru öll stóru orðin þegar sögð í uppeldismálum?
Hvers konar fólk?
Veröa upprennandi kynslóöir hamingjusamar?
NÚ Á SÍÐUSTU ÁRUM er æ oftar rætt um
„ástandið í dagheimilismálum" og er þá átt
við þá neyð sem skapast þegar starfið á þess-
um fáu vel skipulögðu dagheimilum raskast
vegna skorts á starfsfólki. Þau áform sem
áður voru uppi um að fjölga þeim svo þau
geti annað eftirspurn, liggja í láginni. Á sama
tíma þyngist enn róðurinn fyrir þá sem telja
skóladagheimili réttlætismál fyrir börn og
foreldra og brýnt hagsmunamál framtíðar-
þjóðfélags. Þessi umræða, sem borin er uppi
af foreldrum og fóstrum, er ótrúlega fyrir-
ferðarlítil í fjölmiðlum ef tekið er mið af því
hve ástandið er alvarlegt. Kannske eru öll
stóru orðin þegar sögð. Valdamenn halda að
sér höndum eða beita málþófi.
Það er sérkennilegt að horfa upp á það
sem er að gerast núna í lok 20. aldar. Fyrr á
öldum urðu börn oft að sæta harðræði -
stundum af neyð sem gekk þá oftast jafnt yfir
alla smælingja - en stundum af óvitaskap
þeirra sem ekki vissu betur. Enn verða böm
víða illa úti í veröldinni vegna stríðsátaka.
Og fátækt skapar ennþá neyð á fleiri stöðum
en okkur er Ijúft að viðurkenna.
En hér á okkar ríka íslandi, þar sem fjöl-
miðlar sjá okkur fyrir yfirsýn um ástand mála
og menntakerfið eykur okkur innsýn -
hvernig er hægt að skýra skeytingarleysi
okkar samfélags gagnvart börnum? Það er
hugsanlega mögulegt að skýra, en ekki
afsaka. Og um það ætla ég ekki að fjalla.
Umræða um ástandið á dagheimilismálum
markast oftast af erfiðleikum dagsins í dag,
líðan barna og erfiðleikum foreldra. Það er
sjaldan litið til lengri tíma og skoðað hvaða
áhrif slíkt ástand skapar. Hvernig manneskj-
ur verða börn sem alast upp við svo ótryggar
aðstæður? Hverskonar fólk erum við að ala
upp? Er það líklegt til að verða hamingju-
samt og er það líklegt til að eiga auðvelt með
að bera ábyrgð á sér og sinni framtíð?
Eins og ég vék að áðan vitum við heilmikið
um uppeldismál. Og þótt stórt sé spurt
höfum við forsendur til að svara ýmsum þátt-
um spurninganna.
Vitneskjan um uppeldismál á sér einkum
tvær rætur. Annars vegar er um að ræða arf
kynslóðanna og hins vegar það sem fræði á
borð við sálfræði, uppeldisfræði, læknisfræði
og félagsvísindi hafa fært okkur. (Það mætti
nefna hér enn fleiri greinar en ég læt þessar
nægja því þær fjalla oftast um manneskjuna á
fræðilegan máta). Það hefur að vísu lengi
verið lenska hér að gera lítið úr þeirri
vitneskju sem þessi fræði gefa. Og allt of
margar veigamiklar ákvarðanir eru teknar
varðandi fólk án þess að menn taki mið af
þeirri fræðilegu þekkingu sem fýrir liggur. Þó
þykir flestum sjálfsagt að hlusta á mat
Hafrannsóknarstofnunarinnar þegar áætl-
anir eru gerðar um nýtingu fískistofnanna og
skipulagsfræðinga þegar skipuleggja á
byggð, o.s.frv.
Viðbrögð íslendinga við vísindalegri um-
fjöllun um mannskepnuna eru í sjálfu sér
rannsóknarefni, en ég slæ hér fram að þau
orsakist einkum af tvennu:
1. Varnarviðbrögðum manneskjunnar
við því sem henni finnst á einhvern hátt nær-
göngult.
2. Slæmri framsetningu fræðimanna á því
sem þeir láta frá sér fara.
Það er allt of lítið skrifað um þessi fræði á
íslensku og það sem þó er gert er oft ekki
nægilega auðskilið eða aðgengilegt. Þó leyfi
ég mér að fullyrða að almennur áhugi ríkir
hér á uppeldisfræðum. Ég veit ekki til þess
að nein athugun liggi fyrir um, um hvað fólk
ræðir sín á milli í stærri og smærri hópum, en
ég hef veitt því athygli að í blönduðum hóp-
um, þar sem mætist fólk á ólíkum aldri úr
mismunandi störfum, lifnar heldur betur yfir
umræðunni ef uppeldismál ber á góma. Þá
hafa yfirleitt allir eitthvað til málanna að
leggja og er mikið niðri fýrir.
En víkjum aftur að ástandinu á dagheimil-
ismálum og spurningunni um það hvernig
fólk við erum að ala upp. Hvernig fólk langar
okkur til að börnin okkar verði og eru þær
aðferðir sem við beitum og aðstæður sem við
sköpum líklegar til að ná þeim markmiðum
sem við setjum okkur? Þessum spurningum
verðum við bæði að svara hvert fyrir sig og
komast að saineiginlegri niðurstöðu um, því
uppeldi er í senn einstaklingsbundið og
félagslegt. En mig langar til hér á vettvangi
ÞJÓÐLÍFS að leggja mitt af mörkum með
því að segja frá skoðunum sem birtast í bók-
um bandarísks fræðimanns, Davids Elkinds,
en hann heldur því fram, að við sem búum
við svokallaða vestræna menningu og vel-
ferð séum á góðri leið með að ræna komandi
kynslóð bæði bernsku og æsku. Um þetta
hefur hann skrifað í tveimur bókum, sem
heita í lauslegri þýðingu: Fullorðin en enginn
staðurfyrir mig- Unglingar í kreppu og Flýtta
barnið. Ég mun í næsta blaði segja frá þess-
um tveimur bókum.
• Bergþóra Gísladóttir
43