Feykir - 18.11.1987, Blaðsíða 4

4 FEYKIR 38/1987
Sögufélag Skagfirðinga 50 ára
Sögufélag Skagfirðinga var félagsins og riíja upp úrsögu
50 ára núna á þessu ári. í þess þau 50 ár sem félagið
tilefni af því þótti við hæfi að hefur starfað.
skyggnast nokkuð inn í fortíð
Á 17. og 18. öld er hér
gróskumikil annálaritun, og
ber þar hæst Björn Jónsson
lögréttumann á Skarðsá 1574 í
- 1655. Er Skarðsárannáll
höfuðsmíði í sinni röð og!
ómetanleg heimild um sam-
tíð höfundar. Nær annállinn
yfir tímabilið 1400 - 1640, en
síðan tekur Halldór Þor-
bergsson við og ritar Seylu-
annál, 1641 - 1658. Munu
þeir báðir hafa unnið þessi
ritverk fyrir hvatningu eða
undir handarjaðri Hólabiskups.
Gunlaugur Þorsteinsson prest-
ur í Vallholti ritaði svo-
nefndan Vallholtsannál 1626
- 1666, og þeir feðgar, Ari
prófastur Guðmundsson og
séra Magnús, sonur hans,
skráðu Mælifellsannál, 16781
- 1738. Sjávarborgarannáll
nær til 1729, saman tekinn af
Þorláki Markússyni. Loks
má geta þess, að sr. Magnús
Pétursson, höfundur Höskulds-
staðaannáls, og séra Eyjólfur
Jónsson, höfundur Valla-
annáls, voru báðir Skagfirð-
ingar.
á Mælifelli, Tómas Tómas-
son á Nautabúi og síðar
Hvalnesi, Níels skálda, Bólu-
Hjálmar, Gunnlaug Jónsson
á Skuggabjörgum, að ógleymd-
um Pétri Guðmundssyni frá
Hellulandi, presti í Grímsey,
er samdi hinn mikla og
merka Annál 19. aldar.
Þegar dregur nær alda-
mótum leggst annálaritun af,
en upp úr 1930 fer áhugi að
glæðast á ný fyrir þjóðlegri
menningararfleifð. Skagfirskir
fræðimenn höfðu jafnan
baukað hver í sínu horni á
öllum tímum, en nú varð
ýmsum áhugamönnum ljós
nauðsyn þess að skipuleggja
betur fræðistörf í héraði og
safna til skagfirskar sögu.
Á sýslufundi í mars 1934
var lagt fram erindi frá
sýslunefndarmanni Staðar-
hrepps, Jóni Sigurðssyni á
Reynistað, um söfnun þjóð-
legra fræða varðandi Skaga-
fjarðarsýslu. Sýslunefndin brást
vel við þessu máli og
ályktaði, að taka að sér
forgöngu um söfnun og
skráningu fróðleiks til sögu
Nýjasta bók Sögufélagsins, Þættir og þjóðsögur eftir Stefán
Jónsson frá Höskuldsstöðum.
Á 19. öldinni er í héraði Skagfirðinga á síðustu öld.
fjöldi merkra fræðimanna, Var leitað til manna í héraði
og ber þar hæst Jón Espólín um söfnun efnis oggagna, og
sýslumann og Gísla Konráðs- mun einkum Guðmundur
son. En margir fleiri sinntu Daviðsson á Hraunum hafa
þjóðlegum fróðleik, og má fært saman og skráðýmislegt
þar t.d. nefna Einar Bjarna- til þessa verks.
son og séra Jón Konráðsson Það má telja upphaf
Sögufélags Skagfirðinga, að
hinn 6. febrúar 1937 boðuðu
Sigurður Sigurðsson sýslu-
maður og Jón Sigurðsson
alþingismaður á Reynistaðtil
fundar áhugamanna um
héraðssögu Skagfirðinga. Þar
var rædd nauðsyn á stofnun
félagsskapar og kosin 11
manna undirbúningsnefnd,
skyldi hún síðan halda
stofnfund um sýslufundinn.
Á sýslufundinum 16. apríl
1937 lagði Guðmundur á
Hraunum fram skýrslu um
störf sín næstliðin ár í þágu
sögu Skagfirðinga, og þann
sama dag var haldinn
stofnfundur Sögufélags Skag-
firðinga. Stofnfélagartöldust
43, en fyrstu stjórn skipuðu
Sigurður Sigurðsson sýslu-
maður, formaður, Jón Sigurðs-
son, Reynistað, Gísli Magnús-
son, Eyhildarholti, séra Tryggvi
Kvaran, Mælifelli, Stefén
Vagnsson, Hjaltastöðum, Guð-
mundur Davíðsson, Hraunum,
og Margeir Jónsson, Ógmund-
arstöðum. Séra Helgi Konráðs-
son á Sauðárkróki hlaut
kosningu í varastjórn, en árið
eftir kom hann í aðalstjórn-
ina og gegndi gjaldkera-
störfum félagsins eftir það til
dauðadags, 1959.
