Franskir dagar - 01.07.2010, Síða 12

Franskir dagar - Lesjoursfrangais
Bræðraborg, einnig kenndi hann í Gagnfræðaskóla
Vesturbæjar. Seinna árið í borginni kynntist Jóhann
tilvonandi eiginkonu sinni Guðnýju Kröyer, á skóla-
balli í Kennaraskólanum í lok nóvember 1953. „Pilt-
arnir í kennaraskólanum buðu okkur stelpunum í
hússtjórnarskólanum á skólaball,” segir Guðný bros-
andi.
Þau giftu sig tveimur árum seinna og fluttu saman
austur um haustið 1956 með frumburðinn, Hilmar,
á fyrsta ári. „Ég hafði aldrei átt heima annarsstaðar
en í Reykjavík og viðbrigðin voru allnokkur," segir
Guðný og bætir við að hún hafi fljótt aðlagast nýjum
aðstæðum. Jóhann hóf að kenna við barnaskólann á
Búðum, aðallega sund og smíðar. Seinna varð hann
skólastjóri barnaskólans. Hann hóf fljótlega að bjóða
uppá námskeið í gömlu dönsunum í Templaranum
ásamt Helga Seljan sem síðar varð alþingismaður.
„Þá kom sér vel að eiga ennþá fermingarharmonikk-
una. Margeir Þórormsson var formaður ungmenna-
félagsins Leiknis, þegar ég nefndi við hann hvort
ekki væri ráð að bjóða uppá gömludansanámskeið,
tók hann því fyrst fálega. Hins vegar var aðsóknin
að þessum fyrstu dansnámskeiðunum á Fáskrúðsfirði
mjög góð,” segir Jóhann, sem lærði gömlu dansana
hjá Þjóðdansafélaginu í Reykjavík og á Laugarvatni
þar sem dansinn var hluti af náminu.
Fyrstu árin bjuggu ungu hjónin í Wathneshúsinu,
en fluttu áratug síðar i nýbyggt hús sitt, Hof (að
Skólavegi 8).
Síldarævintýri
Á sjöunda áratugnum var síldarævintýri á íslandi.
Fyrstu árin var saltað á Siglufirði og Raufarhöfn, en
síðan flutti síldin sig austur með landi. Segja má að
gullæði hafi runnið á þjóðina, botnlaus vinna ogfullar
hendurfjár. Árið 1963 urðu vatnaskil í lífi Jóhanns er
hann stofnaði ásamt Bergi Hallgrímssyni Söltunar-
stöðina Hilmi. Þeir keyptu tvö af húsum Kompanís-
ins fyrir starfsemina. Strax fyrsta sumarið varsaltað
i milli 8 og 9 þúsund tunnur á tveimur mánuðum.
„Eftir það keypti ég Berg út og hann byrjaði með
Pólarsíld ásamt fleirum. í upphafi unnu aðallega
heimamenn á Hilmi."
Jóhann og Friðrik Michelsen keyptu Ránina SU-58
árið 1965 og gerðu úttil síldveiða. Ránin var56tonn
og áttu þeir hana í tvö ár, Friðrik var skipstjóri.
„Fyrst var saltað á opnu plani, en árið 1966 var byggt
hús sem saltað var í, það ár og árið eftir var saltað
á Hilmi í tæplega 20 þúsund tunnur hvort sumar.
Fimmtíu konur söltuðu í einu," segir Jóhann ogbætir
við að skipulagningin úr kennslunni hafi komið sér
vel. „Þetta var gríðarleg vinna, ég mundi ekki fara
í þetta núna".
Fyrstu þrjú árin stóð söltunin yfir sumarmánuðina og
eftir það færðist hún lengra fram á haustið. Þegar vel
veiddist á „Rauða torginu" stóð söltun fram undir jól.
Fyrir kom að mikið barst af síld á land í einu og stöðv-
arnar höfðu ekki undan. Var umframsíld þá ekið inn
á Nýrækt og geymdist þar vel ef frost var. Þetta var
gert i tvö eða þrjú ár, þangað til þróin fyrir neðan
Strönd var stækkuð. Þessi síld fór I bræðslu.
Eldri Hilmir við Hilmisbryggjuna á Fáskrúðsfirði.
Fjölskyldan í Wathneshúsinu. Aftari röð frá vinstri: Björn S.
Antoníusson, Jón G. Antoníusson og Jóhann Antoníusson. Fremri
röð frá vinstri: Erlingur G. Antoníusson, Antoníus Samúelsson,
Sigrún Björnsdóttir og fyrir aftan hana Sigríður Antoníusdóttir
Jóhann, Sigfús, Ester, Björn, Kolbrún, Hilmar og Guðný.
Síld til manneldis var flokkuð I tvo flokka eftir stærð,
hún var svo ýmist söltuð, sykursöltuð eða kryddsöltuð.
