Peningamál - 01.09.2004, Síða 60

PENINGAMÁL 2004/3 59
leika, e.t.v. skýrast í maí 2001. Á svipuðum tíma birti
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn úttekt sína á íslensku
fjármálakerfi og lýsti áhyggjum af styrk fjármála-
kerfisins í ljósi gríðarlegs ójafnvægis í þjóðarbú-
skapnum og tiltölulega veikburða bankakerfis að
mati sérfræðinga sjóðsins. Sérfræðingarnir bentu á
hraða lækkun er orðið gæti á gengi krónunnar og
myndi veikja stöðu bankanna og valda þeim hættu.
Á fyrri hluta þensluskeiðsins þegar útlán og
erlendar lántökur uxu hvað hraðast, ekki síst erlend
skammtímalán, lagði Seðlabankinn lausafjárkvöð á
innlánsstofnanir. Tilgangurinn með því var að hemja
vöxt erlendra lána og knýja á um lengri lánstíma
þeirra. Önnur varúðarregla sem Seðlabankinn setur
varðar gjaldeyrisjöfnuð bankanna. Hún takmarkar
mjög möguleika þeirra til þess að taka beina
gjaldeyrisáhættu. Til viðbótar þessum reglum getur
Seðlabankinn leitast við að hafa áhrif á bankana með
opinberum þrýstingi, t.d. í misserisskýrslum sínum
um fjármálastöðugleika og með öðrum opinberum
eða óopinberum yfirlýsingum og skilaboðum. Bank-
inn hefur nýtt allar þessar leiðir með mismiklum
árangri. Í samræmi við hefðbundið hlutverk slíks
banka getur Seðlabanki Íslands veitt svokölluð lán til
þrautavara ef innlendur banki lendir í lausafjár-
erfiðleikum. Seðlabankinn hefur einnig byggt skipu-
lega upp gjaldeyrisforða í því skyni að styrkja lausa-
fjárstöðu hagkerfisins út á við.
Aðlögun íslenska hagkerfisins eftir ofþenslu-
skeiðið frá 1998 til 2001 var einkar átakalítil. Ég
nefndi áður að verðbólga hefði farið undir verð-
bólgumarkmið Seðlabankans síðla árs 2002. Við-
skiptahalli sem nam 10% af vergri landsframleiðslu
árið 2000 var horfinn með öllu árið 2002, útlána-
vöxtur stöðvaðist, og ólíkt því sem gerðist sums
staðar annars staðar á Norðurlöndum í upphafi síð-
asta áratugar stóðu íslenskir bankar tiltölulega
traustum fótum í lok aðlögunarinnar og hafa styrkt
stöðu sína verulega síðan. Eflaust eru ýmsar
skýringar á þessari fremur hagstæðu framvindu.
Nefna mætti t.d. góð ytri skilyrði á aðlögunar-
tímanum, aðhaldssama stefnu í ríkisfjármálum, skjótt
hvarf viðskiptahallans við útlönd, snarpan við-
snúning gengisins eftir að það var í lágmarki og hraða
minnkun verðbólgunnar á árinu 2002. Á árinu 2003
fylgdi Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn eftir úttekt sinni
frá 2001 og benti á hversu vel aðlögun íslenska
hagkerfisins hefði tekist, mjög aukinn styrk fjármála-
kerfisins og mikilvægar breytingar á lögum og
reglum um fjármálastofnanir og eftirlit með þeim.
Eins og ég hef þegar nefnt er stöðugleiki verðlags
meginmarkmið peningastefnu Seðlabanka Íslands.
Annað meginmarkmið er að stuðla að stöðugleika
fjármálakerfisins. Í greiningu bankans á fjármála-
stöðugleika er athygli beint að þjóðhagslegum þátt-
um og styrk og stöðu fjármálakerfisins í heild.
Bankinn vinnur að þessum meginmarkmiðum af
miklum faglegum metnaði. Þessi tvö viðfangsefni
styðja í raun hvort annað í starfi bankans og njóta
þess hve starfsmenn bankans, er þeim sinna, eiga
með sér nána samvinnu. Bæði viðfangsefnin hafa
orðið til þess að Seðlabankinn lítur nú lengra fram á
veg en ella við mat sitt á horfum í efnahags- og
peningamálum og mótun stefnu sinnar. Það ætti að
leiða til bættrar stjórnar efnahags- og peningamála.
Enn er margt óskýrt um samspil verðstöðugleika
og fjármálastöðugleika, en ég nefndi áður að traust
fjármálakerfi væri forsenda efnahagsstöðugleika og
peningastöðugleika og árangursríkrar peningastefnu
og að slök efnahagsstefna gæti grafið undan
stöndugum fjármálastofnunum. Frá því að frelsi var
innleitt á innlendum fjármálamarkaði höfum við
aldrei verið í þeirri stöðu að áhyggjur af framvindu
sem varðar stöðu fjármálastofnana hafi haft bein áhrif
á eða strítt gegn ákvörðunum í peningamálum. Mark-
mið okkar er að koma í veg fyrir að til slíks komi.
Hættan sem kann að hafa steðjað að fjármálakerfinu
í lok síðasta þensluskeiðs hvarf vegna þess hve hratt
tókst að koma á stöðugu verðlagi og ná innra og ytra
jafnvægi í þjóðarbúinu.
Ég endurtek að ég býð ykkur velkomin til
þessarar ráðstefnu og vænti þess að dvöl ykkar hér
verði ánægjuleg.