Tímarit Máls og menningar - 01.10.1976, Qupperneq 90

Tímarit Máls og menningar
fræðimaður, og hafði hann það fram-
yfir Huberman sem aldrei starfaði að
neinu marki innan háskóla.
Um langt skeið, eða allt fram að
endurlífgun marxískrar umræðu á
Vesturlöndum á áramgnum sem leið,
var tímarit þeirra Hubermans og
Sweezy talið vandaðasta fræðilegt mál-
gagn marxista í heimi. Ritstjórarnir
voru lítt bundnir af sovéskri kreddutrú
en þekktu vel þau grundvallarrit marx-
ismans sem voru komin í umferð fyrir
1930. Lengi voru þeir þó tregir til að
stinga á kýlum stalínismans og töldu
þeir þó í vinahópi sínum tvo af snjöll-
ustu gagnrýnendum sovétskipulagsins í
Evrópu, þá Isaac Deutscher og K. S.
Karol. Þegar marxistar Vesturlanda
voru almennt nokkuð teknir að endur-
nýja hugmyndaforða sinn, fylgdu þeir
H og S í kjölfarið, en forgöngumenn
voru þeir ekki. A 50 ára afmæli rúss-
nesku byltingarinnar færðu þeir það í
orð, hve sovéskt þjóðfélag er órafjarri
hugsjónum Marx um framtíðina. Um
leið snerust þeir gegn sjónarmiðum um
að „aðeins ein leið væri fær“, bylting-
arþjóðfélagið getur valið og hlýtur að
gera það; valið hefur örlagaríkar af-
leiðingar til margra áratuga. Haustið
1968 snerust H og S öndverðir við
sovésku innrásinni í Tékkóslóvakíu,
1-Iuberman kvaðst fordæma hana á
„siðferðilegum, pólitískum og hug-
myndalegum forsendum", en Sweezy
tók að gera greiningu á eðli „umbreyt-
ingaþjóðfélagsins".
Nokkrum dögum fyrir dauða sinn í
nóvember 1968 flutti Leo Huberman
fyrirlestur hjá róttækum stúdentum í
Hollandi. Athyglisvert er að hann forð-
aðist að fjalla um þá kreppu í hug-
myndalegum og pólitískum efnum sem
sækir að svokölluðum sósíalískum
löndum. Ekki virðist honum heldur
hugleikið að reka áróður fyrir ritum
Marx sjálfs, en segja má að þau hafi
þá verið að ljúkast upp á ný eftir
að hafa rykfallið helsti lengi. Fyrirlest-
urinn opnaði því enga nýja útsýn;
hann var aðeins tilfinningaheit áróðurs-
ræða og að vísu allmörgum árum á
eftir tímanum. Það var meinið. Huber-
man var nefnilega ekki hinn íhuguli
fræðimaður af tagi Sweezy heldur boð-
andinn, predikarinn. Hann hafði lært
lexíu sína vel í upphafi en þurfti alla
tíð á varðturnum að halda tilað taka
mið af, „átorítetum" til að styðjast við.
Um leið var hugur hans alltaf býsna
móttækilegur fyrir áhrifum, andstæð-
urnar voru slíkar að hann sveiflaðist á
milli frjálslyndis og kreddutrúar. A 4ða
áratug aldarinnar hallaðist hann að
Sovétríkjunum og Stalín, 30 árurn síð-
ar að Kúbu og Castro; Sweezy og
Deutscher voru minniháttar baujur Af
sjálfu leiðir að pólitík slíks manns er
reikul; sem betur fer var enginn flokk-
ur til að siða hann og aga.
Ritið Jarðneskar eigur ber einkenni
síns tíma, og það var sannarlega engin
sáningartíð í sögu marxismans. Sjaldan
hefur Marx verið skilinn þrengri skiln-
ingi en á þeim árum þegar Stalín var
að festa sig í sessi í Sovétríkjunum og
fasisminn að æða yfir Vestur-Evrópu,
kreppan í algleymingi, stríðið á næsra
leiti. Slitur af kenningum Marx og þó
frekar epígona hans voru í afskræmdri
mynd gerðar að ríkisrétttrúnaði hjá al-
ræðisstýrðu stórveldi, sem beitti síðan
verkalýðsflokkum allra landa tilað út-
bieiða heimsmynd sína. í henni vat
ekki rúm fyrir frjálsa hugsun, gagnrýni
á hugmyndafræði var villutrú, fólki var
bannað að draga ályktanir af umhverfi
sínu. Marxisminn var sagður altækur
292