Neytendablaðið - 01.06.2007, Page 23

Hörður Bergmann þjóðfélagsrýnir er les­
endum Neytendablaðsins að góðu kunnur.
Hann gaf nýlega út bókina Að vera eða
sýnast ­ Gagnrýnin hugsun á tímum sjónar­
spilsins. Neytendablaðið bað Hörð um að
svara nokkrum spurningum sem tengjast
efni bókarinnar.
Á fólk að skoða fjölmiðla með gagnrýnum
augum?
Við notum fjölmiðla í mismunandi tilgangi;
stundum til afþreyingar og stundum til að
fylgjast með og fræðast um það sem við
höfum áhuga á. Ef við förum að skoða það
sem við ætlum að hafa skemmtun af með
mjög gagnrýnum augum þá er hætt við því
að ánægjan endist ekki lengi. Aftur á móti
er óhjákvæmilegt að hafa augun opin fyrir
því sem virðist hæpið og villandi þegar
fjölmiðlar túlka stefnu stjórnmálaflokka eða
hagsmunasamtaka, hvort sem efnið kemur
frá ritstjórninni eða er aðsent. Raunar er
orðið svo mikið um tilbúning og úthugsaða
sviðsetningu fyrir fjölmiðla frá hendi þeirra
sem keppa um atkvæði okkar eða peninga
að það er eins gott að hafa gagnrýna
sjónaukann tiltækan.

Hver finnst þér helsti galli fjölmiðla í
dag?
Gagnrýnisleysi. Mér finnst allt of lítið
gert af því spyrja gagnrýninna spurninga
og upplýsa hvað hangir á spýtunni.
Valdhafar í landinu eiga allt of greiðan
aðgang að fjölmiðlum með sjónarspil
og fortöluskilgreiningar. Það hlýtur
t.d. að bitna á lýðræði í landinu ef
framhald verður á því að fjölmiðlar birta
athugasemdalaust fréttir af því þegar
ráðherrar gera samninga við þrýstihópa og
stofnanir um milljarða fjárframlög og nóga
peninga eftir að kjörtímabil þeirra rennur
út. Því ekki að minna á að fjárveitingar
úr ríkissjóði eru háðar samþykki Alþingis
og ráðast af fjárlögum hvers árs? Því ekki
að spyrja, fá staðfest að ráðherrann hafi
kynnt stjórnarþingmönnum örlæti sitt? Mig
grunar að jafnvel þeim sé farinn að ofbjóða
einleikur ráðherranna sem sitja í skjóli
þeirra; bjarta sviðsljósið sem þeir fá að baða
sig í þegar kosningar nálgast.
En almennt get ég tekið undir þá gagnrýni
á fjölmiðla sem oftast heyrist: Það vantar
meira af vel unnu íslensku efni og minna
mætti vera af auglýsingum. Það er eins
og hver önnur kennisögn að fjölmiðlarnir
flytji það efni sem fólk vill helst, margt sem
beðið er um sést sjaldan.

Þú segir í formála bókarinnar: „Farvegur
auglýsinga breikkar og fréttir og viðtöl
snúast iðulega um að kynna söluvöru
eða málstað”. Hvernig þekkja lesendur
fréttatilkynningar frá öðru efni?
Ég held að það sé vandalítið að greina á
milli annars vegar frétta sem eru keyptar
af þeim sem keppa á markaðnum og hins
vegar frétta sem eru upplýsandi og koma frá
samtökum sem gæta almannahags, eins og
t.d. Neytendasamtökunum, eða stofnunum
sem eiga að þjóna almenningi, eins og
t.d. Lýðheilsustöð eða Vinnueftirlitunu.
Sérblöðunum svo kölluðu er alltaf að fjölga
og þar með auglýsingum í formi frétta,
t.d. fara vörur og námskeið sem eiga að
bæta heilsu oft inn í fréttaramma og líka
sitthvað um nýjungar, bíltegundir gæddar
eftirsóknarverðum eiginleikum og annað
í þeim dúr. Stjörnur skemmtanabransans
fæðast með markvissu kynningarstarfi,
einhvers konar fréttaspuna. En ef maður
ætlar að reyna að átta sig á því hvenær
frétt er byggð á fréttatilkynningu, sem
send er í kynningarskyni fyrir söluvöru,
er um að gera að spyrja sig að því hvort
fullyrðingarnar standist reynslu okkar eða
þekkingu, þ.e. hvort „fréttin” af nýjunginni
sé of góð til að geta verið sönn; er
stjörnuskinið ekta?
Þú gagnrýnir auglýsendur sem reyna oft
að slá ryki í augu neytenda. Er það ekki
það sem auglýsingar ganga út á?
Auglýsingar sem beinast að neytendum eiga
auðvitað að vekja áhuga sem leiðir til þess
að varan selst. En sem minnst af ryki í augu
fólks, takk. Ég tel mig vera á sömu línu
og Neytendablaðið þegar ég hef gagnrýnt
ýkjur og bull. Það held ég raunar að sé
þjóðþrifaverk. Það er hvorki seljendum né
neytendum til gagns eða sóma þegar reynt
er lokka fólk til að kaupa krem eða kúr sem
engu breytir, fæðubótarefni sem fæst úr
venjulegum mat eða matvöru sem sögð er
vera úr „náttúrulegu” hráefni. Mig minnir
að einhvern tímann hafi verið spurt í
Neytendablaðinu hvort matvara gæti verið
úr ónáttúrulegu efni!

Eru íslenskir neytendur of auðtrúa?
Allir vita hve auglýsingastreymið í landinu
breikkar og dýpkar. Auglýsingar standa
undir sífellt stærri hluta af rekstrarkostnaði
fjölmiðlanna. Neytendur hljóta að vera
að borga sífellt meiri kostnað af birtingu
auglýsinga við kassann hjá fyrirtækjunum
sem auglýsa. Einhverjir þeirra borga fyrir
von um betra útlit, heilsubót eða ímynd
sem hefur veik tengsl við veruleikann.
En vonandi eru það fleiri sem kaupa gott
í matinn og eitthvað sem er örugglega til
ánægju og þæginda.
Hörður Bergmann
 NEYTENDABLA‹I‹ 2. TBL. 2007