Um eitt hundrað kíló af síld fóru í hverja tunnu. Annan
til þriðja hvern dag var bætt pækli I tunnurnar. Sólin
mátti ekki skina á þær og því var byggt skýli yfir.
Tómartunnurkomufrá Noregi ogfrá tunnuverksmiðju
á Siglufirði. Saltið kom frá Spáni og Portúgal. Hilmir
fékk um 250 tonn af salti í einu.
Á síldarárunum var saltað á þremur plönum á Fá-
skrúðsfirði, 1966 var saltað í 18 þúsund tunnur en
ári síðar í tæplega 60 þúsund tunnur.
Síldarútvegsnefnd sá um sölu síldarinnar sem ýmist
fórtil Evrópu, Rússlandseða Ameríku. Fulltrúar nefnd-
arinnar komu reglulega austurtil að skoða aðstæður
og nokkuð var um að síldarkaupendur kæmu sjálfir.
Þegar fjölmennast var unnu á Hilmi 146 manns,
launin voru greidd út vikulega og sá Margeir Þór-
ormsson um launaútreikningana. Fyrir kom að pen-
ingarnir í Sparisjóðnum kláruðust og þá fór Jóhann
á Eskifjörð að sækja peninga.
Stundum var saltað heilu sólarhringana, alltaf i akk-
orði. Þegar full síldartunna var tekin frá konunum
var sett merki í stigvél þeirra og merkin svo talin
og skráð í lok dags. Afkastamestu konurnar söltuðu
í þrjár til fjórar tunnur á klukkutíma.
Þegar síldarstofninn hrundi við ísland árið 1967
keypti Jóhann Hilmi SU 171, 480 tonna nótaskip
byggt í Hollandi, skipið hét áður Fylkir og gerður út
frá Reykjavík. Hilmirhélttil síldveiða í Norðursjóinn
í maí og kom heim undir jól. Landað var í Skagen
og Hirtshals. Hann veiddi síðan loðnu við ísland
eftir áramótin.
Jóhann lét smíða nýjan Hilmi á Akureyri árið 1980.
Hið nýja 1300 tonna nótaskip fékk einkennisstafina
SU-171. Eldri Hilmir, sem þá fékk einkennisstafina
SU-177 varseinna seldurtil Sauðárkróks, þarvar hann
gerður út á rækju. 1990 var hann seldurtil Noregs þar
semgerðarvoruá honum breytingar og loks til Perú.
Nýi Hilmir var allflest árin á síld og loðnu en einnig
hluta úr árum á rækjuveiðum og grálúðuveiðum og
var þá aflinn frystur um borð.
Árið 1986 stundaði gamli Hilmir tilraunaveiðar á
gulllaxi, fyrstur skipa á íslandi. „Þær veiðar gengu
því miður ekki nógu vel. Við frystum gulllaxinn um
borð og síðan var hann þíddur uppí landi og flakaður.
Hilmir var seldur í árslok 1993 til Chíle og er gerður
þar út undir Hilmisnafninu af þarlendum.”
í ofsaveðri veturinn 1972-73 fauk hluti af Hilmishús-
unum. Svo mikið var veðrið að það snerist uppá stál-
grind í einu húsanna. Húsið var fullt af trékössum
sem notaðir voru fyrir síldina úrNorðursjónum, allir
sem vettlingi gátu valdið drifu sig niður eftir til að
forða kössunum svo þeir mundu ekki fjúka. All margir
nemendur barnaskólans tóku þátt i björguninni. Við
Hilmisbryggjuna lá bátur sem hafði verið í viðgerð
á Oddaverkstæðinu, menn voru við vinnu i honum
og ekki mátti miklu muna að báturinn færi upp á
bryggjuna, svo mikill var ofsinn í veðrinu.
Árið 1970 varflökuð síld, söltuð og vakumpökkuð hjá
Hilmi. Við þetta störfuðu um 12-14 manns. Ferðir frá
Fáskrúðsfirði á markaðinn í Svíþjóð voru of stopular
til þess að vinnslan borgaði sig.
Didda og Jóhann dvöldu sumarið eftir í Danmörku
á vegum LÍÚ. Þar sá hann um ýmsa þjónustu við
íslensku bátana sem stunduðu síldveiðar í Norður-
sjónum, t.d. varðandi varahluti og viðgerðir.
Árið 1978 fluttu Guðný og Jóhann til Reykjavíkur,
fyrstu árin bjuggu þau í Fossvogi en nú í íbúð í Laug-
arnesi með útsýni yfir sundin blá. Börn þeirra eru
Hilmar, Björn, Sigfús og Kolbrún. Fyrir eignaðist
Jóhann dótturina Ester með Elínu Friðbjörnsdóttur.
Samtals eru afkomendur þeirra hjóna 16.
Texti: Albert Eiríksson. Myndir: úr einkasafni
12