I lögum félagsins kveður
meðal annars svo á í 2. grein
að tilgangur þess sé, „eftir
því sem efni leyfa að gefa út
rit er heiti Safn til sögu
Skagfirðinga”. - Síðar var
heitinu breytt í Skagfirsk
fræði. I 3. grein segir:
„Félagið greinist í tvær
deildir: a) Skagafjarðardeild,
í henni séu Skagfirðingar
búsettir í Skagafirði og
annarsstaðar á Norðurlandi.
b) Reykjavíkurdeild, í henni
séu Skagfirðingar búsettir i
Reykjavík og annarsstaðar
að undanteknu Norðurlandi”.
Eitt meginverkefni félagsins
var að gefa út rit um sögu
héraðsins og skyldi byrjað á
byrjuninni, tekið fyrir tíma-
bilið frá landnámi til siða-
skipta. Samið var við nokkra
menn, utan héraðs og innan,
að taka að sér samningu
þessara rita, og árið 1939
birtist hið fyrsta þeirra,
Ásbirningar, eftir Magnús
Jónsson. Þar greinir frá
upphafi og valdaskeiði Ás-
birninga frá því um 1200 -
1246. Næsta ár kom út
Landnám í Skagafirði, eftir
Ólaf Lárusson. Greinir þar
frá sögu landnámsins og
getið er afkomenda land-
námsmanna, eftir því sem
auðið er. Þriðja bókin, Frá
miðöldum í Skagafirði, kom
út 1941. Þar rekur Margeir
Jónsson slitróttar söguslóðir
14. aldar og fram á hina 15.
Margeir vann einnig að sögu
15. aldar, en auðnaðist ekki
að ljúka því verki. Hann lést
fyrir aldur fram 1943, aðeins
53 ára. Árið 1943 kom út
bókin Heim að Hólum eftir
Brynleif Tobíasson, er fjallar
um tímabilið frá kristni fram
um 1200. Segir þar mest frá
Frá afmælishófi Sögufélagsins.
- 1890 og er 5. bindið væntan-
legt á næsta ári.
Félagið keypti útgáfurétt á
handritum Stefáns Jónssonar
frá Höskuldsstöðum og hefur
gefið út 4 bækur eftir hann en
með 5. bindi lýkur ritsafni
Stefáns.
Utgáfa Skagfirðingabókar
hefur verið árviss atburður.
Hólabiskupum, síðast Brandi
Sæmundssyni, er dó 1201.
Þegar svo Magnús Jónsson
sendi frá sér Ríki Skagfirð-
inga, 1948, tímabilið frá
Haugsnessfundi, 1246 til
dauða Gissurar jarls 1268,
mátti segja, að komin væri
nokkuð samfelld saga hérað-
sins fyrstu fimm til sex
aldirnar. Næstu árin var
ráðist í útgáfu ýmissa þátta
frá^síðari tímum.
Á 5. áratugnum hófst
undirbúningur að hinu mikla
riti Jarða- og búendatali í
Skagafirði 1781 - 1959, sem
út kom í fjórum heftum á
árunum 1950 - 1959. Upp-
haflega var það hugsað sem
fyrsti hluti firnamikils verks
um persónusögu Skagfirð-
inga. Var hugmyndin sú, að
gera síðar, í formi æviskrár-
þátta, grein fyrir öllum þeim
búendum, sem þar eru
nefndir. I ljósi þeirrar
reynslu, sem fengist hefur,
má ljóst vera, að svo víðtæk
hugmynd verður mjög erfið
í framkvæmd. Til þess skortir
mjög heimildir um fjölda
búenda frá 18. öld og fyrri
hluta 19. aldar.
Á árunum 1964 - 1972 |
komu út fjögur bindi af
Skagfirskum æviskrám, íbúa
frá árabilinu 1890 - 1910.
Búið er að gefa út í dag 4
bindi af æviskránum frá 1850
Hið gróskumikla starf sem
Sögufélagið hefur innt af
hendi hefur notið velvildar
einstaklinga og fyrirtækja.
Segja má að styrkir frá
Sauðárkróksbæ, Sýslusjóði
og nokkrum fyrirtækjum hafi
staðið að miklu leyti undir
ritun síðari binda Skagfirskra
æviskráa. Það er ómetanlegt
fyrir félagsskap sem Sögu-
félagið að hljóta stuðning
sem þennan.
Sögufélagið hélt veglegt
afmælishóf fyrir félagsmenn
sína 24. októbersíðastliðinn.
Var þar mættur fjöldi fólks
bæði félagsmenn og gestir
þeirra. Vegleg skemmtidag-
skrá var þar flutt og boðið
upp á dýrindis kaffihlað-
borð. Tókst afmælishófið
með ágætum.
Unnið er nú að söfnun
nýrra félaga. Hefur verið
ákveðið að þeir geti eignast
allar eldri bækur félagsins með
50% afslætti. Stendur þetta
tilboð einungis fram að
næstu áramótum.
Sögufélag Skagfirðinga er
eitt gróskumesta félag sinnar
tegundar á landinu. Það er
því komandi kynslóðaraðsjá
svo um að félagið vaxi ogdafni
á næstu árum og áratugum.
Heimild: Sögufélag Skag-
firðinga 40 ára eftir Hjalta
Pálsson f'rá Hofi. Sérprentun
úr Skagfirðingabók 8, 1977.