Ægir - 01.06.2004, Blaðsíða 41

41
H O R F T U M Ö X L
Landssamband íslenskra útvegs-
manna, Landssamband smábáta-
eigenda, Sparisjóður Vestfirðinga
og Vélsmiðjan Þrymur. Undir-
stöður undir verkið byggðu
Ágúst & Flosi, en bæjarsjóður
Ísafjarðar sá um frágang lóðar.
„Ég vil nota þetta tækifæri til
að þakka öllum þeim, sem hafa
komið að því að gera þennan
draum okkar Sögufélagsmanna og
aðstandenda frumherjanna að
veruleika. Sérstaklega vil ég
þakka þeim Einari Oddi og Ein-
ari Kristni fyrir ómetanlega að-
stoð við fjáröflun til verksins. Ég
vona, að ég halli á engan þó að ég
staðhæfi, að enginn einn maður
hafi sýnt þessu meiri áhuga en
Þorsteinn Pálsson, sendiherra og
fyrrverandi sjávarútvegsráðherra,“
sagði Jón Páll.
Vélvæðing bátaflotans
Í framhaldinu rifjaði Jón Páll upp
vélvæðingu bátaflotans á Íslandi.
„Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að vélvæðing bátaflotans
hafði í för með sér meiri breyt-
ingar á búsetu og mannlífi í land-
inu en nokkuð annað á liðinni
öld. Allt fram undir næstseinustu
aldamót var Ísland nær hrein-
ræktað bændaþjóðfélag og hér bjó
dreifbýlisþjóð. Af 78 þúsund íbú-
um landins bjuggu aðeins 17
þúsund manns í þéttbýli. Í höfuð-
staðnum bjó rösklega þriðjungur
þéttbýlisbúa, rúmlega 6 þúsund
manns og rúmlega 1 þúsund í
stærstu bæjunum, Akureyri og
Ísafirði. Tíu árum síðar voru íbú-
ar landsins orðnir 85 þúsund. Þá
bjuggu hins vegar 30 þúsund í
þéttbýli. Þessi búsetuþróun hélt
svo áfram alla öldina, þéttbýlsbú-
um fjölgaði, en að sama skapi
fækkaði í strjálbýlinu. Þessa þró-
un má öðru fremur rekja til vél-
væðingar bátaflotans.“
Eitt leiddi af öðru
„Í byrjun liðinnar aldar var ára-
báturinn ennþá aðalatvinnutæki
sjómanna. Þegar Árni Gíslason
hóf róðra á Stanley árið 1902,
voru rösklega 2 þúsund árabátar í
landinu. Tíu árum síðar hafði
þeim fækkað um nálega helming
og þrjátíu árum síðar voru aðeins
170 árabátar í landinu, sem réru
til fiskjar. Svona hröð var breyt-
ingin. Ekki er fjarri lagi að áætla
að í upphafi 20. aldarinnar hafi
um 13 þúsund sjómenn róið til
fiskjar í orðsins fyllstu merkingu.
Á fyrsta fjórðungi aldarinnar
lögðu allir þessir menn árina frá
sér, en héldu áfram að sækja sjó
með tilstyrk vélaraflsins. Það
kann að vekja nokkra athygli, að
þessi þróun skyldi verða jafn hröð
og raun bar vitni og byrjunarerf-
iðleikarnir skyldu ekki reynast
meiri. Þetta má að stórum hluta
þakka framsýni Árna Gíslasonar
og annarra útvegsmanna hér á
Ísafirði, sem beittu sér fyrir stofn-
un vélaverkstæðis undir forystu
J.H. Jessens, sem setti niður vél-
ina í Stanley. Þannig leiddi eitt af
öðru. Það kom ekki einasta í hans
hlut að setja fyrstu vélina niður
og kenna meðferð hennar. Hann
gerðist einnig brautryðjandi á
sviði kennslu í vélfræði hér á
landi. J.H. Jessen kom fljótlega
aftur til landsins, kvæntist ís-
lenskri konu og setti á stofn
fyrsta vélaverkstæði landsins í
samvinnu við útgerðar- og
skiðpstjóranarmenn á Ísafirði.
Með þeirri starfsemi var lagður
góður grunnur að verkþekkingu á
þessu sviði. Námssveinar Jessens
tóku að sér þjónustu við vélbáta-
flotann víðsvegar um landið.“
Byltingarkennd breyting
„Allar þær framfarir, sem urðu
hér á öldinni sem leið höfðu
vissulega mikil áhrif á líf og starf
fólksins í landinu, en mér er til
efs að nokkur ein breyting hafi
létt af þjóðinni öðru eins erfiði,
þrældómi og vosbúð og vélvæð-
ing bátaflotans gerði í upphafi
aldarinnar. Fyrstu vélbátarnir
voru að vísu ekki stórar fleytur,
en þeir voru engu að síður liður í
því að létta af mönnum þeim
þrældómi, sem fylgdi árabátaút-
gerðinni. Í kjölfarið fylgdu stærri
og betur búnir bátar. Sú saga
verður ekki rakin hér, en það er
vissulega við hæfi að við minn-
umst frumkvöðlanna og það er
von mín og vissa, að sá minnis-
varði, sem hér er afhjúpaður,
minni komandi kynslóðir á for-
ystuhlutverk þeirra manna, sem
ruddu þessa braut fyrir okkur og
lögðu grunninn að þeirri velmeg-
un sem við höfum búið við,“
sagði Jón Páll Halldórsson í
ávarpi sínu við afhjúpun lista-
verksins „Harpa hafsins“ á Ísa-
firði.
Þorsteinn Pálsson, sendiherra í London, Einar Oddur Kristjánsson, alþingismaður, og
listakonan, Svanhildur Sigurðardóttir. Myndir: Halldór Sveinbjörnsson/Ísafirði.
Höfundur „Hörpu hafsins“ lýsir verkinu. Svanhildur er alin upp við
sjávarsíðuna, faðir hennar var vélstjóri og síðar útgerðarmaður í
Vestmannaeyjum.